Bốn trong số năm quốc gia hàng đầu có số lượng người di tản do thiên tai vào năm 2022 đều ở châu Á.

Theo Trung tâm Giám sát Di dời Nội bộ (Internal Displacement Monitoring Centre), kỷ lục 32,6 triệu lượt di dời trong nước có liên quan đến thảm họa vào năm 2022 cao hơn 41% so với mức trung bình hàng năm trong thập kỷ qua.

Con số này lớn hơn nhiều so với con số 28,3 triệu người phải di dời do xung đột và bạo lực cùng năm đó.

Đặc biệt, 4 trong số 5 quốc gia có số lượng người di tản mới trong nước cao nhất do thiên tai vào năm 2022 đều ở châu Á, IDMC cho biết. Pakistan có số lượng cao nhất với 8,2 triệu, tiếp theo là Philippines với 5,5 triệu và Trung Quốc với 3,6 triệu.

Và tình thế sẽ ngày càng tồi tệ hơn.

Theo báo cáo của Ngân hàng Thế giới năm 2021, biến đổi khí hậu có thể buộc 216 triệu người trên sáu khu vực trên thế giới phải di chuyển chỗ ở vào năm 2050.

Tuy nhiên, Vinod Thomas, thành viên thỉnh giảng cao cấp của Viện ISEAS-Yusof Ishak, trung tâm nghiên cứu hàng đầu về các xu hướng và sự phát triển chính trị xã hội, an ninh và kinh tế, lưu ý rằng những ước tính này có thể đưa ra thấp hơn thực tế.

Thomas cho biết: "Các dự đoán thường đánh giá thấp mức độ tồi tệ của mọi thứ và tất cả các dự đoán đều nhìn về một hướng. Tình hình này sẽ ngày càng gia tăng và tệ hơn rất nhiều".

Khu vực Nam Á có nguy cơ cao nhất

Ông nói thêm rằng trong khu vực, Nam Á có thể là nơi có nhiều người phải di dời do biến đổi khí hậu nhất do mật độ dân số và tính dễ bị tổn thương trước tác động của biến đổi khí hậu.

Đặc biệt, ông lưu ý rằng Bangladesh, Pakistan và Afghanistan có thể sẽ bị ảnh hưởng nặng nề nhất.

Theo Diễn đàn Kinh tế Thế giới, 10% đến 18% GDP của Nam Á gặp rủi ro do thảm họa khí hậu. Đây là rủi ro lớn gấp ba lần so với những gì mà Bắc Mỹ phải đối mặt và gấp 10 lần so với châu Âu.

Thomas cho biết, sự di dời trong nước do biến đổi khí hậu gây ra những hậu quả nghiêm trọng về kinh tế đối với nước sở tại.

Theo IDMC, trong vụ cháy rừng 'Mùa hè đen' ở Australia từ năm 2019 đến năm 2020, thiệt hại về sản xuất kinh tế của một người mất việc trong một ngày làm việc là khoảng 510 USD. Và có tới 65.000 người buộc phải di dời chỗ ở vì cháy rừng.

IDMC cho biết chỉ để đáp ứng nhu cầu nhà ở cho những người không thể trở về nhà của họ trong một năm cũng ước tính chi phí từ 44 triệu đến 52 triệu USD.

Tuy nhiên, những người phải di dời do thảm họa khí hậu cũng có thể quyết định rời khỏi đất nước hoàn toàn.

Thomas nói: "Những gì chúng ta thấy về chuyển động bên ngoài chỉ là phần nổi của tảng băng trôi và chỉ là cái nhìn thoáng qua về những gì có thể xảy ra. Và điều quan trọng là mọi người chưa chuẩn bị cho điều đó".

Con đường di cư

Tamara Wood, nhà nghiên cứu cấp cao tại Trung tâm Luật Tị nạn Quốc tế Kaldor, cho biết mặc dù việc di dời trong nước do biến đổi khí hậu phổ biến hơn nhiều so với việc di dời xuyên biên giới, nhưng mọi người có thể dần dần bắt đầu di chuyển xuyên biên giới khi tác động của biến đổi khí hậu trở nên tồi tệ hơn.

Vào tháng 11 vừa qua, Úc đã ký một thỏa thuận di cư với Tuvalu, cho phép 280 công dân của đảo quốc này tới thường trú tại Úc mỗi năm.

Tại Đông Nam Á, cố vấn cấp cao của UNHCR về di cư và nhân quyền Pia Oberoi nói với CNBC rằng nhiều người đã hành động trước tình trạng biến đổi khí hậu và suy thoái môi trường.

Tuy nhiên, những phong trào như vậy đôi khi có thể được ngụy trang dưới dạng các dòng di cư truyền thống như di cư lao động, bà nói.

Ví dụ, có rất ít nghiên cứu về lý do tại sao người lao động nhập cư Bangladesh ở Đông Nam Á lại ra nước ngoài làm việc và thường sẵn sàng gánh những khoản nợ lớn để làm việc đó.

Oberoi giải thích, một số người không có gì để quay về vì biến đổi khí hậu có thể ảnh hưởng đến sản xuất cây trồng tại quê nhà của họ. Bà nói thêm, những người khác có thể sẽ quay trở lại các khu ổ chuột ở các thành phố mà họ buộc phải chuyển đến nếu họ trở về quê hương.

Do mọi người có thể bị buộc phải di cư trong bối cảnh biến đổi khí hậu vì họ không còn khả năng đối phó với điều đó ở quê nhà, vì vậy các chính phủ cần xem xét lại các kênh di cư mà họ cung cấp để bảo vệ người dân nước họ, bà nói. 

