Mô hình kinh tế tồn tại nhiều năm ở châu Á có nguy cơ xóa sổ

Mất khoảng 30 phút lái ô tô đi xuyên qua một sa mạc khô cằn từ Korla (Tân Cương, Trung Quốc) để đến được nhà máy sản xuất hàng dệt may thuộc sở hữu của tập đoàn Jinsheng. Nhà máy này có tổng vốn đầu tư 16 tỷ nhân dân tệ (tương đương 2,4 tỷ USD) với các nhà nhà xưởng lớn nhưng hầu như không có công nhân. Chỉ có thể quan sát thấy một vài kỹ sư người Đức xuất hiện trong nhà máy, chịu trách nhiệm đảm bảo thiết bị vận hành với hiệu quả cao nhất.

Theo Bloomberg, "những gì đang diễn ra tại nhà máy sản xuất hàng dệt may tự động của Jinsheng được xem là viễn cảnh trong tương lai của ngành dệt may, lĩnh vực quan trọng đã đưa hàng triệu người châu Á thoát khỏi đói nghèo".

Nhà máy của Jinsheng có diện tích gấp hơn 5 lần diện tích sàn của tòa của tòa tháp Empire State Building ở New York, nhưng chỉ cần vài trăm nhân công sản xuất mỗi ca.

Ông Pan Xueping, Chủ tịch HĐQT kiêm Giám đốc điều hành của Jinsheng, cho biết trong một bài phát biểu hồi tháng 9 ở Tân Cương: "Dệt may là ngành công nghiệp sử dụng nhiều lao động, tuy nhiên khoa học công nghệ đang biến nó trở thành một ngành sử dụng lao động ở mức độ ít nhất có thể".

Tuy nhiên, theo Bloomberg, công ty của ông Pan đang ở vị trí tiên phong cho một xu hướng có thể gây hậu quả nghiêm trọng, tàn phá các quốc gia nghèo nhất châu Á. Sản xuất quần áo, giày dép chi phí thấp là nấc thang đầu tiên mà Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc và các nước khác đã từng thoát khỏi đói nghèo sau Chiến tranh thế giới II.

Trong nhiều thập kỷ, quá trình này đã trở thành một mô hình quen thuộc ở châu Á: khi một nền kinh tế phát triển chuyển sang các ngành công nghiệp phức tạp hơn như điện tử, thì các quốc gia nghèo hơn lại thế chân họ bằng trong ngành dệt may bằng cách cung cấp lao động giá rẻ và làm việc theo cách thức truyền thống. Hàng hóa được tạo ra bởi lao động giá rẻ được vận chuyển đến vận chuyển đến Walmarts và Tescos và có mặt ở khắp nơi trên thế giới và người lao động có thêm lựa chọn mưu sinh ngoài nông nghiệp.

Cánh cửa hẹp cho các nước đi sau

Trong khi đó, ở thời điểm hiện tại, Bangladesh, Campuchia và Myanmar đang bước trên bậc thang đầu tiên của mô hình quen thuộc này. Tuy nhiên, thay vì chuyển nhà xưởng sản xuất sang các nước này để tận dụng giá lao động rẻ thì các công ty Trung Quốc lại đầu tư mở rộng xây dựng các nhà xưởng sử dụng robot và những dây chuyền sản xuất tự động hóa ở quê nhà.

Cai Fang, một nhà phân tích nhân khẩu học tại Bắc Kinh, cho rằng: “Cánh cửa đang ngày càng hẹp hơn với những nước đi sau. Họ sẽ không bao giờ có những cơ hội mà Trung Quốc có được trong quá khứ bởi tự động hóa làm đảo lộn mọi thứ”.

Sự chuyển đổi từ lao động truyền thống sang tự động hóa đang có vẻ như diễn ra với tốc độ nhanh hơn nhiều so với dự đoán. Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) ước tính việc thay thế hàng loạt công nhân tay nghề thấp bằng robot sẽ chỉ mất khoảng 2 năm. Theo đó, 80% công nhân làm việc trong lĩnh vực dệt may ở Đông Nam Á phải đối mặt với nguy cơ mất việc. Điều này có thể dẫn tới những bất ổn xã hội nghiêm trọng, trong khi đó những giải pháp để các chính phủ đưa ra cải thiện tình hình thì vẫn chưa có nhiều.

Không có gì là không thể

Hiện máy móc và robot hiện vẫn chưa thực hiện được một số công đoạn cắt may phức tạp và chi phí để sản xuất các robot có thể thực hiện các công đoạn này đắt hơn nhiều so với lao động thủ công. Tuy nhiên, không có gì là không thể.

