'Khó có khả năng doanh nghiệp vỡ nợ trái phiếu'

Phát biểu khai mạc hội thảo, ông Phạm Đức Sơn, Tổng biên tập Tạp chí Nhà đầu tư/Nhadautu.vn cho biết: Từ giữa năm 2022, thị trường trái phiếu doanh nghiệp (TPDN) có nhiều biến động, hàng loạt các vụ án lớn bị phát hiện, xử lý khiến cho niềm tin của nhà đầu tư suy giảm mạnh, thị trường TPDN lao dốc, một thời gian gần như đóng băng

Tuy nhiên, sau giai đoạn khó khăn, thị trường TPDN từ đầu năm đến nay đã từng bước phục hồi.

Theo Bộ Tài chính, trong nửa đầu năm, đã có 41 doanh nghiệp phát hành trái phiếu riêng lẻ với khối lượng 110,2 nghìn tỷ đồng, gấp 2,6 lần so với cùng kỳ năm 2023. Đây là dấu hiệu đáng mừng, cho thấy thị trường trái phiếu ấm dần.

Ngày 29/12/2023, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Chiến lược phát triển thị trường chứng khoán đến năm 2030. Theo đó, đặt mục tiêu dư nợ thị trường trái phiếu doanh nghiệp đạt tối thiểu 20% GDP vào năm 2025 và 25% vào năm 2030.

Để đạt mục tiêu này, theo ước tính của một số đơn vị, bình quân trong vòng 8 năm tới, mỗi năm Việt Nam phải có khoảng 370 nghìn tỷ đồng TPDN phát hành mới. Đây là mục tiêu đầy thách thức nhưng cũng là cơ hội phát triển của thị trường.

Ở các quốc gia phát triển, thị trường chứng khoán, thị trường tín dụng và thị trường trái phiếu là 3 trụ cột nguồn vốn tài trợ cho nền kinh tế. Trong đó, thị trường TPDN là kênh huy động vốn trung và dài hạn. Số liệu thống kê của các cơ quan nghiên cứu cho thấy, nhiều quốc gia phát triển có thị trường trái phiếu đạt quy mô 50 - 70% GDP.

Ở một số nền kinh tế Đông Nam Á như Thái Lan, Singapore và Malaysia, quy mô thị trường trái phiếu cũng lên tới 26 - 54% GDP. Trong khi đó, Việt Nam tới cuối tháng 3/2024 có chưa tới 10% GDP.

Một số tồn tại tiếp tục là rủi ro, thách thức cho thị trường trái phiếu doanh nghiệp thời gian tới gồm: TPDN đáo hạn và quá hạn thanh toán trong quý IV/2024 và 2025 còn cao. Trong đó, trái phiếu nhóm doanh nghiệp BĐS có rủi ro quá hạn và tiềm ẩn nợ xấu cao hơn hẳn trung bình thị trường.

Thị trường vẫn chủ yếu dựa vào TPDN phát hành riêng lẻ. Lũy kế nửa đầu năm 2024, chỉ có 10.377 tỷ đồng trái phiếu phát hành ra công chúng, chiếm 9,09% tổng giá trị phát hành, còn lại là trái phiếu riêng lẻ. Sự bất cân xứng này tiếp tục tạo rủi ro thanh khoản cho thị trường.

Ngoài ra, ngân hàng thương mại (NHTM) hiện nay vẫn là bên mua chính trong các đợt phát hành TPDN, trong khi các nhà đầu tư tổ chức khác như công ty bảo hiểm, quỹ hưu trí, quỹ đầu tư, công ty chứng khoán…còn chiếm tỷ trọng nhỏ. Nguồn cầu phụ thuộc khá lớn vào hệ thống NHTM làm cho thị trường trái phiếu chưa phát huy được hết vai trò cung ứng vốn trung - dài hạn cho nền kinh tế.

Cùng với đó, việc áp dụng Nghị định 65/2022/NĐ-CP với những quy định chặt chẽ hơn thể hiện nỗ lực làm sạch thị trường của cơ quan quản lý, tuy nhiên cũng dẫn tới lo ngại tạo thành rào cản đối với phát hành TPDN riêng lẻ, trong khi hành lang pháp lý đối với phát hành trái phiếu ra công chúng chưa được rút gọn, khơi thông, sẽ tiếp tục dẫn tới tắc nghẽn kênh TPDN.

Nhận thấy những tín hiệu tích cực của thị trường trong nửa đầu năm 2024 nhưng vẫn còn đó những khó khăn, thách thức, ngày hôm nay, Tạp chí Nhà đầu tư/ Tạp chí điện tử Nhadautu.vn tổ chức Hội thảo “Phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp hướng tới chuyên nghiệp, bền vững” nhằm đánh giá thực trạng, gợi mở chính sách hỗ trợ thị trường phát triển theo hướng minh bạch, ổn định, hiệu quả và bền vững. Hội thảo sẽ tập trung bàn về các chủ đề:

- Áp lực đáo hạn trái phiếu doanh nghiệp, khả năng vỡ nợ trái phiếu nhóm bất động sản. Điểm sáng từ việc thực thi bộ 3 Luật Đất đai, Nhà ở, Kinh doanh bất động sản và các nghị định hướng dẫn.

- Đánh giá tác động của Nghị định 08, Nghị định 65 về phát hành trái phiếu riêng lẻ; Nghị định 155 về phát hành trái phiếu ra công chúng.

- Giải pháp thúc đẩy phát hành trái phiếu ra công chúng.

- Vai trò của xếp hạng tín nhiệm với hoạt động phát hành trái phiếu trên thị trường.- Cuối cùng là giải pháp mở rộng cơ sở nhà đầu tư theo hướng tăng cường sự hiện diện của các quỹ đầu tư trong và ngoài nước.

Các đại biểu dự hội thảo gồm:

Về phía các Bộ, Ban, ngành ở Trung ương: Ông Phan Đức Hiếu, Ủy viên Thường trực Ủy ban Kinh tế của Quốc hội; ông Hoàng Văn Thu, Phó chủ tịch Ủy ban Chứng khoán Nhà nước; Ông Tô Trần Hoà, Phó vụ trưởng Vụ Phát triển Thị trường chứng khoán, UBCKNN; Bà Trần Kim Dung, Phó vụ trưởng Vụ Quản lý Chào bán chứng khoán, UBCKNN; Ông Nguyễn Anh Minh, Phó trưởng ban Quản lý đăng ký trái phiếu, Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ chứng khoán Việt Nam; Ông Đinh Thế Anh, Trưởng phòng Tổng hợp Kiểm toán nhà nước chuyên ngành 7, Kiểm toán nhà nước; Ông Phạm Văn Hiếu, Phó trưởng phòng thị trường tài chính, Vụ Tài chính ngân hàng, Bộ Tài chính.

Về phía các chuyên gia kinh tế: TS. Cấn Văn Lực, chuyên gia kinh tế trưởng ngân hàng BIDV; TS. Lê Xuân Nghĩa, Viện trưởng Viện nghiên cứu và phát triển kinh doanh; PGS.TS Phạm Mạnh Hùng, Phó viện trưởng Viện NCKH Ngân hàng, Học viện Ngân hàng; TS. Phạm Thu Thủy, Phó trưởng khoa Ngân hàng, Học viện Ngân hàng; TS. Lê Hải Trung, Phó trưởng khoa Ngân hàng, Học viện Ngân hàng; TS. Vũ Mai Chi, Phó trưởng bộ môn Tiền tệ Ngân hàng, Khoa Ngân hàng, Học viện Ngân hàng.

Về phía lãnh đạo các Hiệp hội và lãnh đạo các doanh nghiệp: TS. Lê Minh Nghĩa, Chủ tịch Hiệp hội tư vấn tài chính Việt Nam; ông Đỗ Ngọc Quỳnh, Tổng Thư ký Hiệp hội Thị trường trái phiếu Việt Nam; PGS.TS Nghiêm Thị Thà, Tổng thư ký Hiệp hội tư vấn tài chính Việt Nam; ông Nguyễn Quang Thuân, Tổng giám đốc FiinRatings; ông Nguyễn Trần Tùng, Tổng giám đốc Công ty Taseco Land; Bà Cao Thị Lan Hương, Phó tổng giám đốc Công ty Taseco Land; Ông Lê Tuấn Anh, Phó tổng Giám đốc Tập đoàn GELEX; Ông Nguyễn Sơn Hải, Trưởng bộ phận nguồn vốn, Tập đoàn Gelex;

Ông Võ Hoàng Hải, Phó tổng giám đốc Ngân hàng Nam Á; Ông Đào Hồng Châu, Phó Tổng Giám đốc Ngân hàng Eximbank; ông Lê Đức Khánh, Giám đốc Phân tích Công ty CP Chứng khoán VPS; Ông Nguyễn Hải Nam, Trưởng phòng Tự doanh & bảo lãnh phát hành, Công ty Chứng khoán Ngân hàng Công Thương; Ông Trịnh Quang Tùng, Phó trưởng phòng Nguồn vốn CTCP Chứng khoán SHS; ông Đoàn Việt Trang, Trưởng ban Chiến lược Tập đoàn Bảo Việt; Bà Tô Phương Thủy, GĐ Truyền thông Techcombank; Bà Trần Thị Thúy Nga, Giám đốc Trung tâm Truyền thông - ROX Group….

