Đề xuất thành lập cơ quan giám sát và thúc đẩy cải cách thể chế

Tạp chí Diễn đàn doanh nghiệp vừa tổ chức Diễn đàn Doanh nghiệp 2025: Trợ lực cho doanh nghiệp vượt thách thức nâng cao năng lực cạnh tranh.

Phát biểu khai mạc Diễn đàn, ông Hoàng Quang Phòng, Phó Chủ tịch Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cho biết, kinh tế thế giới đối mặt với rất nhiều rủi ro, thách thức, đặc biệt là căng thẳng địa chính trị, chiến tranh thương mại - công nghệ, bảo hộ thương mại gia tăng, khiến giá cả hàng hóa, lạm phát tăng trở lại, dòng chảy thương mại có nguy cơ gián đoạn, đứt gãy khiến tăng trưởng toàn cầu chậm lại, rủi ro an ninh năng lượng, lương thực, an ninh mạng và thiên tai, khí hậu cực đoan vẫn thường trực….

Để có thể bứt phá vào năm 2025, Phó Chủ tịch VCCI cho rằng, cải cách thể chế kinh tế, cải thiện môi trường kinh doanh, thúc đẩy và hỗ trợ doanh nghiệp sẽ là những "chìa khóa" then chốt. Không chỉ là tăng khả năng hấp thụ vốn cho doanh nghiệp, việc phát triển và nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt khu vực kinh tế tư nhân để từng bước làm chủ công nghệ lõi, tiến sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu là yêu cầu quan trọng được đặt ra thời gian tới.

“Thực tế thời gian qua, để hỗ trợ doanh nghiệp phục hồi và thúc đẩy tăng trưởng, Đảng, Nhà nước, Chính phủ đã có nhiều quyết sách để phát triển doanh nghiệp, hướng tới bảo đảm mục tiêu tăng trưởng cả nước năm 2025 đạt 8% trở lên. Tuy vậy, trong một thế giới biến động, các doanh nghiệp cũng cần thêm nhiều trợ lực hơn nữa từ chính quyền các cấp”, ông Hoàng Quang Phòng nhận định.

Doanh nghiệp cần có niềm tin

Chia sẻ thông tin tại diễn đàn, ông Nguyễn Duy Hưng, Chủ tịch Ủy ban quản trị, đảm bảo hoạt động và danh tiếng công ty Tân Hiệp Phát cho biết, theo số liệu năm 2024, tổng vốn đầu tư của kinh tế tư nhân chiếm 55,9% tổng vốn đầu tư toàn xã hội, tương ứng với Kinh tế Nhà nước là 27,6%, doanh nghiệp FDI là 16.5%. Khu vực kinh tế tư nhân tiếp tục là động lực chính để phát triển kinh tế

Đại diện Tân Hiệp Phát cho rằng, muốn phát triển khu vực kinh tế tư nhân trước hết cần cải thiện môi trường kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam gắn liền với tối ưu hóa lợi ích của chuỗi cung ứng, chuỗi giá trị Việt Nam, tối ưu hóa lợi ích của Quốc gia. 

Hướng tới phát triển khu vực kinh tế tư nhân, ông Hưng nhấn mạnh, niềm tin là yếu tố rất quan trọng trong kinh doanh. Theo đó, doanh nghiệp cần có niềm tin vào sự ổn định, nhất quán, dễ dự đoán, minh bạch, công bằng, có khả năng thực thi của chính sách. Nhà nước cũng cần có niềm tin, tin tưởng vào sự tuân thủ, minh bạch, trách nhiệm và năng lực của doanh nghiệp, từ đó tạo cơ hội kinh doanh cho doanh nghiệp, giảm bớt các thủ tục hành chính, giảm cấp phép, giảm thanh tra, kiểm tra, tăng quyền tự chủ và để cho doanh nghiệp tự chịu trách nhiệm, giao cho doanh nghiệp các dự án quan trọng.

Ngoài ra, từ thực tiễn hoạt động, ông Hưng cho biết, dù có nhiều nỗ lực thay đổi, hiện vẫn còn sự khác biệt giữa hệ thống tiêu chuẩn chất lượng của Việt Nam và thế giới. Những tiêu chuẩn chất lượng được chấp nhận tại Việt Nam không đồng nghĩa với việc đạt tiêu chuẩn chất lượng bắt buộc tại các thị trường khác trên thế giới dẫn tới vấn đề "chuẩn nội – lệch chuẩn ngoại".

