Cơ chế tài chính – tín dụng thúc đẩy chuyển đổi năng lượng xanh

Tăng trưởng xanh, phát triển bền vững là chủ trương lớn, nhất quán của Đảng và Nhà nước. Trong đó, tài chính xanh được xem là một phương thức quan trọng để hướng đến tăng trưởng xanh và bền vững. Thúc đẩy dòng vốn xanh là một trong những yếu tố quan trọng giúp doanh nghiệp tập trung xây dựng và thực hiện chiến lược phát triển bền vững. Từ đó, sẽ tạo thành một hệ sinh thái bền vững, hiện thực hóa Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh tại Việt Nam.

Bộ Chính trị đã có Nghị quyết số 70-NQ/TW về bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045.

Nghị quyết số 70-NQ/TW thực sự là một bước ngoặt chính sách sẽ góp phần đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới. Tinh thần xuyên suốt của Nghị quyết số 70-NQ/TW là “mở đường” thị trường điện cạnh tranh và đẩy mạnh thu hút đầu tư tư nhân.

Ý nghĩa then chốt của Nghị quyết số 70-NQ/TW, đã đưa ra một tầm nhìn mang tính hệ sinh thái khi từ năng lượng truyền thống đến năng lượng tái tạo, năng lượng sạch; từ công nghệ truyền thống chuyển sang công nghệ mới như hydrogen, amoniac xanh cho đến phát triển điện hạt nhân module nhỏ (SMR).

Từ góc độ của tổ chức Xếp hạng tín nhiệm độc lập, Saigon Ratings tập trung phân tích vai trò của khung khổ pháp luật, cơ chế tài chính, tín dụng trong huy động và phân bổ nguồn vốn cho chuyển đổi năng lượng xanh; đồng thời nhận diện những rủi ro tài chính cần được quản trị để bảo đảm quá trình chuyển đổi diễn ra bền vững và khả thi.

Quá trình chuyển đổi mô hình tăng trưởng kinh tế xanh của các quốc gia cho thấy, vai trò quan trọng của việc sử dụng các nguồn vốn huy động được từ hệ thống tài chính xanh nhằm mục tiêu xanh hóa nền kinh tế.

Tài chính xanh là xu hướng trên toàn thế giới với sự tham gia của các tổ chức tài chính quốc tế, Chính phủ, hệ thống tài chính của từng quốc gia, khu vực kinh tế. Thuật ngữ “tài chính xanh” đề cập đến sự phát triển đồng bộ của ngành Tài chính về cải thiện môi trường và tăng trưởng kinh tế, với mục tiêu huy động các nguồn tài chính để mang lại lợi ích cho môi trường; đồng thời giảm thiểu tác hại và quản lý rủi ro môi trường.

Thúc đẩy tăng trưởng xanh đang là mục tiêu và sự lựa chọn tất yếu của nhiều quốc gia trên thế giới. Tăng trưởng xanh được cho là nền tảng căn bản để đảm bảo phát triển bền vững của mỗi quốc gia. Mặc dù, có thể được tiếp cận theo nhiều cách thức khác nhau, nhưng khái quát nhất, tăng trưởng xanh có thể được hiểu là hình thái phát triển đạt được sự hài hòa giữa phát triển kinh tế và yêu cầu về bảo vệ môi trường.

Kinh nghiệm quốc tế về chính sách tài chính xanh

Chính sách tài chính xanh cấp độ khu vực, quốc gia

Tài chính xanh góp phần quan trọng trong việc định hình lại nền kinh tế theo hướng phát triển bền vững. Hiện nay, các quốc gia nhóm nước phát triển và đang phát triển đều triển khai gói phục hồi, chương trình thúc đẩy tài chính xanh và tiếp cận nguồn vốn cho các lĩnh vực tăng trưởng xanh, chống biến đổi khí hậu và phát triển bền vững.

Năm 2020, Ủy ban châu Âu (EC) đã đề xuất Thỏa thuận Xanh để hạn chế sự nóng lên toàn cầu và đảm bảo lượng khí thải carbon được giảm đáng kể. Thỏa thuận Xanh sẽ có những ưu đãi để khuyến khích đầu tư của khu vực tư nhân, đề ra mục tiêu phân bổ 1 nghìn tỷ EUR vào các khoản đầu tư xanh, với 503 tỷ EUR đến từ ngân sách châu Âu.