Về phía lãnh đạo Hiệp hội Doanh nghiệp đầu tư nước ngoài - Cơ quan chủ quản của Tạp chí Nhà đầu tư: GS.TSKH. Nguyễn Mại, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp đầu tư nước ngoài; TS. Nguyễn Anh Tuấn, Phó chủ tịch Thường trực Hiệp hội Doanh nghiệp đầu tư nước ngoài.

Thông tin về cuộc hội thảo được tường thuật trực tiếp trên Nhadautu.vn cùng các nền tảng mạng xã hội của Tạp chí Nhà đầu tư.

Ông Hoàng Văn Thu, Phó Chủ tịch Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN): Thị trường trái phiếu đã hoạt động ổn định

Tham dự hội thảo hôm nay có đại diện của Vụ Tài chính Ngân hàng của Bộ Tài Chính, các thành viên thị trường, UBCKNN lắng nghe với tin thần cầu thị để làm sao xây dựng khung pháp lý hướng tới thị trường trái phiếu (TTTP) phát triển bền vững, đúng nghĩa là kênh huy động vốn cho nền kinh tế trung và dài hạn.

Sau thời kỳ trầm lắng, một số sai phạm trên TTTP doanh nghiệp riêng lẻ, với nỗ lực chỉ tạo từ Chính phủ, bộ ngành, cơ quan quản lý Nhà nước, thị trường trái phiếu đã đi vào hoạt động ổn định.

Trong 7 tháng đầu năm có 183 đợt phát hành thành công, tổng giá trị huy động 174.000 tỷ đồng, tăng 2,78 lần so với năm 2023. Đối với hoạt động phát hành trái phiếu ra công chúng, trong 7 tháng, UBCK đã cấp phép và phát hành trị giá gần 30.000 tỷ đồng (chưa bao gồm số liệu trái phiếu của CTCK và công ty quản lý quỹ).

Theo mục tiêu phát triển TTTP được Chính phủ phê duyệt, quy mô thị trường đến 2025 đạt 20% GDP và đến 2030 đạt 30% GDP.

UBCKNN đã xây dựng chiến lược phát triển thị trường và được Chính phủ phê duyệt. Đúng tinh thần để TTTP phát triển chuyên nghiệp, bền vững của hội thảo hôm nay thì UBCK cũng đang hướng tới mục tiêu này.

Để đạt được mục tiêu này không dễ dàng. Bởi làm sao để quản lý chặt chẽ theo hướng bền vững song vẫn tạo điều kiện cho tổ chức kinh tế huy động vốn. Ngoài cơ quan quản lý, các chủ thể tham gia vào TTTP còn có đơn vị phát hành, đơn vị cung cấp dịch vụ, tư vấn và nhà đầu tư.

Chúng ta cần nâng tính chuyên nghiệp của mỗi chủ thể lên. Đặc biệt, UBCKNN sắp tới sửa nghị định 155. Quốc hội vừa cho phép Chính phủ làm 1 luật sửa nhiều luật. Bộ Tài chính đang trình sửa 1 luật sửa 7 luật, trong đó có Luật Chứng khoán.

UBCK nghiên cứu và thiết kế để phát triển thị trường trái phiếu phát triển chuyên nghiệp, bền vững, đúng với chủ đề hội thảo hôm nay.

Một số nội dung gồm tăng cường xếp hạng tín nhiệm trong các nghiệp vụ phát hành; tăng cường sự hiện diện của đơn vị tư vấn trong quá trình lập hồ sơ, đánh giá hồ sơ thay vì cơ quan quản lý thực hiện; tăng cường tính tự chịu trách nhiệm của chủ thể tham gia như đơn vị tư vấn, xếp hạng tín nhiệm.

Những giải pháp này giúp giảm thời gian đánh giá hồ sơ cho cơ quan quản lý. Đồng thời, bản thân đơn vị phát hành phải có được dự án, mục tiêu đầu tư để có được thời gian đáo hạn trái phiếu, đảm bảo trả lãi và gốc.

Trong câu chuyện sai phạm xảy ra trên thị trường đều rơi vào nhóm nhà đầu tư có cơ hội đánh giá rủi ro hạn chế. Do vậy, theo định hướng của UBCK đang nghiên cứu đối tượng phát hành trái phiếu riêng lẻ hướng tới nhà đầu tư tổ chức chuyên nghiệp để tăng cường tính chuyên nghiệp, đánh giá rủi ro.

Ông Tô Trần Hòa, Phó Vụ trưởng Vụ Phát triển thị trường chứng khoán, UBCKNN: Khuyến khích doanh nghiệp phát hành đa dạng trái phiếu

Từ cuối năm 2022, thị trường TPDN có nhiều biến động, liên tiếp nhiều vi phạm trên thị trường TPDN bị cơ quan chức năng phát hiện, xử lý khiến cho niềm tin của nhà đầu tư bị suy giảm, khối lượng phát hành trái phiếu cũng sụt giảm.

Do đó, Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo quyết liệt các Bộ, ngành triển khai đồng bộ nhiều giải pháp sửa đổi quy định pháp luật, tăng cường quản lý, giám sát, chấn chỉnh hoạt động trên thị trường TPDN riêng lẻ.

Luật Chứng khoán năm 2019 và Luật Doanh nghiệp năm 2020 mới ban hành đã có những thay đổi lớn trong quy định pháp lý trên thị trường TPDN, theo đó: TPDN riêng lẻ chỉ được phát hành và giao dịch giữa các nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp. TPDN phát hành ra công chúng phải được UBCKNN cấp phép chào bán và có xếp hạng tín nhiệm theo lộ trình.

Bên cạnh đó, Bộ Tài chính đã trình Chính phủ ban hành Nghị định số 153/2020/NĐ-CP ngày 31/12/2020, Nghị định số 65/2022/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 153/2020/NĐ-CP, Nghị định số 08/2023/NĐ-CP ngày 05/3/2023 sửa đổi và ngưng hiệu lực thi hành một số điều tại các Nghị định quy định về chào bán, giao dịch TPDN riêng lẻ tại thị trường trong nước và chào bán TPDN ra thị trường quốc tế.

Tiếp đến, vào ngày 19/7/2023, hệ thống giao dịch trái phiếu doanh nghiệp (TPDN) riêng lẻ đã chính thức đi vào hoạt động là một bước tiến quan trọng, thể hiện nỗ lực của Chính phủ, Bộ Tài chính trong việc xây dựng hệ thống giao dịch TPDN riêng lẻ nhằm tăng cường quản lý, giám sát thị trường TPDN riêng lẻ giúp thị trường phát triển chuyên nghiệp và bền vững.

Việc triển khai xây dựng hệ thống giao dịch TPDN riêng lẻ tại SGDCK Hà Nội, hệ thống đăng ký, lưu ký, thanh toán giao dịch TPDN riêng lẻ tại Tổng Công ty Lưu ký và Bù trừ Chứng khoán Việt Nam cùng với việc hoàn thiện khuôn khổ pháp lý thể hiện nỗ lực, quyết tâm của Chính phủ, Bộ Tài chính, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN) trong việc tăng cường quản lý, giám sát thị trường TPDN chào bán riêng lẻ.

Với việc Hệ thống giao dịch TPDN riêng lẻ được đưa vào vận hành tại SGDCK giúp tăng thanh khoản cho thị trường, thúc đẩy thị trường TPDN phục hồi và hoạt động ổn định, đồng thời góp phần ổn định tâm lý và tạo niềm tin cho nhà đầu tư.

Sau 1 năm đi vào vận hành, tính đến thời điểm cuối tháng 7/2024, về quy mô thị trường, giá trị trái phiếu doanh nghiệp niêm yết đạt khoảng 773 nghìn tỷ đồng, với 1.043 mã trái phiếu của 264 tổ chức phát hành được ghi nhận trên hệ thống giao dịch TPDN của SGDCK Hà Nội.

TPDN phát hành từ đầu năm 2024 đến nay có kỳ hạn phát hành bình quân 4,2 năm và lãi suất phát hành bình quân 6,63%/năm. Trên thị trường sơ cấp, giá trị phát hành thành công trong 7 tháng đầu năm đạt hơn 174 nghìn tỷ đồng, tăng hơn 2,78 lần so với cùng kỳ năm 2023 trong đó giá trị phát hành riêng lẻ chiếm 87% và giá trị phát hành ra công chúng chiếm 13%. Trong đó, nhóm công ty đại chúng đứng đầu thị phần chiếm 82,58% tổng giá trị phát hành, nhóm công ty trách nhiệm hữu hạn chiếm 10,56% và công ty cổ phần chưa đại chúng là 6,86%.

Về tỷ trọng phát hành theo lĩnh vực hoạt động, khối tổ chức tín dụng chiếm đa số với tỷ trọng phát hành chiếm hơn 69% trong khi khối sản xuất chỉ đạt 0,47%, tỷ trọng thấp nhất trong tất cả các lĩnh vực.

