Để kinh tế tư nhân trở thành động lực quan trọng: Hành trình từ con số 0

GS-TSKH. NGUYỄN MẠI
08:02 09/04/2025

Phát triển doanh nghiệp tư nhân Việt Nam là hành trình đi lên từ số 0 tròn trĩnh; sau rất nhiều lần vấp ngã, đến nay đã trở thành khu vực kinh tế đóng góp ngày càng to lớn vào quá trình tăng trưởng kinh tế của nước ta.

Tại Việt Nam, kinh tế tư nhân được chính thức thừa nhận từ Đại hội VI của Đảng tháng 12/1986 và trở thành lực lượng nòng cốt đưa nền kinh tế thoát khủng hoảng, tự tin nhập cuộc với thế giới. Đến nay, kinh tế tư nhân đã thật sự được nhìn nhận là động lực quan trọng nhất cho phát triển kinh tế.

Tháng 3/2025, trong bài viết Phát triển kinh tế tư nhân - Đòn bẩy cho một Việt Nam thịnh vượng, Tổng bí thư Tô Lâm nhấn mạnh: "Kinh tế tư nhân phải là lực lượng tiên phong trong kỷ nguyên mới, thực hiện thành công sự nghiệp công nghiệp hóa - hiện đại hóa nền kinh tế, nâng cao sức cạnh tranh quốc gia, có trách nhiệm xã hội, góp phần nâng cao đời sống nhân dân, tham gia xây dựng xã hội văn minh, hiện đại và góp phần xây dựng một Việt Nam năng động và hội nhập quốc tế".

Nhìn lại quá trình phát triển kinh tế tư nhân từ khi Đảng chủ trương Đổi mới và Hội nhập để đánh giá đúng thành tựu, vấn đề, từ đó đề ra định hướng, giải pháp để phát triển nhanh hơn, hiệu quả hơn là chủ trương lớn của Đảng trong giai đoạn chuyển sang kinh tế số, kinh tế tuần hoàn, gia tăng tốc độ phát triển theo hướng tăng trưởng xanh và bền vững.

Thành tựu

Phát triển doanh nghiệp tư nhân Việt Nam là hành trình đi lên từ số 0 tròn trĩnh; sau rất nhiều lần vấp ngã, đến nay đã trở thành khu vực kinh tế đóng góp ngày càng to lớn vào quá trình tăng trưởng kinh tế của nước ta.

Lịch sử xây dựng luật pháp của Việt Nam ghi nhận rằng, một năm sau khi Đại hội Đảng VI chủ trương chuyển sang kinh tế thị trường, hội nhập kinh tế quốc tế, ngày 29 tháng 12 năm 1987, Quốc hội đã ban hành Luật Đầu tư trực tiếp nước ngoài tại Việt Nam để thu hút vốn FDI khai thác tài nguyên nhất là dầu khí, lợi thế về nhân công giá rẻ vào một số ngành thâm dụng lao động, chuyển giao công nghệ, đổi mới phương thức sản xuất, kinh doanh, bồi dường nhân lực chất lượng cao, gia tăng vốn đầu tư phát triển và thu ngân sách nhà nước.

Hơn một năm sau, ngày 20 tháng 5 năm 1998, Quốc hội ban hành Luật khuyến khích đầu tư trong nước để huy động và sử dụng có hiệu quả mọi nguồn vốn, tài nguyên, lao động và các tiềm năng khác của đất nước nhằm góp phần phát triển kinh tế - xã hội. Ngày 21 tháng 12 năm 1990, Quốc hội ban hành Luật Công ty để thực hiện đường lối phát triển nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần, huy động và sử dụng có hiệu quả các nguồn vốn, lao động và tài nguyên của đất nước, tạo thêm việc làm; bảo hộ lợi ích hợp pháp của người góp vốn đầu tư, đẩy nhanh tốc độ phát triển kinh tế; tăng cường hiệu lực quản lý Nhà nước đối với các hoạt động kinh doanh.

Hai đạo luật này đã thúc đẩy phát triển kinh tế tư nhân Việt Nam; đến năm 1996 có khoảng 21.000 doanh nghiệp tư nhân, 9.000 công ty trách nhiệm hữu hạn, 210 công ty cổ phần; số hộ kinh doanh gia đình tăng từ 840 nghìn hộ năm 1990 lên 2,2 triệu hộ vào đầu năm 1996.