Tháng 6/2020, Đức đã đề xuất một trong những gói kích thích xanh lớn nhất từ trước đến nay, trị giá 130 tỷ EUR, bao gồm 50 tỷ EUR cho chi tiêu cho lĩnh vực khí hậu. Gói kích thích này tập trung vào các kế hoạch thúc đẩy việc bán xe điện, cải thiện hiệu quả năng lượng của các tòa nhà, phát triển mạng lưới giao thông công cộng, và lấy nguồn thuế để hỗ trợ chi phí phát triển năng lượng tái tạo.

Tháng 4/2021, Mỹ ban hành kế hoạch đầu tư cơ sở hạ tầng sau Đại dịch COVID-19. Trong đó, kế hoạch đầu tư 2 nghìn tỷ USD vào các dự án cơ sở hạ tầng công cộng, phát triển mạng lưới điện năng lượng sạch, và các tòa nhà tiết kiệm năng lượng. Kế hoạch bao gồm việc xây dựng tiêu chuẩn năng lượng sạch và hiệu quả cho các liên bang để đưa nước Mỹ đến mục tiêu trung hòa carbon vào năm 2035.

Từ năm 2020, Nam Phi thực hiện Chương trình hỗ trợ phát triển năng lượng tái tạo và cơ sở hạ tầng nhằm hỗ trợ thúc đẩy đầu tư của khu vực tư nhân vào năng lượng tái tạo với tổng nguồn vốn đạt 14 tỷ USD cho 64 dự án.

Từ năm 2020 đến năm 2027, Thái Lan thực hiện ban hành kế hoạch đầu tư cho 92 dự án PPP vào cơ sở hạ tầng, với tổng giá trị là 1.09 nghìn tỷ Bath (33,39 tỷ USD) từ năm 2020 đến năm 2027.

Chính sách tài chính xanh của các ngân hàng trung ương

Chính sách tài chính xanh (CSTCX) của các ngân hàng trung ương (NHTW) trong việc cho vay đối với các ngân hàng thương mại (NHTM) là một công cụ quan trọng để thúc đẩy sự phát triển bền vững và giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu. Việc xây dựng CSTCX góp phần tạo động lực cho các tổ chức tài chính tham gia vào hoạt động xanh, đảm bảo minh bạch trong báo cáo và giám sát các tài khoản đầu tư xanh.

Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc (PBoC) đã tái cấp vốn với số tiền khoảng 69,5 tỷ CNY (tương đương 10,7 tỷ USD), trong năm 2020 để hỗ trợ các NHTM cho vay các dự án xanh (PBoC, 2020).

Ngân hàng Trung ương Anh (BoE) đã phát triển các chương trình hỗ trợ tài chính xanh, bao gồm bảo lãnh phát hành trái phiếu xanh giá trị 10 tỷ GBP vào năm 2021, để tài trợ cho các dự án thân thiện với môi trường.

Chính sách tài chính xanh của các tổ chức quốc tế

Hiện nay, thị trường toàn cầu nhiều dự án về tài chính xanh được thực hiện ở các tổ chức định chế tài chính quốc tế lớn:

Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) phát triển các tiêu chuẩn tài chính xanh và nghiên cứu các khía cạnh kinh tế của biến đổi khí hậu.

Tập đoàn Tài chính quốc tế (IFC) liên minh với các tổ chức tài chính khu vực tư nhân để hỗ trợ khả năng phục hồi khí hậu và có trách nhiệm với xã hội và môi trường phát triển ở các nền kinh tế mới nổi.

Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) triển khai khung trái phiếu xanh để giảm thiểu và nỗ lực thích ứng tại các nước thành viên ở khu vực châu Á – Thái Bình Dương.

Tại khu vực ASEAN, Khung quản lý môi trường và xã hội (ESMF) của Chương trình Phục hồi xanh của Quỹ Tài chính xúc tác xanh ASEAN (ACGF GRP). Khung quản lý môi trường và xã hội xác lập các nguyên tắc, quy tắc, thủ tục và hướng dẫn để tiến hành thẩm định về môi trường và xã hội, đối với các dự án tiềm năng trong Chương trình ACGF GRP.

Hội nghị Thượng đỉnh Diễn đàn Đối tác vì Tăng trưởng xanh và Mục tiêu toàn cầu (P4G) lần thứ 4 diễn ra tại Hà Nội, tháng 7/2025, Phiên thảo luận cấp Bộ trưởng với chủ đề “Đổi mới tài chính và chiến lược huy động vốn cho tăng trưởng xanh toàn cầu” đã tập trung vào 3 chủ đề lớn: Kinh nghiệm quốc tế trong phát triển thị trường tài chính xanh; giải pháp khắc phục rào cản kỹ thuật, pháp lý và thị trường; và chính sách tài chính nhằm thu hút đầu tư từ khu vực công và tư nhân.