Trên thị trường thứ cấp, theo số liệu báo cáo giao dịch của SGDCK Hà Nội, tính đến hết tháng 7/2024, tổng giá trị giao dịch đạt gần 576 nghìn tỷ đồng, bình quân mỗi phiên đạt khoảng 4 nghìn tỷ đồng/phiên.

Về tỷ trọng giao dịch trái phiếu theo loại hình kinh doanh của tổ chức phát hành, trái phiếu do tổ chức tín dụng phát hành được giao dịch nhiều nhất, chiếm gần 49% toàn thị trường.

Mặc dù vậy, thị trường vẫn còn một số tồn tại hạn chế. Đó là tình hình tài chính không ổn định của một số tổ chức phát hành. Một số doanh nghiệp phát hành TPDN có tình hình tài chính không ổn định, thiếu minh bạch về thông tin tài chính. Điều này dẫn đến nguy cơ không trả được nợ khi đến hạn, gây thiệt hại cho các nhà đầu tư.

Các vụ việc doanh nghiệp vỡ nợ hoặc chậm trả lãi đã làm giảm niềm tin của nhà đầu tư vào thị trường. Mặc dù đã có những dấu hiệu cải thiện nhưng sự tăng trưởng của thị trường vẫn còn chậm, nhiều doanh nghiệp vẫn gặp khó khăn về dòng tiền và sản xuất kinh doanh nên tình hình chậm trả nợ gốc, lãi trái phiếu vẫn còn xảy ra.

Trong năm 2023, theo báo cáo của SGDCK Hà Nội, có 139 doanh nghiệp chậm thanh toán gốc, lãi TPDN với tổng giá trị khoảng 83,6 nghìn tỷ đồng.

Tính đến cuối năm 2023, có 33 doanh nghiệp đã hoàn thành việc thanh toán gốc, lãi với khối lượng khoảng 5,7 nghìn tỷ đồng; 38 doanh nghiệp có phương án đàm phán với nhà đầu tư với khối lượng khoảng 26,1 nghìn tỷ đồng.

Cơ cấu nhà đầu tư chưa đa dạng, số lượng tài khoản nhà đầu tư cá nhân chiếm 99,73% tổng số tài khoản đăng ký; nhà đầu tư tổ chức chỉ chiếm 0,27% tổng số tài khoản đăng ký.

Tuy nhiên, điểm tích cực là tỷ trọng mua lớn nhất vẫn thuộc về khối nhà đầu tư là các tổ chức tín dụng, chiếm 56,55%.

Nhóm cơ cấu thay đổi lớn nhất là công ty chứng khoán, tỷ lệ tăng từ 0,85% trong 7 tháng đầu năm 2023 lên 19,75% trong 7 tháng đầu năm 2024.

Năng lực của các tổ chức trung gian còn hạn chế. Chất lượng cung cấp dịch vụ của các tổ chức cung cấp dịch vụ trên thị trường còn chưa cao: như có hiện tượng lách quy định nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp, không cung cấp đầy đủ thông tin về TPDN, mời chào nhà đầu tư chuyển tiền gửi tiết kiệm sang mua TPDN, sản phẩm tiết kiệm linh hoạt…

Mặc dù, cơ quan chức năng đã tăng cường công tác quản lý, giám sát trên thị trường, xử lý nghiêm minh những sai phạm như vụ việc ngân hàng SCB và Vạn Thịnh Phát, Tập đoàn Tân Hoàng Minh, tuy nhiên thị trường vẫn chưa thật sự hồi phục, thanh khoản chưa cải thiện nhiều, niềm tin nhà đầu tư vẫn còn suy giảm.

Thiếu các tổ chức trung gian, độc lập đủ uy tín tham gia vào quá trình xếp hạng tín nhiệm doanh nghiệp, định giá trái phiếu doanh nghiệp. Bên cạnh đó, việc một số TPDN thanh khoản thấp, điều này gây khó khăn cho nhà đầu tư khi cần bán trái phiếu trước hạn để thu hồi vốn.

Tính thanh khoản thấp làm giảm tính hấp dẫn của TPDN, đặc biệt đối với các nhà đầu tư tổ chức. Mặc dù thị trường trái phiếu doanh nghiệp ở Việt Nam đã có những bước phát triển đáng kể, nhưng vẫn tồn tại nhiều vấn đề cần được giải quyết để đảm bảo sự phát triển bền vững và ổn định.

Việc cải thiện tính minh bạch, tăng cường quản lý và giám sát, cũng như nâng cao chất lượng tổ chức phát hành là những giải pháp cần thiết để khắc phục các tồn tại này. Chỉ khi đó, thị trường TPDN mới thực sự trở thành kênh huy động vốn hiệu quả và đáng tin cậy cho các doanh nghiệp Việt Nam, là kênh đầu tư hấp dẫn cho công chúng đầu tư.

Đối với các giải pháp phát triển bền vững thị trường TPDN ở Việt Nam, tôi cho rằng cần tập trung thúc đẩy việc chào bán trái phiếu doanh nghiệp ra công chúng gắn với niêm yết; khuyến khích các doanh nghiệp phát hành đa dạng các loại trái phiếu phù hợp với nhu cầu huy động vốn; phát triển các sản phẩm trái phiếu doanh nghiệp cho mục tiêu thực hiện dự án, dự án đầu tư theo hình thức đối tác công tư (PPP) nhằm thúc đẩy huy động vốn cho phát triển cơ sở hạ tầng; vận hành thị trường thứ cấp trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ cho các nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp nhằm tăng tính thanh khoản, tính minh bạch của thị trường.

Đẩy mạnh phát triển thị trường trái phiếu xanh: Khuyến khích việc phát hành trái phiếu Chính phủ xanh, trái phiếu chính quyền địa phương xanh và trái phiếu doanh nghiệp xanh nhằm tạo thêm kênh huy động vốn cho ngân sách, cho doanh nghiệp và thu hút các nhà đầu tư hướng đến các mục tiêu phát triển kinh tế bền vững.

Tăng cường vai trò và trách nhiệm của các tổ chức xếp hạng tín nhiệm trên thị trường trái phiếu doanh nghiệp, tiến tới yêu cầu doanh nghiệp phát hành trái phiếu phải được xếp hạng tín nhiệm, hình thành thói quen và thông lệ sử dụng kết quả xếp hạng tín nhiệm khi phát hành, đầu tư trái phiếu doanh nghiệp.

Nghiên cứu về tổ chức cung cấp dịch vụ định giá trái phiếu, tổ chức cung cấp dịch vụ định giá trái phiếu xanh, trái phiếu bền vững; chuẩn hóa quy định về trách nhiệm của tổ chức đại diện người sở hữu trái phiếu, tổ chức quản lý tài sản đảm bảo để tăng tính chuyên nghiệp cho thị trường trái phiếu doanh nghiệp.

Tiếp tục hoàn thiện khung khổ pháp lý liên quan như các quy định về phát hành trái phiếu riêng lẻ theo hướng khuyến khích doanh nghiệp phát hành TPDN riêng lẻ chỉ cho nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp là tổ chức, rà soát quy trình, thủ tục và pháp lý để khuyến khích các doanh nghiệp chào bán trái phiếu ra công chúng.

Về quản lý, giám sát, tiếp tục theo dõi, giám sát việc thanh toán gốc, lãi, các doanh nghiệp có trái phiếu đến hạn lớn; yêu cầu các doanh nghiệp thanh toán đầy đủ nghĩa vụ trái phiếu theo hợp đồng đã ký kết với nhà đầu tư; xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm trên thị trường trái phiếu nói riêng, thị trường chứng khoán nói chung.

Tăng cường giám sát chặt chẽ hoạt động cung cấp dịch vụ tư vấn hồ sơ chào bán, cung cấp dịch vụ đấu thầu, bảo lãnh, đại lý phát hành của các công ty chứng khoán.

Tăng cường công tác thông tin tuyên truyền: các Bộ, ngành tiếp tục phối hợp trong công tác truyền thông, ổn định tâm lý thị trường, đào tạo kiến thức cho các nhà đầu tư cá nhân.

Các doanh nghiệp phát hành phải nâng cao tính công khai minh bạch trong huy động và sử dụng vốn, cung cấp thông tin đầy đủ tới các nhà đầu tư.

TS. Cấn Văn Lực, chuyên gia Kinh tế trưởng BIDV: Ưu tiên củng cố, lấy lại niềm tin cho nhà đầu tư

Phát biểu tại hội thảo, TS. Cấn Văn lực cho rằng thị trường TPDN Việt Nam có nhiều cơ hội nhưng cũng nhiều rủi ro, thách thức và chúng cần nhận diện đầy đủ.

Một là, vấn đề niềm tin cần thời gian để phục hồi. Mặc dù đến nay, các cơ quan chức năng đã xử lý cơ bản các trường hợp sai phạm xảy ra trên thị trường TPDN thời gian qua nhưng cần nhiều thời gian để củng cố niềm tin của thị trường và nhà đầu tư.

