'Làm đường sắt tốc độ cao phải làm chủ công nghệ'

Chiều 20/11, Quốc hội thảo luận về chủ trương dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam.

Như phương án Chính phủ trình Quốc hội, dự án có tổng mức đầu tư 67 tỷ USD, chiều dài toàn tuyến khoảng 1.541km từ Hà Nội vào TP.HCM, tốc độ thiết kế 350 km/h.

Về tiến độ, Chính phủ tính toán hoàn thành công tác lập và phê duyệt báo cáo nghiên cứu khả thi, thiết kế vào năm 2025-2026; khởi công dự án năm 2027; phấn đấu cơ bản hoàn thành toàn tuyến năm 2035.

Nhiều đại biểu Quốc hội nhất trí cao với chủ trương đầu tư dự án. Tuy nhiên, một số đại biểu mong muốn mở rộng phạm vi đầu tư của tuyến đường sắt cao tốc Bắc - Nam với điểm đầu là Lạng Sơn và điểm cuối là mũi Cà Mau.

Cho ý kiến, đại biểu Nguyễn Quốc Hận (đoàn Cà Mau) cho biết, đất nước ta trải dài theo chiều Bắc - Nam, từ Lạng Sơn tới Mũi Cà Mau. Khu vực miền núi phía Bắc và khu vực Đồng bằng sông Cửu Long BSCL đều là khu vực có tiềm năng phát triển rất lớn nhưng việc di chuyển khó khăn nên khó thu hút nhà đầu tư.

Trong bối cảnh nguồn lực có hạn, đại biểu cho rằng, cần phân kỳ đầu tư. Trong đó, giai đoạn 2025-2035 đầu tư đoạn Hà Nội - TP.HCM, giai đoạn 2030-2040 đầu tư các đoạn còn lại. Việc kéo dài tuyến đường sắt tốc độ cao vừa giúp thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, vừa phù hợp thúc đẩy xuất khẩu.

Đồng quan điểm, đại biểu Trần Thị Hoa Ry (đoàn Bạc Liêu) bày tỏ, việc mở rộng phạm vi đầu tư toàn tuyến sẽ tạo điều kiện cho các địa phương phát triển, đặc biệt về du lịch. Trường hợp chưa thể thu xếp nguồn lực, có thể kết nối tuyến đường sắt tới Cần Thơ.

Kinh tế vĩ mô ổn định, nợ công thấp... là điều kiện để làm dự án

Trong khi đó, đại biểu Trần Hoàng Ngân (đoàn TP.HCM) nêu, đường sắt tốc độ cao đã được nhiều quốc gia phát triển đưa vào sử dụng từ lâu, là phương tiện giao thông hiện đại, giúp di chuyển thuận lợi, thu hút khách du lịch và nhà đầu tư quốc tế.

Cách đây 15 năm, chúng ta đã bàn về dự án này nhưng nguồn lực chưa đủ nên chưa làm. Đến nay, với điều kiện kinh tế vĩ mô ổn định, nợ công thấp… chúng ta hoàn toàn có thể thực hiện. Khi tuyến đường sắt tốc độ cao đi vào hoạt động sẽ thu hút được khách du lịch, nhà đầu tư nước ngoài, khai thác được tiềm năng, lợi thế của các địa phương mà tuyến đi qua.

Theo đại biểu Ngân, do nguồn vốn thực hiện dự án rất lớn nên cần tập trung huy động ở trong nước, vay ưu đãi nước ngoài, hạn chế vay ODA. Quá trình thực hiện dự án, để giảm áp lực ngân sách Nhà nước, cần quan tâm đến quan tâm đến nguồn thu từ việc đấu đấu giá đất ở gần nhà ga, vùng phụ cận...

