Ngược dòng lịch sử, từ nhiều thế kỷ trước, dòng Lộ Cảnh Giang đã là huyết mạnh đường thủy nối Cửa Đại với Cửa Hàn. Theo dòng chảy ấy là cảnh trên bến dưới thuyền cùng những làng mạc trù phú dọc đôi bờ. Không những là một hành lang kinh tế thời bấy giờ, con sông thơ mộng ấy còn chảy tràn trong đời sống văn hóa tinh thần của người dân xứ Quảng.

“…Mua vôi chợ Quán, chợ Cầu

Mua cau Vĩnh Điện, mua trầu Hội An”

Ấy là câu hát mô tả phần nào sinh hoạt thường nhật của người dân thời ấy trong sức sống tràn đầy của dòng lưu thủy.

Tiếc thay! Với những biến cố lịch sử, những tác động của con người, dòng sông nổi tiếng một thời đã dần bị cạn khô và bồi lấp khiến cho mạch sinh khí chẳng còn được lưu thông. Những khúc sông xanh trong đã biến thành con lạch cạn. Những cánh rừng dương thưa dần, để lại những bãi hoang. Những vạt dừa nước miên man đã héo khô vì ngập mặn. Làng quê xanh ngát đã trở nên bạc màu, nghèo khó. Những cảnh trên bến dưới thuyền chỉ còn là hoài niệm xa xăm.

Chẳng những thế, một thời gian dài với việc thiếu chặt chẽ trong quản lý, nạn khai thác trái phép cát lòng sông khiến cho nhiều đoạn sông sạt lở, tổn thương nghiêm trọng đến hệ sinh thái nước ngọt khu vực, đồng thời ảnh hưởng không nhỏ đến đời sống một bộ phận dân cư. 

Nếu ai có đi máy bay nhìn xuống, sẽ không khỏi động lòng khi thấy dòng sông như đang oằn mình héo hắt, chờ đợi bàn tay ai đó khơi lại nguồn sống khi xưa.

Đau đáu với những tâm tư ấy, năm 2003 lãnh đạo hai địa phương Quảng Nam và Đà Nẵng cùng nhau đi đến quyết tâm thống nhất chủ trương khởi động dự án khơi thông sông Cổ Cò. Tuy nhiên vì nhiều lý do khác nhau, ý tưởng ấy được triển khai rất chậm. Tháng 5/2012, giữa UBND thành phố Đà Nẵng và UBND tỉnh Quảng Nam đã ký Biên bản làm việc liên quan đến việc thống nhất một số nội dung về Dự án khơi thông sông Cổ Cò từ Đà Nẵng vào Hội An.

Sự quyết tâm của hai tỉnh thành đã nhận được sự ủng hộ to lớn của Chính phủ. Tháng 11 năm 2016, Văn phòng Chính phủ có thông báo về kết luận của Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc tại các buổi làm việc với lãnh đạo hai địa phương. Thủ tướng đã có những chỉ đạo cụ thể để tháo gỡ và hỗ trợ về nguồn lực đầu tư. Theo đó giao cho các Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Tài nguyên và Môi trường bổ sung dự án khơi thông sông Cổ Cò vào danh mục các dự án thuộc chương trình mục tiêu ứng phó biến đổi khí hậu và tăng trường xanh. Nhờ vậy, hai địa phương được giảm tải đi một phần gánh nặng kinh phí đầu tư. Từ đó, cả hai địa phương đã chỉ đạo các sở ngành tích cực đẩy nhanh tiến độ dự án. Tuy nhiên khách quan mà nói, đến nay kết quả vẫn chưa được như mong đợi. Cả hai phía đều có những khó khăn riêng.

Về phía Quảng Nam, với đoạn sông dài, cần nguồn lực đầu tư lớn. Bên cạnh đó là việc định hình vệt đô thị ven sông ra sao để vừa khai thác tốt hiệu quả sử dụng đất, vừa phát huy tối đa giá trị cảnh quan.

Về phía Đà Nẵng, tổng mức đầu tư khoảng 486 tỷ đồng. Trong đó ngân sách Trung ương 146 tỷ đồng, ngân sách thành phố 340 tỷ đồng. Ngoài ra còn huy động vốn xã hội hóa thực hiện hạng mục nạo vét tạo luồng mới và đầu tư xây dựng trong phạm vi dự án của các nhà đầu tư. Dự án tập trung vào 04 hợp phần: nạo vét lòng sông, đầu tư xây dựng hệ thống kè chắn, kiến tạo cảnh quan và nâng cấp các cây cầu.  