Hai là, rủi ro TPDN đáo hạn và quá hạn thanh toán còn cao. Theo VIS Ratings ước tính, khoảng 27% trái phiếu đáo hạn có nguy cơ không trả nợ đúng hạn trong 12 tháng tới (trong đó bao gồm 65% trái phiếu đã chậm trả trước đó). Kỳ vọng với đà kinh tế tăng trưởng khá cao năm 2024-2025 và đà phục hồi SXKD, lợi nhuận của đa số các doanh nghiệp (nhất là khối niêm yết), rủi ro này sẽ giảm dần.

Ba là, rủi ro lan truyền và liên thông giữa thị trường ngân hàng – chứng khoán – BĐS vẫn luôn tiềm ẩn.

Bốn là, quy mô của thị trường còn nhỏ.

Năm là, thị trường TPDN đang phát triển chủ yếu dựa vào TPDN phát hành riêng lẻ. Theo VBMA, tỷ lệ phát hành riêng lẻ trên thị trường trong 7 tháng đầu năm 2024 vào khoảng 92%, và con số của giai đoạn trước cũng tương tự, thậm chí còn cao hơn.

Sáu là, cơ cấu nhà đầu tư TPDN còn nhiều bất cập. NHTM hiện nay đang là bên mua chính trong các đợt phát hành TPDN, trong khi các nhà đầu tư tổ chức khác như công ty bảo hiểm, quỹ hưu trí, quỹ đầu tư, công ty chứng khoán…còn chiếm tỷ trọng nhỏ.

Bảy là, hạ tầng công nghệ thông tin (CNTT), dữ liệu còn bất cập, một số thông tin về quy mô phát hành, cơ cấu nhà đầu tư… chưa được cập nhật đầy đủ, kịp thời; hệ thống giao dịch TPDN tập trung mới đưa vào vận hành được hơn 1 năm..., cũng có ảnh hưởng đến công tác quản lý và tính thanh khoản của thị trường.

Tám là, việc áp dụng Nghị định 65/2022/NĐ-CP với những quy định cao hơn, liệu có còn là rào cản đối với phát hành TPDN riêng lẻ hay không là chưa rõ do chưa có rà soát, khảo sát hay đánh giá cụ thể kể từ khi quay lại áp dụng từ đầu năm 2024 đến này.

Chín là, nhận thức và mức độ hiểu biết của nhà đầu tư chứng khoán nói chung và TPDN nói riêng còn hạn chế, dẫn đến dễ xảy ra tâm lý đám đông, đầu tư chỉ quan tâm đến lãi suất, bất chấp rủi ro....

Từ các thực tế trên, TS. Cấn Văn Lực đề cập các giải pháp để phát triển, lành mạnh hóa thị trường TPDN Việt Nam: Trước tiên, đến hết năm 2024 và cả năm 2025 là tiếp tục củng cố, lấy lại niềm tin của nhà đầu tư và phục hồi thị trường TPDN.

Trong trung - dài hạn, cần tổ chức thực hiện tốt Chiến lược tài chính đến năm 2030 cùng với việc ưu tiên hoàn thiện thể chế.

Đồng thời, hoàn thiện hạ tầng TTCK nói chung và thị trường TPDN nói riêng, nhất là nâng cao chất lượng hệ thống các tổ chức xếp hạng tín nhiệm, thị trường thứ cấp tập trung, cơ sở thông tin - dữ liệu về thị trường trái phiếu, về nhà đầu tư, tài sản đảm bảo....

Ngoài ra cần liên tục mở rộng và nâng cao chất lượng nhà đầu tư, bao gồm cả nhà đầu tư cá nhân và nhà đầu tư tổ chức thông qua nhiều giải pháp khác nhau; hoàn thiện cơ chế và năng lực quản lý và giám sát thị trường; việc quản lý, định hướng phát triển thị trường này cần được gắn chặt với việc quản lý, giám sát rủi ro hệ thống tài chính.

Bản thân doanh nghiệp, tổ chức phát hành cũng cần đa dạng hóa nguồn vốn; quan tâm quản lý rủi ro; chủ động xếp hạng tín nhiệm, nâng cao năng lực quản trị doanh nghiệp, thực hiện kiểm toán báo cáo tài chính, tăng cường công khai minh bạch, quan tâm tăng trưởng xanh, tài chính xanh.

Về phía nhà đầu tư, cần trau dồi kiến thức, kỹ năng quản lý tài chính cá nhân, nhất là về các sản phẩm đầu tư, quy định của pháp luật về TTCK và thị trường TPDN, tìm hiểu đầy đủ thông tin về tổ chức phát hành; có thể thông qua nhà đầu tư tổ chức (công ty quản lý quỹ, quỹ đầu tư, công ty chứng khoán, NHTM…) để có thể đưa ra những quyết định đầu tư đúng đắn, phù hợp.

Ông Nguyễn Quang Thuân, Tổng Giám đốc FiinRatings: Không nên khuyến khích nhà đầu tư cá nhân mua trái phiếu riêng lẻ

Ông Nguyễn Quang Thuân cho biết, ngành xếp hạng tín nhiệm trên thế giới đã có hơn 100 năm. Song tại Việt Nam, trái phiếu là khái niệm mới, xếp hạng tín nhiệm càng mới. Trên thế giới có các đơn vị lớn như S&P Global, Moody và nhiều đơn vị khác.

Cùng với đó, mỗi quốc gia có tổ chức xếp hạng tín nhiệm nội địa bởi quốc tế không giải quyết được vấn đề nội địa, giống như so sánh một doanh nghiệp Việt Nam với doanh nghiệp tương đồng ở Mỹ là hoàn toàn không phù hợp.

Theo đó, một doanh nghiệp ở Việt Nam có quy mô, hoạt động kinh doanh tốt nhưng khi ra nước ngoài bị xếp hạng tín nhiệm thấp và vay USD với lãi suất 8 – 10% là điều đáng tiếc.

Hiện nay, doanh nghiệp Việt muốn đi ra nước ngoài huy động vốn thì buộc phải có xếp hạng tín nhiệm, không có quy định nhưng đó là thông lệ của thị trường thế giới hơn 100 năm nay.

Việt Nam đang dần hình thành văn hoá xếp hạng tín nhiệm theo thông lệ này. Ngành xếp hạng tín nhiệm ảnh hưởng đến lợi ích, chi phí của doanh nghiệp, tác động vào thị trường thông qua giá cả (lãi suất bao nhiêu), mức độ rủi ro và có thanh khoản hay không? Cụ thể, kết quả xếp hạng có tương quan đến lãi suất huy động vốn của doanh nghiệp. Những doanh nghiệp có xếp hạng cao thì lãi suất thấp.

Tuy nhiên, hiện nay xếp hạng tín nhiệm chưa được đánh giá đúng mức tại thị trường Việt Nam. Có nhiều quỹ hưu trí, quỹ tương hỗ quan tâm đến thị trường trái phiếu Việt Nam nhưng không thể rót vốn do yêu cầu về xếp hạng tín nhiệm.

Do vậy, muốn phát triển, thu hút được nhà đầu tư, đặc biệt là nhà đầu tư tổ chức thì hạ tầng chính (chính sách, khung pháp lý, minh bạch) quan trọng nhưng hạ tầng mềm (giao dịch trên sàn niêm yết) phải theo thông lệ quốc tế.

Kinh nghiệm các nước trên thế giới và thực tế Việt Nam không nên khuyến khích nhà đầu tư cá nhân mua trái phiếu riêng lẻ. Đây là kênh chúng ta phải nắn nếu không hậu quả lớn.

Trong năm 2023, chỉ 7% trái phiếu riêng lẻ được mua bởi nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp nhưng cho thấy thị trường trái phiếu Việt Nam đang quay trở lại một cách chậm rãi nhưng đi vào chiều sâu.

Kỳ vọng, triển vọng ngành xếp hạng tín nhiệm thời gian tới sẽ đến từ chính sách, nhu cầu tự thân của doanh nghiệp, mong muốn từ đơn vị tư vấn và sức ép của nhà đầu tư.

ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG THỊ TRƯỜNG TRÁI PHIẾU

Phần thảo luận của hội thảo, TS.Nguyễn Anh Tuấn, Phó Chủ tịch thường trực Hiệp hội Doanh nghiệp Đầu tư nước ngoài là người điều phối.

TS. Nguyễn Anh Tuấn: Mục đích hội thảo hôm nay là qua đánh giá thực trạng thị trường TPDN cố gắng tìm kiếm giải pháp thúc đẩy thị trường phát triển bền vững. 3 tham luận hội thảo vừa được nghe đã thể hiện một bức tranh tương đối đầy đủ về thị trường trong vài năm gần đây.

Mở đầu phiên thảo luận 1, tôi muốn đề cập tới câu chuyện diễn giả nêu, đó là về thực trạng các nhà phát hành thiếu khả năng chi trả với nhà đầu tư dẫn tới mất niềm tin với thị trường. Tại tham luận, TS. Cấn Văn Lực cũng đã nêu một số giải pháp, tôi muốn nghe ý kiến của TS. Lê Xuân Nghĩa, có giải pháp gì khắc phục tình trạng này, giảm nỗi ấm ức nhà đầu tư, tránh mất niềm tin thị trường?