Ngày 12 tháng 6 năm 1999, Quốc hội ban hành Luật Doanh nghiệp để góp phần phát huy nội lực phục vụ sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước; đẩy mạnh công cuộc đổi mới kinh tế; bảo đảm quyền tự do, bình đẳng trước pháp luật trong kinh doanh của các doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế; bảo hộ quyền và lợi ích hợp pháp của nhà đầu tư; tăng cường hiệu lực quản lý nhà nước đối với các hoạt động kinh doanh theo nguyên tắc doanh nghiệp được tự chủ đăng ký và thực hiện kinh doanh các ngành, nghề mà pháp luật không cấm hoặc không hạn chế.

Luật Doanh nghiệp 1999 tạo ra hành lang pháp lý thông thoáng để mọi công dân từ thành thị đến nông thôn đầu tư vốn thành lập doanh nghiệp sản xuất, thương mại, dịch vụ. Năm 2000 có 20 nghìn, những năm sau đó tăng lên 25 nghìn, 30 nghìn, năm 2015 gần 100 nghìn doanh nghiệp mới được thành lập. Năm 2016, 2017 và 2018, số lượng doanh nghiệp mới ra đời liên tục thiết lập các kỷ lục 110 nghìn, 126 nghìn và 131 nghìn; năm 2019 có thêm 138.139 doanh nghiệp. Do tác động của dịch COVID nên năm 2020 số lượng doanh nghiệp thành lập mới giảm nhẹ còn 134.941 doanh nghiệp. Số lượng doanh nghiệp được thành lập mới năm 2021 là 116.839, năm 2022 là 148.533, năm 2023 là 159.298 và năm 2024 là 157.240 doanh nghiệp.

Theo báo cáo của Tổng cục Thống kê, hiện nay nước ta có khoảng 900 nghìn doanh nghiệp và khoảng 5,5 triệu hộ kinh doanh đang hoạt động với khoảng 7 triệu doanh nhân. Kinh tế tư nhân đóng góp gần 45% GDP cả nước, 1/3 thu ngân sách nhà nước, hơn 40% vốn đầu tư xã hội, chiếm 35% tổng kim ngạch nhập khẩu và 25% tổng kim ngạch xuất khẩu, tạo ra việc làm cho 85% tổng số lao động.

Từ năm 2011, hàng vạn doanh nghiệp quy mô lớn, trong đó có mấy trăm tập đoàn kinh tế tư nhân đã tạo nên sự đột phá về chất lượng và hiệu quả của kinh tế tư nhân Việt Nam. Nếu như cuối những năm 90 thế kỷ trước và những năm đầu thiên niên kỷ mới, tiêu biểu cho kinh tế tư nhân nước ta là kem đánh răng Dạ Lan, giày dép Biti's, nước rửa chén Mỹ Hảo, bánh Kinh Đô... thì ngày nay là Vietjet Air, VinGroup, SunGroup, Đèo Cả, FPT, TH True Milk, VPBank, Trung Nguyên…

Một số tập đoàn kinh tế và doanh nghiệp lớn đã đầu tư nhiều dự án quy mô lớn vào công nghiệp chế biến, chế tạo, kinh doanh bất động sản, xây dựng khu công nghiệp, khu kinh tế, khu đô thị, xây dựng cơ sở hạ tầng kỹ thuật, xã hội như sân bay, cảng biển, đường cao tốc, trường học, bệnh viện, khu nghỉ dưỡng, dịch vụ tài chính, ngân hàng, kiểm toán, bảo hiểm.

Trình độ công nghệ, quản trị doanh nghiệp, năng lực cạnh tranh của kinh tế tư nhân đã được nâng cao, đáp ứng đòi hỏi ngày càng cao của người tiêu dùng trên thị trường trong nước và đối tác nước ngoài trong hợp tác về thương mại và đầu tư quốc tế.

Trong mười năm gần đây nhiều tập đoàn kinh tế tư nhân đã đi tiên phong trong chuyển đổi mô hình tăng trưởng theo hướng năng động, sáng tạo, đầu tư đối mới công nghệ, đào tạo nhân lực chất lượng cao, tạo ra sản phẩm hàng hóa và dịch vụ có giá trị gia tăng cao, chất lượng tốt, làm chủ thị trường trong nước, từng bước thực hiện dự án đầu tư tại một số quốc gia; thành lập Trung tâm Đổi mới & Sáng tạo, Trung tâm R&D, Trung tâm Big data, Trung tâm dữ liệu AI.