Trên chiều dài 9 km dòng sông, tương ứng với khoảng 32 km kè chắn, dự án phía Đà Nẵng liên quan đến nhiều dự án. Trong đó có những dự án thành phố, có những dự án của các nhà đầu tư như Công ty Cổ phần Địa Cầu, Công ty Cổ phần Đầu tư tài chính bảo hiểm dầu khí, Công ty Cổ phần Đầu tư và Xây dựng 579, Công ty Cổ phần Đô thị FPT, Công ty CP Đầu tư phát triển và xây dựng Thành Đô, Công ty TNHH Sân gôn VinaCapital.

Hiện nay, việc nạo vét lòng sông coi như đã hoàn tất. Hạng mục kè chắn đã đầu tư được khoảng 5.5 km. Với đặc thù của địa hình cũng như tính chất của từng dự án, hệ thống kè chắn phía Đà Nẵng có cả hai hình thức. Đó là kết hợp sử dụng kè cứng cho các vị trí có bờ sông hẹp và ổn định về chế độ thủy văn, sử dụng kè mềm cho các vị trí có bờ sông rộng và tham gia điều tiết lũ. Các bến thuyền, điểm tham quan được thiết kế sao cho kết nối hài hòa giữa các đoạn kè chắn có hình thức khác nhau.

Về hợp phần nâng cấp các cây cầu, đây là vấn đề khá khó khăn đối với Đà Nẵng nếu đặt yêu cầu phải đạt tiêu chuẩn thiết kế tương ứng với sông cấp IV. Trên địa phận Đà nẵng có 06 cây cầu qua sông Cổ Cò, trong đó 05 cây cầu hiện đang sử dụng và 01 cây cầu nối đường Võ Chí Công ra biển chưa xây dựng. Trừ cầu Biện sẽ được cải tạo nâng cấp, 04 cây cầu mới xây có chiều cao thông thuyền khoảng 3.5m trở xuống, tương ứng với tiêu chuẩn sông cấp V. Với thực tế như vậy, phía Đà Nẵng xác định sẽ phát triển các loại hình du lịch sử dụng thuyền và du thuyền kích thước nhỏ, phù hợp với chiều cao các cây cầu.

Về hợp phần thiết kế cảnh quan, hiện nay phương án đã cơ bản được lãnh đạo thành phố thống nhất. Theo đó toàn tuyến phải đảm bảo tính liên tục và nhất quán, đồng thời tôn trọng ý tưởng của các nhà đầu tư trong việc kiến tạo cảnh quan tại các dự án riêng. Các yếu tố chung nhất như tuyến đường ven sông, vị trí và cao độ kè chắn, vị trí bến thuyền phải được tuân thủ đồng bộ. Riêng chi tiết cảnh quan trong các dự án do các nhà đầu tư tự đề xuất.

Đối với đoạn tuyến 850m đi qua Công viên Văn hóa Lịch sử Ngũ Hành Sơn, vốn là di tích cấp quốc gia, thành phố Đà Nẵng sẽ lấy ý kiến Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch.

Có thể nói về tình hình chung, phía Đà Nẵng không còn nhiều vướng mắc và có thể chủ động triển khai các bước tiếp theo. Tại cuộc họp gần nhất vào ngày 17/12/2020, lãnh đạo thành phố đã chỉ đạo các đơn vị có báo cáo đề xuất các vấn đề còn tồn tại trong tháng 1/2021.

Chắc hẳn nhiều người sẽ còn đặt câu hỏi về ý nghĩa và tác động của dự án khơi thông sông Cổ Cò đến sự phát triển kinh tế xã hội của hai địa phương.

Về phía Đà Nẵng, có thể khẳng định việc khơi thông sông Cổ Cò mang ý nghĩa biểu tượng nhiều hơn là hiệu quả khai thác trực tiếp. Hiện nay hai bên bờ sông phía Đà Nẵng đã phủ kín các dự án và hầu hết đã cơ bản hoàn thành. Điều đó có nghĩa sẽ không có vấn đề khai thác quỹ đất hay hình thành các khu đô thị mới. Dự án hướng tới 3 mục tiêu cụ thể: Bảo vệ dòng sông, khai thác du lịch đường sông và xây dựng hình ảnh đô thị.