Tổng Thư ký Hội nghị Liên hợp quốc về Thương mại và Phát triển (UNCTAD), nhấn mạnh tầm quan trọng của việc cải cách cấu trúc tài chính toàn cầu để bảo đảm nguồn vốn đến đúng nơi, đúng lúc, nhất là ở các quốc gia đang phát triển. Từ góc độ các tổ chức tài chính toàn cầu, đại diện IFC, HSBC, MUFG Bank và Kenya Climate Ventures đã đưa ra nhiều phân tích thực tiễn về các rào cản trong huy động tài chính xanh và đề xuất những giải pháp sáng tạo.

Giám đốc quốc gia IFC tại Việt Nam, Campuchia và Lào, cho rằng Việt Nam cần khoảng 368 tỷ USD để đạt mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2040. Tuy nhiên, hiện nay, tín dụng xanh mới chỉ chiếm chưa đầy 5% tổng dư nợ, thị trường trái phiếu khí hậu chưa phát triển. Ông kêu gọi các Chính phủ cần cải thiện quy định, nâng cao năng lực ngân hàng và phát triển các công cụ tài chính xanh mới phù hợp.

Khung pháp lý và cơ chế tài chính xanh

Trong thời gian qua, khung khổ pháp luật liên quan đến chính sách tài chính để thúc đẩy tăng trưởng xanh ở Việt Nam đã liên tục được rà soát để sửa đổi, bổ sung cho phù hợp với yêu cầu phát triển của đất nước.

Chiến lược quốc gia Việt Nam về tăng trưởng xanh thời kỳ 2011–2020 và tầm nhìn đến năm 2050, đã được Thủ tướng Chính phủ Phê duyệt tập trung vào 3 nhiệm vụ chiến lược gồm: Giảm cường độ phát thải khí nhà kính và thúc đẩy sử dụng năng lượng sạch, năng lượng tái tạo; xanh hóa sản xuất; xanh hóa lối sống và thúc đẩy tiêu dùng bền vững.

Khung pháp lý cho thị trường carbon đã được thiết lập từ Luật Bảo vệ Môi trường 2020, Nghị định 06/2022/NĐ-CP và Quyết định 232/QĐ-TTg ngày 24/01/2025, hướng tới vận hành thí điểm từ năm 2025 và chính thức từ năm 2028.

Bộ Tài chính và Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cũng đã ban hành hướng dẫn phát hành trái phiếu xanh dựa trên chuẩn của Hiệp hội Thị trường Vốn Quốc tế (ICMA), mở rộng kênh huy động vốn tài chính xanh dài hạn cho các dự án năng lượng xanh và thích ứng với biến đổi khí hậu.

Tháng 10/2021, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 1658/QĐ-TTg: Phê duyệt “Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021–2030, tầm nhìn 2050” với mục tiêu giảm cường độ phát thải khí nhà kính trên GDP, xanh hóa các ngành kinh tế, áp dụng mô hình kinh tế tuần hoàn, v.v.

Thủ tướng Chính phủ ban hành Nghị định số 08/2022/NĐ-CP ngày 10/01/2022: Quy định về các danh mục dự án được cấp tín dụng xanh và phát hành trái phiếu xanh.

Tháng 12/2023, Thủ tướng Chính phủ cũng đã ban hành Quyết định số 1726/QĐ-TTg: Phê duyệt Chiến lược phát triển thị trường chứng khoán đến năm 2030. Với mục tiêu phát triển các công cụ tài chính xanh, tài chính bền vững; đẩy mạnh công tác chuyển đổi số trong lĩnh vực chứng khoán.

Tháng 3/2025, Chính phủ ban hành Nghị định số 58/2025/NĐ-CP: Quy định chi tiết một số điều của Luật Điện Lực về Phát triển năng lượng tái tạo, điện năng mới.

Quyết định của Chính phủ số 768/QĐ-TTg ngày 15/4/2025: Điều chỉnh Quy hoạch điện VIII và Quyết định số 21/2025/QĐ-TTg về Bộ tiêu chí phân loại xanh (Vietnam Green Taxonomy) tiếp tục cụ thể hóa danh mục các dự án năng lượng tái tạo được ưu tiên đầu tư và tiếp cận tín dụng.

Ngân hàng Nhà nước đã ban hành Thông tư số 17/2022/TT-NHNN và Chỉ thị số 03/2015, yêu cầu tổ chức tín dụng tích hợp yếu tố Môi trường – Xã hội – Quản trị (ESG) trong thẩm định và quản lý rủi ro tín dụng xanh.