Tình trạng quá tệ nên cho phá sản

TS. Lê Xuân Nghĩa: Nói đến sự cung ứng tiền của nền kinh tế là đề cập về các định chế tài chính (chứng khoán và ngân hàng), trong chứng khoán có cổ phiếu và trái phiếu. Trong tổng tài sản của thị trường tài chính thì ngân hàng vẫn chiếm 95%. Như vậy, trong tổng cấu trúc thị trường thì chứng khoán còn chiếm tỷ lệ rất nhỏ, đồng nghĩa với việc, vai trò của Ủy ban Chứng khoán là rất lớn.

Điều này cũng cho thấy nền kinh tế đang phụ thuộc rất lớn vào các nhà băng. Cấu trúc tổng tài sản ngân hàng hiện nay cũng rất chênh lệch, khuyến khích cho vay doanh nghiệp, không cho vay tiêu dùng, trong khi châu Âu, cho vay tiêu dùng là 60-70%/tổng tín dụng.

Dư địa của thị trường vốn hiện nay là rất lớn. Hiện nay, tôi được biết hồ sơ phát hành trái phiếu, hồ sơ niêm yết còn tồn đọng nhiều. Điều này có thể một phần xuất phát từ số lượng nhân sự cơ quan quản lý còn hạn chế, người không đủ để giải quyết nhanh hồ sơ. Đây cũng là điều cần khắc phục.

Đối với vấn đề xử lý các vụ việc không trả nợ gốc/lãi trái phiếu đúng hạn làm mất niềm tin nhà đầu tư, tôi cho rằng giải pháp khắc phục cơ bản nhất là phá sản. Doanh nghiệp nào không thể trả được nợ, tình trạng quá tệ nên cho phá sản và nhà đầu tư cần học cách chấp nhận rủi ro, thiệt hại.

TS. Nguyễn Anh Tuấn: Xin mời GS-TSKH. Nguyễn Mại bổ sung thêm ý kiến về vấn đề này?

Cần điều chỉnh tỷ trọng trái phiếu doanh nghiệp trong GDP

GS. TSKH Nguyễn Mại: Trước khi nói về giải pháp phá sản cần nói về quan điểm xử lý của Nhà nước. Khi xảy ra vụ việc lớn, Đảng và Nhà nước đã có nhiều văn bản hạn chế phát hành TPDN vì vậy thời gian sau đó số lượng phát hành giảm mạnh. Việc điều hành giật cục, không đủ hành lang pháp lý cụ thể trong bối cảnh nhiều rủi ro sẽ không giải quyết được vấn đề, đây là điều UBCKNN cần lưu ý.

Thứ hai, có lẽ phải điều chỉnh một số chỉ tiêu năm nay, trong đó Bộ KH&ĐT đã xin điều chỉnh GDP 2024, đưa ra kịch bản 2 của GDP là tăng 7 hoặc trên 7%, với tốc độ tăng quý I, quý II đến nay thì khả năng này rất lớn. Các tổ chức quốc tế đã đưa ra dự báo dài hạn hơn, theo đó từ năm 2024-2028, GDP Việt Nam sẽ tăng 6,8%, để đến năm 2028 vượt qua nhiều các nước ASEAN.

Đây là một đánh giá rất cơ bản để thấy rằng dư địa phát triển của thị trường TPDN là rất lớn để giảm gánh nợ cho ngân hàng. Theo tôi, cần điều chỉnh tỷ trọng TPDN trong GDP.

TS. Nguyễn Anh Tuấn: Các chuyên gia vừa phát biểu đều nhấn mạnh vai trò TPDN như kênh huy động vốn cho nền kinh tế, cần có giải pháp để tăng tỷ trọng nguồn vốn huy động qua kênh này.

Tiếp theo BTC muốn làm sâu thêm một số câu chuyện, đó là câu chuyện áp lực đáo hạn đối với trái phiếu BĐS, có cách gì giải tỏa áp lực đáo hạn trái phiếu BĐS không, xin mời TS. Cấn Văn Lực?

Hiện tượng vỡ nợ ít khả năng xảy ra

TS. Cấn Văn Lực: Câu chuyện đáo hạn TPDN bất động sản có thể nói đã vượt qua giai đoạn khó khăn nhất (tháng 6 - 8/2023) từ sau khi có Nghị định 08 cho phép đàm phán giãn, hoãn nợ. Năm nay thị trường trái phiếu có 213.000 tỷ đáo hạn, riêng bất động sản chiếm 37% khoảng 70.000 tỷ đồng.

Về cơ bản, 60% doanh nghiệp đã gia hạn được 2 năm (điểm rơi tháng 6/2025), doanh nghiệp chủ động mua lại trái phiếu theo điều kiện phát hành và bắt đầu phát hành trở lại giảm áp lực vốn. Ngoài ra, thị trường bất động sản ấm lên, doanh nghiệp sẵn sàng bán tài sản để trích ra một phần trả nợ.

Do vậy, hiện tượng vỡ nợ ít khả năng xảy ra vì khó khăn nhất đã qua, có nhiều giải pháp đồng bộ để giải quyết. Thực tế thì doanh nghiệp bất động sản không cần chiết khấu sản phẩm 40 - 50% như thời gian trước, chiết khấu khoảng 10% đã bán được rồi.

Ở Việt Nam, doanh nghiệp bình thường phá sản đã khó thì doanh nghiệp có nợ trái phiếu phá sản càng khó vì đống nợ trái phiếu còn đó, câu chuyện giải quyết ra sao. Tuy nhiên, Nghị định 08 đã hết hiệu lực thì thực hiện Nghị định 65 có cho phép đàm phán, giãn, hoãn nợ không? Đây là điều cơ quan quản lý cần làm rõ.

TS. Nguyễn Anh Tuấn: Ý kiến chuyên gia đều đánh giá là đã vượt qua giai đoạn khó khăn nhất của thị trường, áp lực đảo nợ của DN BĐS đã nhẹ đi. Câu chuyện tiếp theo là NĐ08 đã hết hiệu lực từ cuối năm ngoái, theo cách hiểu của tôi là thị trường quay lại áp dụng theo NĐ65, như vậy có cho phép các nhà phát hành được tiếp tục đàm phán với các nhà đầu tư để giãn nợ không. Xin mời bà Trần Kim Dung, Phó Vụ trưởng Vụ Quản lý chào bán chứng khoán, UBCKNN và ông Phạm Văn Hiếu, Phó trưởng phòng thị trường tài chính, Vụ Tài chính ngân hàng, Bộ Tài chính.

Bà Trần Kim Dung: Vào thời điểm khi Nghị định 65 được ban hành, thị trường trái phiếu đang bị thắt chặt, do vậy Chính phủ ban hành Nghị định 08 để tháo gỡ một số khó khăn cho doanh nghiệp như đàm phán, gia hạn nợ cho trái chủ, hoãn các điều kiện nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp, xếp hạng tín nhiệm.

Hiện Nghị định 08 đã hết hiệu lực chính vì thế thời điểm Chính phủ nới lỏng việc phát hành TPDN riêng lẻ đang tạm thời bị gác lại, còn việc sửa đổi Nghị định 65 có cởi mở tiếp tục cho việc đàm phán hay không thì còn phải chờ ý kiến của Bộ Tài chính.

Ông Phạm Văn Hiếu: Nghị định 08 có 2 điều sửa và 1 điều ngưng. Điều ngưng là quy định về xác định nhà đầu tư chuyên nghiệp, thời gian phân phối trái phiếu và xếp hạng tín nhiệm, thời gian ngưng đến 31/12/2023.

Bộ Tài chính đã có báo cáo đến Chính phủ về tình hình thực hiện. Hiện nay, theo quan điểm Chính phủ, một số điều ngưng, hết hiệu lực tại Nghị định 08 sẽ bắt đầu thực hiện theo Nghị định 65 từ 1/1/2024.

Còn 2 điều sửa đổi tại Nghị định 08 sẽ tiếp tục thực hiện theo tin thần của Nghị định. Về nghiên cứu sửa đổi Nghị định 65, Bộ Tài chính đang rà soát, sửa đổi một số điều Luật Chứng khoán. Sau đó, bám sát Luật Chứng khoán để có sửa đổi Nghị định 65.

TS. Nguyễn Anh Tuấn: Qua ý kiến vừa phát biểu đại diện Bộ Tài chính, tôi hiểu là việc đàm phán giãn hoãn nợ vẫn thực hiện theo Nghị định 08. Qua ý kiến từ cơ quan quản lý Nhà nước, xin mời ý kiến phản hồi từ phía doanh nghiệp, mời ông Nguyễn Trần Tùng, Tổng giám đốc Taseco Land và TS. Nguyễn Quang Thuân, Tổng giám đốc FiinRatings.

Ông Nguyễn Trần Tùng: Taseco Land trước đây dư nợ trái phiếu là 125 tỷ đồng. Điều khoản hợp đồng thì Taseco Land được mua lại trái phiếu, song vẫn chịu nhiều áp lực. Với những chính sách kịp thời, Taseco Land đã huy động thêm 2 lô trái phiếu, dư nợ cũng chỉ ở mức 300 tỷ đồng.

Chúng tôi mong muốn Nghị định 65 sửa đổi theo hướng kế thừa và khắc phục những tồn tại vừa qua, phát huy tốt sự công bằng giữa đơn vị phát hành và trái chủ.