Nhược điểm

Khu vực kinh tế tư nhân được đánh giá chưa phát huy lợi thế và tiềm năng để trở thành động lực quan trọng thúc đẩy quá trình chuyển dịch sang mô hình kinh tế dựa trên khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Trong số 900 nghìn doanh nghiệp tư nhân đang hoạt động, khoảng 97% có quy mô siêu nhỏ và nhỏ. Doanh nghiệp lớn chỉ chiếm 1,5%; doanh nghiệp quy mô vừa chỉ chiếm 1,5%, là cơ cấu doanh nghiệp “bất thường” khi so sánh với cơ cấu của khu vực doanh nghiệp tại Nhật Bản, Hàn Quốc, Malaysia, Thái Lan. Cơ cấu ngành nghề của doanh nghiệp tư nhân chưa hợp lý; hơn 85% doanh nghiệp tư nhân hoạt động trong lĩnh vực thương mại, dịch vụ; chỉ có hơn 10% doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực công nghiệp và khoảng 1% doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp.

Phần lớn doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ có công nghệ lạc hậu, trình độ quản trị, năng lực tài chính, năng suất lao động, hiệu quả kinh doanh, chất lượng sản phẩm, sức cạnh tranh thấp, chủ yếu tham gia ở phân khúc thị trường có giá trị gia tăng thấp, năng lực hội nhập quốc tế hạn chế. Tình trạng vi phạm pháp luật, cạnh tranh không lành mạnh trong kinh tế tư nhân khá phổ biến. Tình trạng sản xuất kinh doanh gây ô nhiễm môi trường, không bảo đảm vệ sinh, an toàn thực phẩm diễn ra nghiêm trọng.

Thiếu doanh nghiệp quy vừa cũng là một biểu hiện cho thấy có rất ít doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ đã lớn lên để trở thành doanh nghiệp quy mô vừa, trong khi doanh nghiệp nhỏ thiếu năng lực cũng như động cơ và tham vọng phát triển về quy mô. Nếu không có nhiều doanh nghiệp quy mô vừa thì hạn chế việc gia tăng doanh nghiệp quy mô lớn và tập đoàn kinh tế trong trung hạn.

Số liệu thống kê cho thấy, kinh tế tư nhân chiếm tỷ trọng lớn nhất trong GDP giai đoạn 1995 - 2017, dao động từ 38 - 43%; trong những sau đó có xu hướng giảm từ 43% (1995), 39% (2010) và 38% (2017) do sự sụt giảm tỷ trọng của kinh tế cá thể và kinh tế tập thể giảm từ 10% (1995) xuống 8,6% (2000), 4% (2010) và 3,8% (2017); trong khi tỷ trọng của doanh nghiệp tư nhân tăng 7,4% (1995) lên 9% (2005), giảm còn 7,9% (2015), tăng trở lại lên 8,64% (2017).

Tỷ lệ doanh nghiệp quy mô vừa và lớn quá it hạn chế năng lực của nhà đầu tư trong nước vào một số ngành sản xuất công nghệ cao, dịch vụ hiện đại, xây dựng Trung tâm R&D, Trung tâm Đổi mới & Sáng tạo, Vườn ươm doanh nghiệp, làm đầu tàu, hổ trợ SMEs trong các chuỗi cung ứng sản phẩm. Do đó, mặc dù Nhà nước định hướng giảm tỷ trọng khu vực kinh tế FDI trong công nghệp, dịch vụ, thương mại quốc tế nhưng vẩn không có nhiều thay đổi, tác động đến mục tiêu xây dựng nên kinh tế độc lập, tự chủ, tự cường của dân tộc ta.

Một thực trạng đáng lưu ý là hàng năm số doanh nghiệp mới thành lập và số doanh nghiệp rút lui khỏi thị trường không chênh lệch nhiều. Năm 2024, cả nước có hơn 233,4 nghìn doanh nghiệp đăng ký thành lập mới và quay trở lại hoạt động, tăng 7,1% so với năm trước; bình quân một tháng có gần 19,5 nghìn doanh nghiệp thành lập mới và quay trở lại hoạt động. Trong khi số doanh nghiệp rút lui khỏi thị trường là 197,9 nghìn doanh nghiệp, tăng 14,7%; bình quân một tháng có gần 16,5 nghìn doanh nghiệp rút lui khỏi thị trường.