Tháng 7/2025, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 21/2025/QĐ-TTg: Quy định Tiêu chí môi trường và việc xác nhận dự án đầu tư thuộc danh mục phân loại xanh. Khẳng định những nỗ lực của Chính phủ Việt Nam trong việc khơi thông nguồn vốn xanh, từng bước bắt kịp với xu hướng phát triển mạnh mẽ của thị trường tín dụng xanh và trái phiếu xanh trên toàn thế giới và khu vực.

Danh mục Phân loại xanh (DMPLX) quy định 45 lĩnh vực, loại hình dự án thuộc bảy nhóm ngành, tạo nền tảng pháp lý vững chắc cho thị trường tài chính xanh trong nước, bao gồm tín dụng và trái phiếu xanh. Khung tiêu chí môi trường thống nhất giúp xác định và lựa chọn các dự án đủ điều kiện tiếp cận nguồn vốn xanh, từ đó thúc đẩy chuyển đổi bền vững trong các ngành trọng điểm của Việt Nam. Cơ chế xác nhận dự án xanh được điều chỉnh linh hoạt, giúp doanh nghiệp dễ dàng tiếp cận vốn xanh và nâng cao minh bạch, độ tin cậy cho bên cho vay và nhà đầu tư.

Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị: Phát triển kinh tế tư nhân cũng đề cập đến việc đẩy mạnh phát triển tín dụng xanh. Nhà nước có cơ chế hỗ trợ lãi suất và khuyến khích các tổ chức tín dụng giảm lãi suất cho doanh nghiệp tư nhân vay để triển khai các dự án xanh, tuần hoàn và áp dụng khung tiêu chuẩn ESG.

Uỷ ban Chứng khoán triển khai Kế hoạch phát triển thị trường vốn xanh – Xây dựng hạ tầng thị trường xanh và thị trường carbon. Với Giai đoạn 1 (2025–2027): Chuẩn bị pháp lý, thí điểm sàn giao dịch carbon, xây dựng hạ tầng kỹ thuật; Giai đoạn 2 (từ 2028): Vận hành chính thức sàn giao dịch, mở rộng giao dịch, liên kết thị trường quốc tế.

Tháng 5/2025, Ngân hàng Nhà nước đã tổ chức Tọa đàm: "Đẩy mạnh triển khai Kế hoạch hành động của ngành Ngân hàng thực hiện Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021–2030" và Công bố Sổ tay hướng dẫn hệ thống quản lý rủi ro Môi trường – Xã hội, trong hoạt động cấp tín dụng.

Không chỉ đưa ra thông điệp, Việt Nam đã thể hiện rõ cam kết này qua hàng loạt chiến lược và kế hoạch hành động cụ thể. Từ Chiến lược tăng trưởng xanh giai đoạn 2021–2030, tầm nhìn đến 2050, đến Kế hoạch hành động gồm 134 hoạt động chi tiết cho các bộ, ngành và địa phương. Trọng tâm xuyên suốt là thúc đẩy tín dụng xanh, huy động các nguồn lực, đặc biệt từ khu vực tài chính.

Theo số liệu của Ngân hàng Nhà nước, sau gần 10 năm triển khai, đến quý I/2025 đã có 58 tổ chức tín dụng (TCTD) phát sinh dư nợ xanh với tổng giá trị hơn 704.244 tỷ đồng, tăng hơn 21,2%/năm giai đoạn 2017–2024, cao hơn cả tốc độ tăng trưởng tín dụng chung toàn nền kinh tế. Tăng 3,57% so với cuối năm 2024, chiếm tỷ trọng 4,3% tổng dư nợ toàn nền kinh tế. Các khoản tín dụng xanh tập trung vào năng lượng tái tạo, năng lượng sạch (hơn 37%) và nông nghiệp xanh (trên 29%).

Đặc biệt, hệ thống ngân hàng cũng ngày càng quan tâm đến đánh giá rủi ro môi trường và xã hội. Đến nay, đã có 57 TCTD thực hiện đánh giá với tổng dư nợ lên tới 3,62 triệu tỷ đồng, số lượng khoản vay được thẩm định rủi ro môi trường và xã hội tăng gấp 15 lần so với năm 2017.

Trong giai đoạn 2019–2023, Việt Nam đã phát hành khoảng 1,16 tỷ USD trái phiếu xanh. Riêng năm 2024, tổng giá trị trái phiếu phát hành đạt khoảng 10,3 nghìn tỷ đồng (trên 400 triệu USD), tăng gần 1,9 lần so với năm 2023.