Ông Nguyễn Quang Thuân: Vấn đề mọi người lo ngại là áp lực đáo hạn còn hay không và Nghị định 08 hết hạn. Theo tôi, việc gia hạn Nghị định 08 có lẽ không phải là vấn đề lớn. Vấn đề lớn hơn là nợ quá hạn rất lớn trong năm 2024-2025. Cách chúng ta có thể làm là liên quan đến đề án của Chính phủ về tháo gỡ pháp lý bất động sản, khi tháo gỡ được vấn đề này thì việc xử lý nợ quá hạn rất dễ.

Cần lưu ý rằng, nguồn tiền lớn nhất không phải vay ngân hàng hay trái phiếu mà là tiền nhận từ khách hàng, điều này nói lên rằng việc hỗ trợ xung quanh cũng rất quan trọng, không nên chỉ tập trung vào giải cứu trái phiếu, biện pháp xung quanh quan trọng hơn nhiều, đó là "sạch" pháp lý.

TS. Nguyễn Anh Tuấn: Một vấn đề nữa được đặt ra qua tham luận của ông Nguyễn Quang Thuân, đó là về sự phát triển của hệ thống công ty xếp hạng tại Việt Nam, thông điệp FinRatings đã nêu ra về tính trung thực, tuy nhiên đâu đó vẫn lo ngại về sự chuẩn xác trong xếp hạng, năng lực xếp hạng có đáp ứng được với số lượng doanh nghiệp lớn như vậy. Xin mời ý kiến từ ông Đỗ Ngọc Quỳnh, Tổng thư ký Hiệp hội Thị trường TPDN.

Xây dựng văn hóa minh bạch trên thị trường tài chính

Ông Đỗ Ngọc Quỳnh: Thực tiễn cho thấy cần khẳng định vai trò và tầm quan trọng của thị trường TPDN và thị trường tài chính (TTTC) với nền kinh tế là không đổi. Thị trường chỉ có thể hoàn thiện và xây dựng liên tục, không thể vì lý do gì để bóp hay ngừng không cho thị trường phát triển.

Để xây dựng, hoàn thiện năng lực của cơ quan quản lý, tổ chức phát hành (TCPH), tổ chức trung gian... cần thời gian. UBCKNN, cơ quan quản lý nhìn nhận khó để vừa tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp, vừa phải duy trì sự bền vững của thị trường.

Tôi nghĩ mấu chốt là sự minh bạch. Đó là xây dựng văn hóa minh bạch trên TTTC và TPDN nói riêng. Minh bạch có thể là văn hóa gốc, là nền tảng quyết định tính chuyên nghiệp, bền vững của cả nền kinh tế và thị trường. Liên quan câu hỏi về việc đánh giá năng lực cung cấp dịch vụ liên quan xếp hạng tín nhiệm (XHTN), tôi nghĩ XHTN chỉ là cấu phần cần thiết song không phải duy nhất để tạo tính minh bạch.

Chúng ta có nhiều biện pháp, công cụ để duy trì tính minh bạch, đó là từ nội tại của doanh nghiệp, là kiểm toán, thanh tra/kiểm tra của cơ quan quản lý, hay chế độ báo cáo thông tin bắt buộc... Xếp hạng tín nhiệm là kinh nghiệm được minh chứng ở thị trường quốc tế. Nếu có hạ tầng về XHTN sẽ góp phần giúp tính minh bạch trở nên cao hơn, thị trường phát triển lành mạnh, thực chất hơn.

Để đánh giá về năng lực cung cấp dịch vụ XHTN, chúng ta có Nghị định 88 cấp phép và yêu cầu vốn pháp định, năng lực. Nếu được cấp phép nghĩa là doanh nghiệp đủ năng lực thực hiện dịch vụ. Việc Nam hiện nay có 3 đơn vị XHTN được cấp phép là bình thường và phù hợp với thông lệ quốc tế. Ở Malaysia quy định 100% TCPH phải xếp hạng dù chỉ có 2 công ty XHTN, đến giờ vẫn thế.

Thực tế, các tổ chức tín dụng (TCTD) đã thực hiện XHTN bởi các tổ chức quốc tế. Chúng ta bổ sung thêm XHTN trong nước để tăng cường tính minh bạch. Bởi, các TCTD đủ nguồn lực để XHTN theo chuẩn quốc tế nhưng các tổ chức trong nước thì không đủ năng lực để trả chi phí cho các đơn vị quốc tế đó.

Do đó, việc có thêm XHTN trong nước, giúp thị trường có thêm công cụ để các doanh nghiệp hạng 2, hạng 3 có XHTN độc lập. Từ đó, giúp DN tham gia thị trường thuận lợi hơn. Tôi cũng đồng tình ý kiến về quan điểm của Luật Phá sản.

Việc chúng ta hoàn thiện và nâng cao hiệu lực Luật Phá sản là rất quan trọng. Mọi sự phát triển dựa trên quy luật đào thải, nếu không sẽ như "cơ thể ăn không tiêu sẽ có rất nhiều bệnh". Với các doanh nghiệp, chúng ta đồng ý cho phép gia hạn nợ nhưng cơ chế, cách thức đàm phán thì phải có thực chất, có đào thải.

Ở các nước trên thế giới, khi doanh nghiệp mất khả năng thanh toán, thì phải công khai, có hội đồng chủ nợ họp lại, hoặc họ thuê tổ chức độc lập đánh giá về khó khăn của doanh nghiệp để đánh giá nên bảo hộ phá sản, hay cho phá sản?

Về điểm này, việc gia hạn cho cơ chế đàm phán nhưng các nhà đầu tư cá nhân không có năng lực đánh giá về trái phiếu phát hành nên khi doanh nghiệp đặt ra yêu cầu gia hạn, nhà đầu tư cá nhân rơi vào tình trạng hoảng. Nhiều nhà đầu tư cá nhân buộc phải chấp nhận đàm phán gia hạn.

Mặt khác, hiện chưa có câu trả lời cho câu hỏi "nếu không chấp nhận thì phải kiện doanh nghiệp kiểu gì?". Cần nhìn nhận, nếu cứ gia hạn với những doanh nghiệp không thể phục hồi thì tình hình có thể còn tệ hơn nữa.

TS. Nguyễn Anh Tuấn: Cảm ơn ý kiến rất rõ ràng từ ông Đỗ Ngọc Quỳnh, tiếp mạch này, tôi muốn nghe thêm ý kiến từ phía doanh nghiệp phát hành trái phiếu, xin mời ý kiến ông Võ Hoàng Hải, Phó tổng giám đốc Nam Á Bank.

Cần phát triển trái phiếu xanh để thu hút nhà đầu tư ngoại

Ông Võ Hoàng Hải: Ở góc độ TCTD, chúng tôi gặp áp lực tín dụng khi thị trường gặp khó khăn từ năm 2021 đến nay. Theo đó, TCTD chịu sự giám sát của NHNN, trong giai đoạn cao điểm về lãi suất room tín dụng chỉ đáp ứng câu chuyện trả lãi. Bên cạnh đó, tỷ lệ nguồn vốn ngắn hạn cho vay trung và dài hạn từng ở mức 40% song bị siết và giảm về khoảng 24%.

Tiền gửi vào Việt Nam đặc thù, 80% là huy động ngắn hạn dưới 12 tháng, còn tiêu dùng BĐS là dài hạn điều này tạo rủi ro thanh khoản rất lớn cho TCTD. Do vậy cần đẩy mạnh phát triển thị trường vốn, trong đó có TPDN. Một vài năm trở lại đây, doanh nghiệp chủ động mua lại trái phiếu nhưng lượng phát hành không tương xứng với đáo hạn. Đâu đó, thị trường trái phiếu đã quay về câu chuyện tín dụng truyền thống.

Trong giai đoạn phát triển nóng, sự vào cuộc của cơ quan chức năng là điều tốt cho thị trường, tạo sự minh bạch, tăng chất lượng phát hành. Qua giai đoạn này, TCTD đóng vai trò quan trọng trong việc phân phối trái phiếu, nhà đầu tư cũng thấy được sự đánh đổi giữa lãi suất và rủi ro. Hiện nay, tâm lý nhà đầu tư đang hồi phục dần.

Về kiến nghị, 99% nhà đầu tư trên thị trường là cá nhân nên cần ưu tiên câu chuyện đào tạo kiến thức. Số hóa cũng là vấn đề TCTD cần quan tâm để mở rộng cơ sở nhà đầu tư. Bên cạnh đó cũng cần phát triển trái phiếu xanh để thu hút nhà đầu tư nước ngoài.

TS. Nguyễn Anh Tuấn: Theo mạch này tôi muốn nghe thêm ý kiến của ông Nguyễn Anh Minh, Phó trưởng Ban Quản lý đăng ký trái phiếu, Tổng công ty Lưu ký và bù trừ chứng khoán VN (VSD).

Ông Nguyễn Anh Minh: Trong thị trường trái phiếu, vai trò của nhà đầu tư cá nhân chuyên nghiệp rất quan trọng. Song, trên thực tế nhà đầu tư mang tiếng chuyên nghiệp nhưng việc xác định không chặt chẽ, chỉ cần bản xác nhận của CTCK đã là nhà đầu tư chuyên nghiệp.