Phát biểu tại Hội chợ Thương mại ngành dệt may tại Quảng Châu, Trung Quốc hồi tháng 5, Sahil Dhamija, lãnh đạo một nhà máy chuyên sản xuất khăn và ga trải giường xuất khẩu của Ấn Độ, cho rằng, máy móc có thể tạo ra những sản phẩm đơn giản hoàn toàn không cần bàn tay con người.

Dhamija nói không sai nhưng chưa hẳn đã đúng. Công ty khởi nghiệp SoftWear Automatic ở Atlanta (Mỹ) đã thử nghiệm tương đối thành công các mẫu robot thực hiện các kỹ thuật cắt may phức tạp. Máy móc có thể xác định độ mềm của vải hay xác định vị trí cần cắt và khâu. Sau 7 năm phát triển với khoản trợ cấp ít ỏi 1,75 triệu USD, sản phẩm đầu tiên của SoftWear Automation là Sewbot đã được thử nghiệm.

Dù khởi đầu khó khăn nhưng vào năm 2015, startup này đã bắt đầu bán ra các robot này cho một số công ty Mỹ, doanh thu của công ty đã tăng lên 1.000% vào năm 2016 và dự kiến sẽ có mức tăng tương tự trong năm 2017 khi đơn đặt hàng đến từ các nước châu Á như Nhật Bản, Hàn Quốc và Trung Quốc ngày càng lớn. 

Công ty đang tiếp tục phát triển những cỗ máy có thể tạo ra áo phông trước khi sản xuất những sản phẩm phức tạp hơn như quần jean và áo sơ mi. Theo đại diện của công ty, mục tiêu cuối cùng là tự động hóa từ khâu nguyên liệu đầu vào tới thành phẩm đầu ra.

Kẻ thua cuộc là nước nghèo dựa vào lao động giá rẻ 

Theo Bloomberg, những người thua cuộc lớn nhất trong xu hướng này sẽ là những nền kinh tế mới nổi, các nước nghèo đang ở mức phát triển cơ bản là dựa vào lao động giá rẻ để xây dựng sự thịnh vượng.

Khi tiền lương tăng mạnh ở Trung Quốc, nhà sản xuất vali Transit Luggage Co.Ltd có trụ sở tại thành phố Dongguan đã đứng trước hai lựa chọn: chuyển cơ sở sản xuất sang Việt Nam nơi có giá lao động rẻ hơn, hoặc đầu tư vào các dây chuyền tự động tại các nhà xưởng trong nước. Các nhà quản lý của công ty đã chọn phương án hai.

Theo giám đốc phụ trách bán hàng của công ty là Yang Yuanping, một robot có năng suất bằng khoảng 30 công nhân, và hiện tại Transit Luggage đang có quy mô sản xuất gấp 3 lần so với cách đây một thập kỷ nhưng lại sử dụng số lao động thấp hơn. Tuy nhiên, đó mới chỉ là phân nửa vấn đề. Transit Luggage hiện đang đứng trước nguy cơ cạnh tranh từ các quốc gia khác cũng đang thúc đẩy tự động hóa mạnh mẽ, như Ba Lan và Cộng hòa Séc, vì tự động hóa đang cho phép các nước châu Âu lần đầu tiên có thể cạnh tranh về giá cả vốn là thế mạnh của các nền kinh tế châu Á.

Trên thực tế, tập đoàn sản xuất đồ thể thao Adidas của Đức đã chuyển một số mẫu giày về sản xuất tại nhà máy tự động hóa tốc độ cao ở quê nhà Ansbach, dự kiến đi vào hoạt động trong năm nay. 

Frederic Neumann, chuyên gia cấp cao của HSBC Holdings tại Hồng Kông, nhận định: “Tự động hóa cân bằng lại cuộc chơi. Cả thế giới sẽ bị kéo vào một trò chơi khổng lồ khi mỗi nước đều tìm cách lôi kéo các ngành công nghiệp về mình”.

(Theo Bloomberg)

Bài liên quan

14 người sản xuất 500.000 tấn thép một năm: Nhà máy ở Áo có gì đặc biệt?

Nhiều ưu đãi lớn khi đầu tư vào Khu Công nghệ cao Hòa Lạc

Vốn liếng khó khăn, sân bay Long Thành sẽ “cất cánh” ra sao?

Giá điện mặt trời Việt cao gấp 2 Ấn Độ, gấp 3 Chile: Động lực cho TTC đầu tư dự án 1 tỷ USD?