Việt Nam cũng đang trong giai đoạn đầu phát triển thị trường tín chỉ carbon nội địa; đánh dấu bằng việc chuyển nhượng thành công tín chỉ rừng, đã thu về 51,5 triệu USD trong thời gian 2018–2024.

Những công cụ tài chính xanh

Các công cụ sau đây đang giúp tạo điều kiện thuận lợi cho các sáng kiến ​​tài chính xanh. Những công cụ này nhằm mục đích hướng vốn vào các hoạt động có tác động tích cực đến môi trường, khí hậu và xã hội; đồng thời mang lại lợi nhuận tài chính cho các nhà đầu tư. Tài chính xanh đã trở nên quan trọng, cấp thiết khi cộng đồng toàn cầu tìm cách giải quyết các vấn đề cấp bách như biến đổi khí hậu và suy thoái môi trường.

Trái phiếu xanh: Là chứng khoán nợ do Chính phủ, tổ chức tài chính hoặc doanh nghiệp phát hành trên thị trường để tài trợ cho các dự án thân thiện với môi trường. Kinh phí thu được từ các trái phiếu xanh được dành cho các dự án xanh như cơ sở hạ tầng năng lượng tái tạo, nâng cấp hiệu quả sử dụng năng lượng hoặc các sáng kiến ​​giao thông bền vững.

Tín dụng xanh: Đang trở thành xu hướng phổ biến trong ngành Ngân hàng và tài chính toàn cầu. Hiện nay, các ngân hàng thương mại (NHTM) Việt Nam cũng đi theo xu hướng này. Tín dụng xanh là loại hình tín dụng do ngân hàng tài trợ cho các dự án được đánh giá là thân thiện với môi trường hoặc bảo vệ hệ sinh thái. Vì vậy, ngành Ngân hàng là kênh tài chính quan trọng cho nền kinh tế thực hiện xanh hóa dòng vốn đầu tư, phù hợp với các mục tiêu phát triển bền vững.

Cổ phiếu xanh: Là cổ phiếu của các doanh nghiệp tập trung vào sản phẩm, dịch vụ hoặc công nghệ thân thiện với môi trường. Các doanh nghiệp hướng đến mục tiêu giảm thiểu tác động môi trường và đóng góp vào sự phát triển bền vững của nền kinh tế. Các lĩnh vực chính trong cổ phiếu xanh bao gồm: Năng lượng tái tạo; hiệu quả năng lượng; xe điện và phương tiện giao thông; nông nghiệp và thực phẩm bền vững; tái chế và quản lý chất thải, xử lý nước và nước thải, xây dựng và xây dựng xanh.

Trái phiếu và khoản vay liên kết bền vững: Là công cụ tài chính gắn liền với các mục tiêu hoạt động bền vững cụ thể hoặc các chỉ số hoạt động chính (KPI). Nếu tổ chức phát hành đáp ứng các mục tiêu bền vững được xác định trước, lãi suất hoặc điều khoản trả nợ có thể được điều chỉnh theo hướng có lợi cho người đi vay.

Quỹ đầu tư xanh: Là các quỹ đầu tư hoặc quỹ giao dịch trao đổi (ETF) tập trung vào cổ phiếu của các doanh nghiệp tham gia vào các ngành hoặc ngành kinh doanh bền vững với môi trường. Các nhà đầu tư có thể tham gia tài chính xanh bằng cách mua cổ phần của các quỹ đầu tư xanh này.

Tín dụng thế chấp xanh: Bao gồm các khoản cho vay mua nhà cung cấp các điều khoản và điều kiện thuận lợi cho những người vay mua nhà tiết kiệm năng lượng hoặc thực hiện cải tạo thân thiện với môi trường. Những khoản thế chấp này thường cung cấp lãi suất thấp hơn hoặc giảm phí.

Chứng chỉ và bảo đảm xanh: Những công cụ tài chính chứng nhận hoặc đảm bảo các thuộc tính môi trường của sản phẩm hoặc dự án. Ví dụ: Renewable Energy Certificates (RECs) thể hiện lợi ích môi trường của việc sản xuất năng lượng tái tạo.

Quỹ đầu tư tác động: Phân bổ vốn cho các dự án và doanh nghiệp nhằm tạo ra cả lợi nhuận tài chính và tác động tích cực đến xã hội hoặc môi trường. Những quỹ này có thể bao gồm nhiều lĩnh vực, từ năng lượng sạch đến nhà ở giá rẻ và nông nghiệp bền vững.