Ví dụ, không dễ để mọi người quay trở lại gặp gia đình thông qua những con đường di cư này mặc dù người dân có quyền có cuộc sống gia đình, bà nói thêm.

Wood lưu ý rằng những cách bền vững để giúp đỡ những người buộc phải rời khỏi đất nước của họ do biến đổi khí hậu nên bao gồm việc cung cấp cho họ nhiều thứ hơn là thị thực, như cung cấp hỗ trợ đảm bảo bằng cấp của họ được công nhận hoặc giúp họ hòa nhập với nền văn hóa mới nơi đến và tạo điều kiện thuận lợi cho họ trong việc chuyển tiền về nước.

Oberoi cho biết: "Chúng tôi cần tiến hành nghiên cứu tốt hơn để hiểu tình hình và tính dễ bị tổn thương của họ, sau đó xây dựng điều đó thành các lộ trình để đưa ra phản ứng bảo vệ".

Bà nói thêm, các quốc gia có thể xem xét hệ thống pháp luật của mình để tìm ra cách giúp đỡ những người bị ảnh hưởng bởi biến đổi khí hậu.

Oberoi nói: "Các biện pháp cải thiện không phải lúc nào cũng đòi hỏi phải đưa ra một loại hình bảo vệ mới hoặc một định nghĩa mới về người tị nạn hoặc các con đường nhân đạo mới. Đó đôi khi chỉ là những biện pháp nhằm đáp ứng đầy đủ nhu cầu bảo vệ cho những người đang buộc phải di chuyển".

Wood cho biết việc áp dụng các biện pháp này có thể giúp những người đưa ra quyết định di chuyển thực hiện việc đó một cách có kiểm soát và có kế hoạch tốt. Bằng cách đó, họ có thể dần dần điều chỉnh thay vì buộc phải làm như vậy khi thời điểm khủng hoảng diễn ra, bà nói thêm.

Cần phải làm gì?

Thomas cho biết các quốc gia cần tập trung vào ba bước để đối phó với tình trạng dịch chuyển khí hậu, đồng thời chuẩn bị sẵn sàng các hoạt động cứu trợ và phục hồi, thích ứng với biến đổi khí hậu và giảm nhẹ biến đổi khí hậu bằng các nền kinh tế không phát thải cacbon.

Ông cho biết các nước châu Á chưa chuẩn bị sẵn sàng cho việc cứu trợ và phục hồi người tị nạn cũng như chưa thực hiện tốt việc xây dựng mạng lưới an toàn tài chính và xã hội.

Thomas cho biết thêm, điều cần xem xét trong tương lai là thiết lập một cơ sở tài chính thu hút các nguồn lực trên khắp các quốc gia và cung cấp chúng phục vụ cho người dân khi cần thiết.

Ông nói: "Hầu hết vấn đề là khi vấn đề xảy ra, bạn không sẵn sàng về mặt tài chính. Vì vậy, cơ sở này có thể được mở khi cần thiết, nếu không, nó chỉ kiếm được tiền lãi".

Khi nói đến khả năng thích ứng, số tiền phân bổ cho các biện pháp như vậy, chẳng hạn như bảo vệ bờ biển, phải được coi là một phần của ngân sách đầu tư, không phải là ngân sách tùy chọn, Thomas nói.

"Chúng ta phải liên tục tăng cường khả năng thích ứng. Có khả năng chống chịu và cải thiện là những gì cần thiết để giải quyết vấn đề di cư do khí hậu", ông nhấn mạnh.

Wood gợi ý rằng các quốc gia khác, như các nước ở Bắc bán cầu hoặc các nước công nghiệp hóa đã góp phần nhiều hơn vào biến đổi khí hậu, cũng nên đẩy mạnh các hoạt động hỗ trợ những người bị ảnh hưởng bởi biến đổi khí hậu.

Điều đó có thể dưới hình thức cung cấp các con đường di cư và cơ hội việc làm, cũng như tài trợ để giúp các quốc gia khác thích ứng và quản lý vấn đề họ gặp phải, bà gợi ý.

Năm 2009, các nước phát triển hứa sẽ huy động 100 tỷ USD mỗi năm vào năm 2020 để giúp các quốc gia nghèo hơn bị ảnh hưởng bởi thảm họa do biến đổi khí hậu.

Tháng trước, OECD cho biết lời hứa đưa ra 'đã quá hạn' để thực hiện.

Nhưng quỹ này chỉ là điểm khởi đầu và chỉ là một giọt nước trong hồ lớn, Thomas nói và cho rằng dư luận cần phải thay đổi và cần phải gây áp lực lên các chính trị gia để họ hành động ngay bây giờ.

"Trong khi chúng ta đang nói chuyện, thảo luận và ngụy biện, hàng triệu người di cư vì khí hậu là những nạn nhân bị lãng quên của biến đổi khí hậu. Họ ẩn dật, không có tiếng nói và thậm chí không có cả danh tính", Thomas nhấn mạnh.

Bài liên quan

Thủ tướng: Biến đổi khí hậu đã vượt mọi dự báo và kịch bản ứng phó

Người Mỹ thuộc tầng lớp trung lưu không đủ khả năng sống ở những thành phố an toàn trước biến đổi khí hậu

Thị trường hàng hóa thực phẩm đang phản ứng thế nào trước thiên tai, dịch bệnh và biến đổi khí hậu?

Doanh số bán rượu sâm banh đang bùng nổ, nhưng hương vị của nó có thể sớm thay đổi bởi biến đổi khí hậu