Doanh nghiệp rút lui khỏi thị trường làm giảm giá trị sản lượng sản xuất, dịch vụ, giảm nguồn hàng cung ứng trên thị trường. tác động đến cân đối cung – cầu, sa thải lao động, giảm thu nhập của công nhân, giảm thu ngân sách; trong khi doanh nghiệp mới thành lập cần có thời gian một năm và dài hơn để xây nhà máy, mua sắm thiết bị, tuyển dụng lao động mới có thể tạo ra sản phẩm, dịch vụ cung ứng trên thị trường.

Mối liên kết giữa doanh nghiệp tư nhân với doanh nghiệp nhà nước và doanh nghiệp FDI chưa hình thành theo chuỗi cung ứng sản phẩm thông qua phân công và hợp tác cùng phát triển theo phương châm hài hòa lợi ích, có người coi đó là hiện tượng "3 nền kinh tế trong 1 nền kinh tế", làm giảm hiệu quả kinh tế - xã hội của doanh nghiệp và của quốc gia, tác động tiêu cực đến tốc độ tăng trưởng kinh tế và chuyển đổi mô hình tăng trưởng theo hướng chất lượng và hiệu quả hơn.

(Còn tiếp)

  • Cùng chuyên mục
Chủ tịch Sunhouse: Sản xuất là nền tảng của phát minh, sáng tạo

Chủ tịch Sunhouse: Sản xuất là nền tảng của phát minh, sáng tạo

Ông Nguyễn Xuân Phú, Chủ tịch Tập đoàn Sunhouse, cho rằng sản xuất là yếu tố cốt lõi của một quốc gia. Nếu một đất nước không trực tiếp tham gia vào sản xuất, chỉ cần một thế hệ thôi, khả năng sáng tạo sẽ mất đi.

Đầu tư - 13/07/2025 08:50

Chứng chỉ quỹ: Lựa chọn tối ưu giữa bối cảnh thế giới có nhiều biến động

Chứng chỉ quỹ: Lựa chọn tối ưu giữa bối cảnh thế giới có nhiều biến động

Nhiều chuyên gia nhận định trong bối cảnh bên ngoài bất định, bên trong ổn định, chứng chỉ quỹ nổi lên như một kênh đầu tư hấp dẫn, phù hợp với đông đảo người dân, đặc biệt là nhóm nhà đầu tư ít kinh nghiệm.

Đầu tư - 13/07/2025 07:00

Bất động sản Đà Nẵng tăng nhiệt trước loạt thông tin 'hot'

Bất động sản Đà Nẵng tăng nhiệt trước loạt thông tin 'hot'

Thời gian qua, TP. Đà Nẵng liên tiếp đón nhận các thông tin quy hoạch và hạ tầng dồn dập, điều này khiến cho thị trường bất động sản Đà Nẵng tăng trưởng tích cực, thậm chí nhiều khu vực biến động mạnh.

Đầu tư - 13/07/2025 06:45

Quỹ đầu tư lạc quan với mức thuế quan mới

Quỹ đầu tư lạc quan với mức thuế quan mới

Nhiều quỹ đầu tư nhìn nhận với việc Việt Nam sớm đạt được thỏa thuận thương mại với Hoa Kỳ, yếu tố bất định đã suy giảm đáng kể, từ đó tác động tích cực đến tâm lý nhà đầu tư trên thị trường chứng khoán.

Đầu tư - 12/07/2025 13:28

Hạ tầng giao thông mở ra không gian phát triển mới cho Quảng Trị

Hạ tầng giao thông mở ra không gian phát triển mới cho Quảng Trị

Quảng Trị sau sáp nhập sẽ có đủ các thiết chế về hạ tầng giao thông từ bến cảng, cao tốc, sân bay, đây chính là động lực tạo ra không gian phát triển mới cho Quảng Trị.

Đầu tư - 12/07/2025 10:07

Khi nhà đầu tư không còn hỏi về '3 chữ cái'

Khi nhà đầu tư không còn hỏi về '3 chữ cái'

Nhà đầu tư cá nhân đang có xu hướng quan tâm nhiều hơn đến giá trị của doanh nghiệp trước khi ra quyết định đầu tư.

Đầu tư - 12/07/2025 07:00

Nhìn lại đóng góp của Samsung vào kinh tế Việt Nam

Nhìn lại đóng góp của Samsung vào kinh tế Việt Nam

Doanh thu và kim ngạch xuất khẩu của Samsung tại Việt Nam tương đương lần lượt 13,12% GDP và 13,4% tổng kim ngạch xuất khẩu của nước ta trong năm 2024.