Để khu vực kinh tế tư nhân thực sự phát triển, ông Hưng cho rằng, doanh nghiệp cần sẵn sàng thay đổi, chấp nhận cắt lỗ, tận dụng cơ hội khi biến động. Sự biến động của thị trường đem lại nhiều rủi ro, chiến tranh – mâu thuẫn thương mại giữa các nước sẽ dẫn đến sự thay đổi về giá thành sản phẩm, rào cản thương mại, sự dịch chuyển về đầu tư, lao động. Quá trình thay đổi không dễ dàng, có thể gây thiệt hại cho từng thành viên của thị trường. Không có cách khác, doanh nghiệp cần sẵn sàng thay đổi, sẵn sàng chấp nhận cắt lỗ để dịch chuyển, tối thiểu hóa thiệt hại khi có biến động, rủi ro cũng là tăng lợi nhuận.

Cuối cùng, đại diện Tân Hiệp Phát kiến nghị, Nhà nước cần tạo môi trường kinh doanh có niềm tin, có tiêu chuẩn cao, cạnh tranh công bằng nhằm nâng cao thương hiệu Việt, giá trị Việt; đồng thời có chính sách phát triển các doanh nghiệp dân tộc mạnh gắn với chuỗi cung ứng, chuỗi lợi ích Việt Nam, qua đó đảm bảo sự tự lực, tự cường về kinh tế, bảo đảm an ninh, quốc phòng trong mọi trường hợp.

Ông Nguyễn Duy Hưng khẳng định, kinh tế tư nhân không chỉ là động lực chính để phát triển kinh tế qua các con số mà còn ở tính lan tỏa tinh thần khởi nghiệp, tinh thần phụng sự.

Cải cách thể chế nên trở thành văn hóa lập pháp

Ông Phan Đức Hiếu, Uỷ viên thường trực Uỷ ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội nhấn mạnh, bối cảnh kinh tế thế giới và trong nước đang thay đổi, cải cách thể chế không chỉ hướng đến yêu cầu cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh như những giai đoạn trước mà cần tạo những đột phá mạnh mẽ.

Theo đó, đây là thời điểm doanh nghiệp gặp nhiều khó khăn, bao gồm khó khăn từ thể chế và phi thể chế. Trong đó, thể chế là công cụ duy nhất và cần thiết thực hiện chức năng quản lý nhà nước. Tuy nhiên, nếu thể chế không tốt có nguy cơ tạo những rào cản tác động đến hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. Ngoài thể chế là các loại phí, lệ phí; chi phí tuân thủ lớn nhưng đôi khi không được nhận diện; ... Vì vậy, cải cách thể chế không chỉ là cắt giảm thủ tục hành chính mà còn là cắt giảm chi phí tuân thủ.

Theo ông Hiếu, cơ hội và dư địa cải cách thể chế là rất lớn. Vị này nhấn mạnh, có 3 việc cần làm ngay. Một là nâng cao chất lượng quy định hiện hành - yêu cầu cấp thiết và quan trọng; Hai là nâng cao hiệu quả thực thi quy định pháp luật theo đúng tinh thần của các bộ luật và đảm bảo tính thống nhất và chất lượng các quy định pháp luật được ban hành mới.

Thứ 3 là trong bối cảnh kinh tế toàn cầu và trong nước thay đổi, cải cách thể chế không chỉ hướng đến cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh mà cần tạo đột phá mạnh mẽ, đột phá cả từ tư duy và biện pháp thực thi.

Ông Phan Đức Hiếu đề xuất một số kiến nghị: Một là trên cơ sở rà soát các quy định pháp luật cho cải cách thể chế, thay vì sửa chữa nên ưu tiên bãi bỏ các quy định, văn bản, nghị định không phù hợp.

Thứ 2 là cần có cơ chế bền vững cho cải cách thể chế. Trên thế giới, có 4 hình thái cải cách thể chế thì Việt Nam đã trải qua 3 hình thái là ban hành thể chế tốt; cải cách đơn lẻ; triển khai ở một số ngành, lĩnh vực theo sáng kiến của một hoặc một số cơ quan. Tuy nhiên, cải cách rất khó khăn nếu chỉ xuất phát (đơn lẻ) từ chính các cơ quan thực thi pháp luật. Do đó, cần cơ chế bền vững hướng đến thực hiện hình thái thứ 4 của cải cách thể chế là đưa cải cách thể chế trở thành văn hóa lập pháp, có hệ thống và không còn phụ thuộc vào cá nhân, tổ chức nào.

Cụ thể, trong thời gian tới, Chính phủ nên thành lập cơ quan chuyên môn giám sát và thúc đẩy cải cách thể chế có thẩm quyền. Cơ quan này có các chức năng chính như kiểm soát chất lượng quy trình soạn thảo; xác định các lĩnh vực trọng tâm để nâng cao chất lượng quy định; nâng cao chất lượng quy định một cách có hệ thống; đầu mối, phối hợp trong soạn thảo, ban hành; xây dựng bộ công cụ, hướng dẫn, hỗ trợ, đào tạo, thực tiễn mới.