Tài chính vi mô xanh: Các tổ chức tài chính vi mô cung cấp các khoản vay nhỏ cho các cá nhân hoặc doanh nghiệp nhỏ tham gia vào các hoạt động bền vững về môi trường, chẳng hạn như canh tác hữu cơ hoặc phân phối năng lượng sạch.

Đền bù và tín chỉ carbon: Mặc dù không phải là các công cụ tài chính truyền thống, đền bù và tín chỉ carbon là cơ chế để đầu tư vào các dự án giảm phát thải hoặc mua tín dụng để bù đắp lượng khí thải carbon. Chúng thường được các công ty và cá nhân sử dụng để bù đắp lượng khí thải carbon của họ.

Sản phẩm bảo hiểm xanh: Một số công ty bảo hiểm đưa ra các chính sách khuyến khích hành vi có trách nhiệm với môi trường, chẳng hạn như giảm phí bảo hiểm cho chủ sở hữu xe hybrid hoặc xe điện hoặc giảm giá cho các biện pháp canh tác bền vững.

Các công cụ tài chính xanh đóng vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh thị trường tài chính với các mục tiêu bền vững và chuyển đổi sang một nền kinh tế có trách nhiệm với môi trường và hòa nhập xã hội hơn. Chúng mang đến cho các nhà đầu tư cơ hội hỗ trợ các dự án và sáng kiến ​​góp phần tạo nên một tương lai bền vững hơn đồng thời có khả năng thu được lợi nhuận tài chính cạnh tranh.

Khuyến nghị của các tổ chức quốc tế thúc đẩy tài chính xanh bền vững

Trong bối cảnh Việt Nam hướng tới tăng trưởng xanh và chuyển dịch năng lượng bền vững, các tổ chức quốc tế đã đưa ra nhiều khuyến nghị quan trọng nhằm hỗ trợ Việt Nam xây dựng hệ sinh thái tài chính xanh hiệu quả. Trên cơ sở các khuyến nghị này, Việt Nam đã đạt được một số kết quả tích cực, song vẫn còn tồn tại nhiều khoảng trống và thách thức cần tiếp tục cải thiện trong thời gian tới. 

Các tổ chức IFC và World Bank khuyến nghị Việt Nam phát triển khung pháp lý và cơ chế tài chính bền vững, mở rộng sản phẩm tín dụng xanh; đồng thời thiết lập các cơ chế bảo lãnh nhằm giảm rủi ro cho khu vực tư nhân. Gồm có: Các khoản vay gắn với phát triển bền vững (Sustainability-linked Loans – SLL) và các công cụ tài chính kết hợp giữa vốn ưu đãi và vốn thương mại (blended finance) được coi là công cụ quan trọng để tăng quy mô vốn cho các dự án năng lượng xanh.

Hiện nay, Ngân hàng Nhà nước đã ban hành Thông tư số 17/2022/TT-NHNN và Chỉ thị số 03/2015, yêu cầu các tổ chức tín dụng tích hợp yếu tố ESG trong thẩm định và quản lý rủi ro tài chính dự án.

Bộ Tài chính và Ngân hàng Nhà nước đã ban hành hướng dẫn phát hành trái phiếu xanh theo định chuẩn của Hiệp hội Thị trường Vốn Quốc tế (ICMA), tạo kênh huy động vốn dài hạn cho các dự án năng lượng tái tạo và hạ tầng xanh.

Tuy nhiên, theo một số đánh giá, khung pháp lý hiện chưa bao quát các sản phẩm tín dụng xanh mới như SLL, chưa có cơ chế quỹ bảo lãnh tín dụng xanh rộng rãi hoặc nguồn tái cấp vốn ưu đãi từ Ngân hàng Nhà nước. Điều này đã làm các tổ chức tín dụng vẫn thận trọng, trong khi rủi ro kỳ hạn, giữa nguồn vốn ngắn hạn và nhu cầu đầu tư dài hạn của các dự án năng lượng tái tạo chưa được giải quyết triệt để.

Phân loại xanh (taxonomy) và tiêu chuẩn hóa dự án xanh

IFC khuyến nghị Việt Nam xây dựng danh mục “đầu tư xanh” rõ ràng và minh bạch, giúp ngân hàng và nhà đầu tư nhận biết các dự án đủ điều kiện. OECD cũng nhấn mạnh việc chuẩn hóa ESG trong thẩm định và công bố thông tin nhằm giảm rủi ro đạo đức (greenwashing).

Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 21/2025/QĐ-TTg ngày 04/7/2025, trong đó thiết lập Bộ tiêu chí phân loại xanh (Vietnam Green Taxonomy), xác định danh mục các dự án năng lượng tái tạo và hạ tầng xanh được ưu tiên đầu tư, tiếp cận tín dụng và hưởng ưu đãi tài chính. Bên cạnh đó, một số ngân hàng và tổ chức tín dụng đã bắt đầu áp dụng tiêu chí ESG trong thẩm định và quản lý rủi ro, tạo tiền đề cho việc chuẩn hóa thị trường tín dụng xanh.

Mặc dù vậy, đến thời điểm hiện tại, năng lực của các tổ chức xác nhận độc lập còn hạn chế, trong khi sự phân công trách nhiệm giữa Bộ Tài nguyên và Môi trường (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) và Ngân hàng Nhà nước vẫn có nguy cơ chồng chéo, gây khó khăn cho doanh nghiệp và ngân hàng khi áp dụng tiêu chí môi trường và tín dụng.

Cơ chế ưu đãi tài khóa và đầu tư

OECD và IFC đề xuất cơ chế ưu đãi dài hạn và linh hoạt nhằm thúc đẩy đầu tư tư nhân vào năng lượng tái tạo, bao gồm chính sách thuế, miễn giảm chi phí đầu tư ban đầu và hỗ trợ vốn cho các dự án có rủi ro cao.

Đối với khuyến nghị trên, trên thực tế, Việt Nam đã áp dụng các ưu đãi bao gồm miễn, giảm thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế nhập khẩu thiết bị năng lượng tái tạo, ưu đãi đất đai, chi phí thuê đất, thuê mặt nước, cùng với chế độ khấu hao nhanh cho các dự án năng lượng tái tạo. Những chính sách này đã góp phần tăng khả năng hấp dẫn cho các dự án xanh, đặc biệt đối với các nhà đầu tư trong nước và quốc tế.

Tuy nhiên, theo nhận xét chung, phần lớn các ưu đãi mới dừng ở mức ngắn hạn và tập trung vào dự án quy mô vừa, chưa đủ hấp dẫn đối với các công nghệ mới có chi phí đầu tư cao như lưu trữ năng lượng, điện gió ngoài khơi hay hydrogen xanh. Việt Nam vẫn thiếu cơ chế tài chính trung và dài hạn để hỗ trợ rủi ro cho các dự án tiên phong trong giai đoạn đầu.

Thị trường vốn và trái phiếu xanh

IFC và World Bank nhấn mạnh vai trò của thị trường vốn dài hạn trong huy động vốn cho các dự án xanh, đồng thời khuyến nghị chuẩn hóa công bố thông tin, thẩm định ESG, và phát triển cơ chế xác minh độc lập nhằm nâng cao niềm tin của nhà đầu tư.

Trong thời gian qua, một số ngân hàng và doanh nghiệp đã bước đầu triển khai phát hành trái phiếu xanh. Bộ Tài chính và Ủy ban Chứng khoán Nhà nước đã ban hành hướng dẫn phát hành trái phiếu xanh theo chuẩn ICMA, giúp mở rộng kênh huy động vốn dài hạn. Kết quả phát hành trái phiếu xanh giai đoạn 2019 đến nay đã cho thấy tín hiệu tích cực về huy động vốn tư nhân vào năng lượng tái tạo và hạ tầng xanh.

Tuy nhiên, những kết quả bước đầu là đáng ghi nhận, chúng ta vẫn phải thừa nhận rằng đến nay thị trường trái phiếu xanh Việt Nam vẫn còn hạn chế về chiều sâu và mức độ đa dạng dịch vụ xác minh, công bố thông tin chưa chuẩn hóa, chi phí phát hành cao và thanh khoản còn thấp. Việc thiếu cơ chế ưu đãi đầu tư hoặc Xếp hạng tín nhiệm phổ biến khiến trái phiếu xanh chưa thực sự trở thành kênh huy động chủ lực.

Cơ chế giá điện, thị trường carbon và định giá carbon

Để đảm bảo sự bền vững về mặt tài chính cho các dự án chuyển đổi năng lượng xanh, OECD nhấn mạnh việc định giá nhiên liệu và các chính sách thuế cần phản ánh chi phí carbon và môi trường, đồng thời triển khai hệ thống giao dịch khí thải để thúc đẩy phát triển năng lượng tái tạo. IFC, World Bank và OECD đều khuyến nghị xây dựng thị trường carbon minh bạch, hiệu quả và công bằng.