Việc bảo vệ dòng sông chắc chắn sẽ đạt kết quả tốt khi hoàn thiện các tuyến kè chắn.

Khai thác du lịch đường sông thực chất không mang lại quá nhiều giá trị kinh tế, tuy nhiên có ý nghĩa về thu hút du lịch và tạo công ăn việc làm cho người dân.

Việc xây dựng hình ảnh đô thị mới chính là yếu tố quan trọng nhất. Đà Nẵng là thành phố trẻ, năng động và an bình, rất cần những hình ảnh mang tính biểu tượng cho sự sinh động và nhân văn. Những Hàn Giang, Sơn Trà, Bà Nà đã góp phần lớn trong việc khắc họa một thành phố tươi đẹp, hấp dẫn và tình người. Tới đây dãy Hải Vân và sông Cổ Cò nhất thiết phải tham gia vào sứ mệnh đó.

Một đô thị có hạ tầng tốt, có cảnh quan đẹp và huyết mạch lưu thông là tiền đề tốt cho sự kết nối, hội nhập và phát triển. Đó cũng chính là mục tiêu cốt lõi của việc khơi thông sông Cổ Cò đối với thành phố Đà Nẵng.

Trong quá trình nghiên cứu dự án cũng có câu hỏi được đặt ra, liệu có chăng vấn đề ngập mặn khi dòng sông được khơi thông. Nếu xảy ra ngập mặn sẽ tác động đến hai vấn đề là sản xuất nông nghiệp của nhân dân và an toàn nguồn nước.

Có thể loại trừ vấn đề nhất bởi hai bên bờ sông sẽ phủ đầy các khu đô thị mới. Khi đó sẽ không còn hoạt động sản xuất nông nghiệp. Trong và sau thời gian thực hiện dự án sẽ có chính sách hỗ trợ nông dân về mùa màng và chuyển đổi ngành nghề.

Vấn đề thứ hai hoàn toàn có thể xảy ra. Sông Cổ Cò là dòng sông ngang, song song với bờ biển nên sẽ chiụ tác động phức tạp của chế độ thủy triều. Việc ngập mặn có thể thâm nhập sâu đến các vụng thượng lưu. Tuy nhiên đây là vấn đề hoàn toàn có thể xử lý bằng các giải pháp kỹ thuật như đập ngăn mặn, trạm bơm… Dù sao thì cũng không vì các lý do kỹ thuật để từ bỏ một chủ trương đúng đắn và tích cực.

Việc khơi thông sông Cổ Cò là quyết tâm chính trị có sự đồng thuận lớn của hai địa phương Quảng Nam và Đà Nẵng. Dự án đã được khởi động khá lâu nhưng tiến độ chưa được như mong muốn bởi những lý do khác nhau. Thậm chí đã có những câu hỏi nghi ngại về tính hiệu quả của dự án.

Tuy nhiên, không thể không nhìn nhận đây là dự án rất hợp lòng dân, lại thuận với quy luật tự nhiên và lịch sử. Khi con sông Cổ Cò được khơi thông, mọi người dân Quảng Nam, Đà Nẵng và du khách sẽ được sống lại với ký ức về dòng Lộ Cảnh Giang thơ mộng và đầy sức sống khi xưa. Con sông sẽ kết lại một dải danh lam thắng cảnh từ Cửa Đại đến vịnh Thuận Phước như một dải lụa chan chứa sắc màu. Đó cũng chính là biểu tượng cho sự hợp tác phát triển của hai địa phương, biểu tưởng Kết nối một dòng sông. 

Bài liên quan

Loạt dự án bất động sản nổi bật ven sông Cổ Cò

Khai thông sông Cổ Cò: Cơ hội mới cho nhà đầu tư bất động sản

TS. Đoàn Ngọc Xuân: Khơi thông sông Cổ Cò tạo thêm giá trị liên kết miền Trung-Tây Nguyên

GS. TS Trần Đình Hòa: Khơi thông, nạo vét sông Cổ Cò cần tính đến yếu tố môi trường, sinh thái