Mặt khác, khi doanh nghiệp phát hành riêng lẻ cho cá nhân đa phần chỉ quan tâm chào bán được càng nhiều càng tốt còn không quan tâm nhà đầu tư có đủ kiến thức, nhận định về doanh nghiệp không.

Thường là nhà đầu tư mua theo tư vấn của môi giới hay người thân. Điều này dẫn đến nhiều hệ lụy khi đơn vị phát hành không đảm bảo khả năng trả nợ, nhà đầu tư cá nhân bị thiệt hại.

Theo tôi, để thị trường trái phiếu phát triển bền vững cần nâng cao kiến thức nhà đầu tư cá nhân hoặc nhà đầu tư cá nhân có thể ủy quyền cho đơn vị đại lý tìm hiểu kỹ về trái phiếu, chịu trách nhiệm về sản phẩm họ chào cho nhà đầu tư mua. Tổng công ty Lưu ký thực hiện đăng ký trái phiếu của tổ chức phát hành thì có xác định danh sách nhà đầu tư chuyên nghiệp từ thời điểm nào đến thời điểm nào.

Việc đưa ra các tiêu chuẩn nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp theo luật đã đủ rồi, quan trọng là đơn vị thực hiện xét xem có đủ chuyên nghiệp hay không, trách nhiệm thuộc về công ty chứng khoán, tổ chức phát hành.

Ông Hoàng Văn Thu: Điều kiện nhà đầu tư chuyên nghiệp được quy định trong Luật Chứng khoán năm 2019, Nghị định 65 cũng theo tiêu chuẩn đó.

Thông qua các vụ việc xảy ra trên thị trường, chúng ta đều mong muốn nâng cao chất lượng nhà đầu tư, trong đó hướng đến việc họ có kiến thức đánh giá rủi ro, hiểu biết về hoạt động của các doanh nghiệp. Do đó, việc điều chỉnh tiêu chuẩn của nhà đầu tư chuyên nghiệp trong Luật Chứng khoán năm 2019 là rất cấp bách.

Mặt khác, có thể cần xác định tiêu chuẩn nhà đầu tư tham gia TTCK không chỉ dựa trên giá trị giao dịch, thâm niên giao dịch, mà cần đề cập đến khả năng hiểu biết của họ về hoạt động doanh nghiệp.

UBCKNN sắp tới có hướng đến nhà đầu tư nhỏ lẻ đầu tư chứng khoán (cổ phiếu, trái phiếu) thông qua các quỹ, nhà đầu tư tổ chức chuyên nghiệp. UBCKNN sẽ tăng cường hoạt động các quỹ, hoặc có thể cho mở thêm các quỹ. Chúng tôi kỳ vọng sẽ được Quốc hội thông qua vào tháng 10 tới đây và có hiệu lực từ 1/1/2025.

TS. Nguyễn Anh Tuấn: Ông Phan Đức Hiếu đang rất quan tâm câu chuyện hoàn thiện cơ sở pháp lý cho TPDN, xin mời ý kiến trao đổi và gợi mở từ đại diện Ủy ban Kinh tế của Quốc hội.

Can thiệp chính sách quá sẽ tạo ra sự cứng nhắc cho thị trường

Ông Phan Đức Hiếu: Nói đến thị trường trái phiếu, không hoàn toàn lỗi 100% do thị trường và các quy định liên quan mà còn là rủi ro bên ngoài. Khi một trái phiếu phát hành có 1 phương án kinh doanh tốt, nhà đầu tư tin tưởng phương án này nhưng rủi ro thị trường khiến kế hoạch không đúng như phương án mong muốn, đây là một nguyên nhân đáng kể.

Hoặc thị trường có thay đổi làm ảnh hưởng đến kịch bản kinh doanh, điều này có thể cho thấy thị trường trái phiếu có rủi ro, không an toàn tuyệt đối. Tuy nhiên, nếu can thiệp chính sách quá sẽ tạo ra sự cứng nhắc cho thị trường, tạo rào cản.

Hai là, tính chuyên nghiệp của nhà đầu tư, pháp luật không can thiệp được vấn đề này. Tính chuyên nghiệp tự thân của nhà đầu tư là điều quan trọng (tự ý thức được việc ra quyết định mua bán trái phiếu, vì lợi ích của chính mình để từ đó trở nên chuyên nghiệp hơn).

Ba là, tôi nhìn thấy tính "bị động" trong việc thiết kế phương án giải quyết khi có vấn đề xảy ra. Nếu chúng ta có kịch bản dài hạn rõ ràng thì câu chuyện sẽ rất khác.

TS. Nguyễn Anh Tuấn: Xin mời ý kiến TS. Lê Minh Nghĩa, Chủ tịch Hiệp hội Tư vấn tài chính Việt Nam.

Cần nâng cao dân trí tài chính

TS. Lê Minh Nghĩa: Thị trường tài chính có 3 trụ cột là tài chính Nhà nước; tài chính doanh nghiệp và tổ chức; và một trụ cột rất quan trọng là tài chính cá nhân/ gia đình. Để 3 trụ cột vận động bình thường là nhờ vào các định chế tài chính gồm: Ngân hàng, chứng khoán, bảo hiểm. Đó là các đơn vị tạo điều kiện cho 3 trụ cột trên vận động.

Tuy nhiên, 2 trụ cột tài chính là Nhà nước và tài chính doanh nghiệp, tổ chức đều được dạy ở các trường đại học; còn trụ cột về tài chính cá nhân/gia đình không được giáo dục, không được quan tâm đúng mức. Chúng ta không có hệ thống giáo dục nâng cao tư duy tài chính cá nhân, hầu hết là tự phát.

Đặc biệt từ năm 2020 đến 2024, chưa có động thái triển khai việc nâng cao dân trí tài chính. Chúng tôi kiến nghị cần nâng cao dân trí tài chính để phát triển thị trường tài chính. Thứ hai, cần phải có một chương trình quốc gia về nâng cao dân trí tài chính.

Ông Đỗ Ngọc Quỳnh: Trong cuộc khủng hoảng 2008-2011, khi Lehman Brothers phá sản, rất nhiều nhà đầu tư mini bonds của tổ chức này bị mất tiền, trong có nhà đầu tư ở Hong Kong.

Nhà đầu tư cá nhân Hong Kong lúc đó cũng đổ lỗi cho Chính phủ thiếu trách nhiệm - cho phép bán sản phẩm mà chính Chính phủ cũng không hiểu, cơ quan xếp hạng tín nhiệm cũng xếp hạng sai.

Sau đó, Hong Kong mới đưa ra một công cụ bắt buộc trong qua trình chào bán phải có là danh sách liệt kê toàn bộ rủi ro đối với sản phẩm tài chính, yêu cầu nhà đầu tư mua phải đọc và ký, chấp nhận hoàn toàn rủi ro liên quan.

Thực tế, không có sản phẩm tài chính nào không có rủi ro, chỉ có ít hay nhiều, mỗi nhà đầu tư dựa theo kiến thức của mình cần xác lập khẩu vị rủi ro riêng. Do vậy, việc xây dựng cơ chế để đảm bảo tất cả nhà đầu tư có kiến thức chuyên nghiệp khó.

Theo quan sát, lượng cá nhân tham gia thị trường vốn (trái phiếu, cổ phiếu) rất ít so với gửi ngân hàng. Trong giai đoạn hiện nay, cơ quan quản lý phải xây dựng chính sách có mục tiêu, phù hợp bối cảnh, có khuôn khổ bảo vệ lợi ích nhà đầu tư cá nhân một cách hợp lý chứ không bảo vệ hoàn toàn.

TS. Nguyễn Anh Tuấn: Trong câu chuyện hoàn thiện thể chế, xin hỏi thêm TS. Cấn Văn Lực về việc đa dạng hóa sản phẩm thị trường. Được biết, trong các sản phẩm có trái phiếu xanh, trước đây hơn 10 năm đã đề cập trên phương tiện thông tin đại chúng, gần đây thì càng nhiều, vậy thực trạng nó hiện nay như nào, và giải pháp gì để khơi thông nguồn vốn trái phiếu xanh, ngoài danh mục phân loại xanh còn trở ngại gì không?

Hệ thống tài chính rất mong có danh mục phân loại xanh

TS. Cấn Văn Lực: Liên quan câu chuyện giao dịch tài chính, chúng ta có chương trình giáo dục tài chính quốc gia, chúng tôi đang rà soát, đánh giá để báo cáo Chính phủ. Bộ Tài chính cũng cần đánh giá toàn bộ các quy định về TPDN từ đó xây dựng 1 luật để sửa nhiều luật, trong đó sửa luật chứng khoán càng sớm càng tốt.

Quy mô TTCK rất lớn, song vị thế, vai trò, năng lực của UBCKNN rất khó đảm bảo nếu nguồn lực như hiện nay, UBCKNN cần nâng tầm để đáp ứng yêu cầu thực tiễn. Nhà đầu tư cũng cần chịu trách nhiệm về quyết định đầu tư của mình và cần đầu tư qua tổ chức chuyên nghiệp.