Đầu tư - 11/07/2025 10:23

Để nhà đầu tư không còn bị 'dắt mũi'

Để nhà đầu tư không còn bị 'dắt mũi'

Các chuyên gia luôn nhấn mạnh thay vì dựa vào những tin đồn, tin nội bộ chưa có căn cứ, nhà đầu tư nên tham khảo những nghiên cứu, phân tích từ chuyên gia uy tín, báo cáo của các công ty chứng khoán, quỹ đầu tư… trước khi ra quyết định nên giải ngân hay không.

Đầu tư - 11/07/2025 07:00

Sáp nhập địa phương khai mở không gian phát triển bất động sản

Sáp nhập địa phương khai mở không gian phát triển bất động sản

Việc sáp nhập các địa phương được kỳ vọng tạo "cú hích" mạnh mẽ cho thị trường bất động sản. Không gian quy hoạch mở rộng, hạ tầng kết nối đồng bộ và quỹ đất mới là những yếu tố then chốt thúc đẩy thị trường chuyển mình.

Đầu tư - 11/07/2025 06:45

Bàn giải pháp đẩy nhanh tiến độ dự án Cảng hàng không quốc tế Gia Bình

Bàn giải pháp đẩy nhanh tiến độ dự án Cảng hàng không quốc tế Gia Bình

Chiều 9/7, ông Vương Quốc Tuấn, Ủy viên dự khuyết Trung ương Đảng, Chủ tịch UBND tỉnh Bắc Ninh chủ trì hội nghị rà soát, đôn đốc tiến độ triển khai thực hiện một số dự án trọng điểm trên địa bàn tỉnh.

Đầu tư - 10/07/2025 19:25

 Lạm phát năm 2025 trong tầm kiểm soát

Lạm phát năm 2025 trong tầm kiểm soát

Năm 2025 nhiều khả năng sẽ là năm thứ 11 liên tiếp Việt Nam kiểm soát thành công lạm phát ở mức dưới 4%.

Đầu tư - 10/07/2025 13:21

Bước tiến mới đưa cảng biển Hải Phòng thành trung tâm logistics quốc tế

Bước tiến mới đưa cảng biển Hải Phòng thành trung tâm logistics quốc tế

Dự án xây dựng 4 bến mới tại khu bến Lạch Huyện gần 25.000 tỷ đồng vừa được chấp thuận chủ trương đầu tư, sẽ góp phần đưa Hải Phòng trở thành trung tâm logistics quốc tế.

Đầu tư - 10/07/2025 11:34

Doanh nghiệp 'hiến kế' để đạt mục tiêu tăng trưởng GDP 2 con số

Doanh nghiệp 'hiến kế' để đạt mục tiêu tăng trưởng GDP 2 con số

Bên cạnh nỗ lực của doanh nghiệp, để đạt mục tiêu tăng trưởng GDP 2 con số không thể thiếu vai trò đồng hành của Nhà nước…

Đầu tư - 09/07/2025 13:54

VCBS: Mức thuế quan của Trump chưa đủ mạnh để kích hoạt xu hướng dịch chuyển sản xuất khỏi Việt Nam

VCBS: Mức thuế quan của Trump chưa đủ mạnh để kích hoạt xu hướng dịch chuyển sản xuất khỏi Việt Nam

VCBS đánh giá sẽ không có làn sóng FDI ồ ạt rút khỏi Việt Nam, nhưng cảnh báo lượng đầu tư mới có thể chững lại.

Đầu tư - 09/07/2025 10:15

Nhà đầu tư cá nhân đang dần 'lớn'

Nhà đầu tư cá nhân đang dần 'lớn'

Dù năng lực nhà đầu tư cá nhân trên thị trường chứng khoán đã có sự cải thiện trong các năm trở lại đây, song để đạt mục tiêu như Quyết định 1726 của Thủ tướng Chính phủ, việc xã hội hóa, phổ cập kiến thức chứng khoán vẫn cần sự chung tay và nỗ lực của các cơ quan quản lý và thành viên thị trường.

Đầu tư - 09/07/2025 07:00

Hà Nội thu hút thêm 500 triệu USD vốn FDI vào công nghệ cao

Hà Nội thu hút thêm 500 triệu USD vốn FDI vào công nghệ cao

Phó Chủ tịch UBND TP. Hà Nội Trương Việt Dũng cho biết, Hà Nội phấn đấu thu hút thêm 500 triệu USD vốn FDI vào công nghệ cao.

Đầu tư - 09/07/2025 06:45