Tham gia tranh luận, đại biểu Hoàng Văn Cường (đại biểu TP. Hà Nội) đề nghị, tuyến đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam phải thiết kế, đầu tư để khai thác lưỡng dụng (cả hành khách và hàng hóa), đáp ứng nhu cầu vận tải hàng hóa dọc tuyến, kết nối với hệ thống vận tải liên vận quốc tế, thu hút và phấn bổ lại các hoạt động đầu tư đến các vùng miền có nhiều tiềm năng nơi tuyến đi qua. Đồng thời, phải khai thác tối đa công suất, tăng nguồn thu, tránh tình trạng lấy ngân sách bù lỗ hàng năm.

Chưa hết, vị đại biểu TP. Hà Nội dẫn chứng từ 2 tuyến đường sắt đô thị ở Hà Nội và TP.HCM chậm tiến độ nhiều năm, khi điều kiện không đáp ứng thì nhà thầu nước ngoài dừng dự án.

Do đó, để thực hiện tuyến đường sắt tốc độ cao điểm mấu chốt chính là chuyển giao công nghệ, chúng ta cần làm chủ quá trình đầu tư, tránh việc phục thuộc vào công nghệ từ thời điểm đầu tư cho đến khi vận hành, khai thác. Nếu không, chúng ta sẽ chịu rủi ro về thời gian, đội vốn và sẽ mãi phụ thuộc vào các nhà cung cấp nước ngoài.

Ngoài ra, đại biểu cho rằng, nếu kết hợp dự án đường sắt tốc độ cao với các dự án đường sắt đô thị sẽ có thị phần đường sắt khoảng 150 tỷ USD, một thị trường đủ lớn để nhận chuyển giao công nghệ từ nước ngoài để doanh nghiệp trong nước tự sản xuất, xây dựng. Chúng ta chỉ nên mua trọn gói một số bộ phận đặc thù như đầu máy, hệ thống điều khiển…

Dự kiến vay tối đa 30% tổng mức đầu tư

Giải trình làm rõ các vấn đề đại biểu quan tâm, Bộ trưởng GTVT Nguyễn Văn Thắng cho biết, dự án đã được nghiên cứu rất dài, tính đủ thời gian là 18 năm; hồ sơ đã được Chính phủ chỉ đạo rà soát, tính toán kỹ lưỡng, cẩn trọng, tham khảo kinh nghiệm của các quốc gia phát triển đường sắt tốc độ cao trên thế giới để hoàn thiện.

Từ kết quả dự báo nhu cầu vận tải, tiềm lực vị thế của quốc gia cho thấy, thời điểm năm 2027 là điều kiện thích hợp để triển khai đầu tư. Đồng thời, Bộ Chính trị, Ban Chấp hành Trung ương đã thảo luận rất kỹ lưỡng về chủ trương đầu tư, các yếu tố, điều kiện để triển khai dự án.

Về công nghệ, Bộ trưởng cho biết, trên cơ sở nghiên cứu đánh giá kỹ lưỡng, toàn diện, tổng hợp, kinh nghiệm phát triển đường sắt tốc độ cao trên thế giới, Chính phủ cũng đã lựa chọn công nghệ đường sắt chạy trên ray phù hợp với xu thế của thế giới và đảm bảo hiện đại, đồng bộ, an toàn và hiệu quả trong vận hành, bảo trì và thuận tiện tiếp nhận công nghệ.

Về nguồn vốn, dự kiến nguồn vốn ngân sách Nhà nước bố trí trong các kỳ kế hoạch đầu tư công trung hạn để đầu tư dự án hoàn thành vào năm 2035 là trong 12 năm, mỗi năm bình quân là 5,6 tỷ USD.

Qua ý kiến của đại biểu, tư lệnh ngành GTVT nêu rõ, hiện nay trong xây dựng đề án dự kiến, chúng ta sẽ vay tối đa là 30%. Chúng ta cũng chưa quyết định việc vay trong nước hay vay ODA mà phụ thuộc vào hiệu quả. Nếu vay ODA mà lãi suất thấp và không ràng buộc điều kiện thì đây là điều kiện rất tốt, còn nếu có ràng buộc điều kiện thì sẽ ưu tiên vay trong nước.