Chúng ta có chủ trương, định hướng về trái phiếu xanh như ban hành thông tư hướng dẫn, UBCKNN ban hành sổ tay trái phiếu xanh. Song còn thiếu danh mục phân loại xanh để làm cơ sở phát hành trái phiếu xanh, tín dụng xanh. Hệ thống tài chính rất mong có danh mục này.

TS. Nguyễn Anh Tuấn: Để kết thúc phiên 1, tôi muốn đề cập đến vấn đề nghiệp vụ quản lý tài sản bảo đảm của ngân hàng thương mại. Xin mời đại diện từ phía công ty chứng khoán, ông Nguyễn Hải Nam, Trưởng phòng Tự doanh và Bảo lãnh phát hành, Công ty Chứng khoán Ngân hàng Công thương có thể chia sẻ thêm về vấn đề này.

Ông Nguyễn Hải Nam: Trong quá trình tư vấn cho khách hàng, chúng tôi gặp vướng mắc liên quan đến trái phiếu có tài sản bảo đảm là bất động sản.

Thực thi theo luật tổ chức tín dụng có hiệu lực từ 1/1/2024, tại khoản 2 điều 114 quy định về hoạt động khác của NHTM, các NHTM đã dừng việc cung cấp dịch vụ đại lý quản lý tài sản đảm bảo cho các khoản trái phiếu mà đơn vị đầu tư không phải tổ chức tín dụng.

Bên cạnh đó, các CTCK làm việc với đơn vị công chứng cho biết chưa từng xác nhận cho việc quản lý tài sản đảm bảo không phải là các ngân hàng, Sở Tư pháp cũng chưa có hướng dẫn cụ thể. Như vậy, ngoài tổ chức tín dụng thì không có tổ chức nào khác đứng ra nhận quản lý tài sản thế chấp bất động sản khiến doanh nghiệp có tài sản là BĐS muốn phát hành trái phiếu không thực hiện được.

Với vai trò của mình, CTCK đề xuất UBCK đầu mối làm việc với NHNN để có tháo gỡ khó khăn vướng mắc này.

GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG TRÁI PHIẾU DOANH NGHIỆP

TS. Nguyễn Anh Tuấn: Rõ ràng tài sản bảo đảm phải có ai quản lý, nếu không phải TCTD thì tổ chức nào sẽ quản lý tài sản này. Xin mời ý kiến bà Trần Thị Kim Dung và TS. Cấn Văn Lực?

Bà Trần Kim Dung: Đối với các TSĐB là chứng khoán lưu ký tại VSD và được phép đảm bảo, còn các TSĐB thông thường thì chưa có hướng dẫn, nhất là với các dự án.

TS. Cấn Văn Lực: Bộ Tài chính cần đề nghị NHNN với các nghiệp vụ khác NHTM được làm gồm: Dịch vụ quản lý TSĐB (lâu nay vẫn làm, vừa qua luật chưa hướng dẫn); Đại lý phân phối chứng khoán. Cùng với đó là đề xuất về vấn đề quản lý TSĐB của các đơn vị đầu tư, cho vay khác; 2 là dịch vụ phân phối chứng khoán. Như vậy, TTCK mới có đà phát triển tốt hơn.

TS. Nguyễn Anh Tuấn: Từ 1/8 có nhiều đạo luật quan trọng có hiệu lực, Luật Kinh doanh BĐS, Luật Nhà ở, Luật Đất đai. Các luật này tác động thế nào tới thị trường BĐS, nếu tác động tích cực thì chắc chắn những vấn đề trăn trở hội thảo đặt ra từ sáng đến giờ phần nào được tháo gỡ. Xin mời ý kiến từ một đại diện phía doanh nghiệp, mời ông Nguyễn Trần Tùng, Tổn giám đốc Taseco Land.

Ông Nguyễn Trần Tùng: Chính phủ đã ban hành các Luật liên quan thị trường bất động sản một cách đồng bộ, cùng với đó là loạt Nghị định hướng dẫn.

Thêm nữa, có sự đẩy nhanh việc áp dụng Luật mới trước thời hạn. Tôi nghĩ đây đều là những điểm tích cực cho hoạt động đầu tư BĐS. Thực tế, trước đây quá trình triển khai có những tồn tại chưa đồng bộ của các luật có liên quan.

Hiện nay, các vấn đề cơ bản được giải quyết. Tuy nhiên, doanh nghiệp sẽ gặp khó khăn trong việc áp dụng quy định trong một khoảng thời gian ngắn. Chúng tôi sẽ tập trung vận dụng, thích ứng điều kiện mới với các luật ban hành.

Một số dự án trước đây không triển khai được do vướng mắc về luật, thị trường, hoặc do triển khai kéo dài. Thời gian tới, sẽ có nhiều chuyển biến tích cực dù không quá nhanh. Rất mong tiếp tục nhận được sự ủng hộ của cơ quan quản lý Nhà nước và các tổ chức tín dụng.

TS. Nguyễn Anh Tuấn: TS. Lê Xuân Nghĩa vừa nêu một số kiến nghị, trong đó có câu chuyện đa dạng hóa nhà phát hành, đẩy mạnh kênh phát hành trái phiếu ra công chúng, với tư cách cơ quan quản lý Nhà nước, ông Hoàng Văn Thu có phản hồi gì về vấn đề này?

Ông Hoàng Văn Thu: UBCK đang sửa các quy định của pháp luật để rút ngắn thời gian đánh giá hồ sơ, giải pháp đưa ra là nâng cao chất lượng hồ sơ, tăng sự hiện diện của các tổ chức tư vấn, tăng trách nhiệm của tổ chức phát hành khi lập hồ sơ.

Nếu để rút ngắn thời gian đánh giá hồ sơ và tăng chất lượng sản phẩm thì mỗi UBCK không làm được, cần phải đóng góp của mọi chủ thể tham gia, tuân thủ pháp luật để làm sao UBCK đúng nghĩa là đơn vị đăng ký thôi.

TS. Nguyễn Anh Tuấn: Câu chuyện cuối tại hội thảo hôm nay tôi muốn đề cập là việc phát triển bền vững thị trường TPDN thứ cấp, giữa năm ngoái Bộ Tài chính đã đưa vào vận hành hệ thống giao dịch trái phiếu riêng lẻ tại HNX. Ông Phạm Văn Hiếu có thể cho biết hiệu quả hoạt động của hệ thống này?

Ông Phạm Văn Hiếu: Hệ thống giao dịch TPDN đề cập tại Nghị định 153. Đến Nghị định 65 chính thức quy định thời điểm vận hành. Để vận hành hệ thống này vừa phải có hệ thống Thông tư hướng dẫn UBCKNN chủ trì, báo cáo bộ, cũng như tính toán chuyển trái phiếu chưa giao dịch lên giao dịch.

Nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp được quyền truy cập hệ thống, tra cứu thông tin doanh nghiệp công bố theo Nghị định 65, từ đó họ đưa ra lựa chọn đầu tư vào trái phiếu phù hợp cho mình. Thị trường trái phiếu giống thị trường cổ phiếu phụ thuộc thời điểm và nhu cầu nhà đầu tư. Về phía Vụ, sẽ phối hợp với các đơn vị liên quan đánh giá tình hình thị trường sơ cấp, thị trường thứ cấp để rà soát nội dung sửa đổi phù hợp.

Sau khi Nghị định 65 hiệu lực, các đơn vị trong Bộ tài chính có 9 tháng để chuẩn bị và đến khi vận hành (tháng 7/2023). Đến nay, hệ thống vận hành ổn định, khối lượng giao dịch tùy vào cung cầu thị trường, các hạ tầng về thông tin, thanh toán vận hành trơn tru, không xảy ra bất kỳ sự cố nào. Đây là nền tảng quan trọng thúc đẩy thị trường. Hiện nay, cơ bản các trái phiếu đều được đưa lên giao dịch.

TS. Nguyễn Anh Tuấn: Qua 2 phiên thảo luận sôi nổi, các diễn giả đã đánh giá sâu về thực trạng thị trường, cụ thể những chuyển động tích cực, nhận diện những rào cản nút thắt qua đó đề xuất một số giải pháp làm sao khơi thông thị trường TPDN, và để thị trường phát triển một cách bền vững.

Các diễn giả đều có chung một nhận định thống nhất đây là kênh dẫn vốn rất quan trọng của nền kinh tế và rất cần phải hoàn thiện cơ chế chính sách để thị trường phát triển theo kịp với tăng trưởng kinh tế của đất nước.

Các cuộc đối thoại có ý nghĩa vì có gần như đầy đủ tất cả chủ thể tham gia thị trường, từ cơ quan quản lý, cơ quan xây dựng pháp luật, các TCTD, các doanh nghiệp phát hành trái phiếu, tổ chức xếp hạng...

Tôi cũng hy vọng những khuyến nghị về chính sách, những gợi mở sẽ được đại diện Bộ Tài chính, đại diện Ủy ban CKNN ghi nhận. Một lần nữa xin cảm ơn ông Phan Đức Hiếu, ông Hoàng Văn Thu và các diễn giả đã tham gia đóng góp ý kiến tại hội thảo.