Hiện nay, Việt Nam đã có Khung pháp lý cho thị trường carbon từ Luật Bảo vệ Môi trường 2020, Nghị định số 06/2022/NĐ-CP và Quyết định số 232/QĐ-TTg ngày 24/01/2025, dự kiến vận hành thí điểm từ năm 2025 và chính thức từ năm 2028.

Sàn giao dịch carbon quốc gia đang được thiết lập, khối lượng tín chỉ rừng đầu tiên đã được chuyển nhượng thành công, tạo nguồn tài chính quan trọng cho các dự án năng lượng tái tạo và bảo vệ rừng. Bên cạnh đó, sau khi cơ chế FIT đã hoàn thành giai đoạn áp dụng, và các dự án đang chuyển sang cơ chế PPA minh bạch, giúp giảm rủi ro dòng tiền.

Tuy nhiên, thị trường carbon Việt Nam vẫn đang ở giai đoạn khởi đầu. Cơ chế kế toán, định giá và giao dịch tín chỉ carbon chưa rõ ràng; tín chỉ chưa được công nhận phổ biến là tài sản tài chính hợp pháp; và các doanh nghiệp chưa có công cụ để sử dụng tín chỉ làm tài sản thế chấp hay huy động vốn. Ngoài ra, Việt Nam chưa có chính sách cụ thể để thích ứng với Cơ chế Điều chỉnh Biên giới Carbon (CBAM) của EU – yếu tố có thể tác động trực tiếp đến năng lực cạnh tranh của hàng hóa xuất khẩu.

Chuyển đổi xanh công bằng

Chuyển dịch năng lượng là một quá trình dài hạn, có thể ảnh hưởng đến rất lớn đến các tổ chức và cá nhân liên quan. Trong đó, OECD lưu ý rằng quá trình chuyển dịch năng lượng cần công bằng, đảm bảo hỗ trợ người dân và khu vực đang phụ thuộc vào năng lượng hóa thạch để họ không bị bỏ lại phía sau.

Ý thức được mức độ tác động ảnh hưởng này, tại Việt Nam, một số chính sách hỗ trợ cộng đồng sống phụ thuộc vào rừng và dự án năng lượng tái tạo đã được triển khai, ví dụ như Quỹ Bảo vệ và Phát triển rừng đã giải ngân 975,08 tỷ đồng, đạt 80% so với kế hoạch, không chỉ hỗ trợ quản lý rừng mà còn tạo nguồn sinh kế cho cộng đồng.

Tuy nhiên, các chương trình hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp và ổn định thu nhập cho người lao động trong khu vực năng lượng truyền thống vẫn chưa được thiết kế đồng bộ. Việc xác định rõ phạm vi các nhóm chịu tác động và cơ chế phối hợp liên ngành để hỗ trợ họ vẫn còn là thách thức lớn trong tiến trình chuyển dịch công bằng.

Xếp hạng tín nhiệm đánh giá minh bạch ESG

IFC và World Bank nhấn mạnh rằng, Việt Nam cần chuẩn hóa công bố thông tin ESG và áp dụng hệ thống Xếp hạng tín nhiệm xanh (Green Rating) để nâng cao niềm tin của nhà đầu tư và giảm rủi ro đạo đức kinh doanh.

Đây là một yêu cầu rất cấp thiết và có tính nền tảng, song vẫn còn tương đối mới ở Việt Nam. Hiện nay, Saigon Ratings đã triển khai xây dựng Khung đánh giá ESG và hợp tác với các tổ chức quốc tế có uy tín thực hiện đánh giá các Công cụ tài chính xanh, phù hợp với thông lệ và chuẩn mực chất lượng quốc tế.

Vừa qua, Saigon Ratings đã Công bố thông tin kết quả Xếp hạng tín nhiệm cao gắn với đánh giá ESG một số doanh nghiệp Việt Nam như: Công ty Cổ phần Đầu tư Xây dựng Thái Sơn (Vinhomes); Công ty Cổ phần nông nghiệp BAF Việt Nam; Công ty Cổ phần Sản xuất và Kinh doanh VINFAST; Công ty Cổ phần Di chuyển xanh và Thông minh GSM, Công ty Cổ phần Khu công nghiệp Thành Thành Công, v.v.

Thúc đẩy phát triển tài chính xanh bền vững

Tại Hội thảo "Đẩy mạnh triển khai Kế hoạch hành động của ngành Ngân hàng thực hiện Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021–2030" cấp Bộ trưởng tại Hà Nội vừa qua nói trên.

Đại diện các tổ chức tài chính Đức, Thụy Sỹ cũng chia sẻ bài học trong việc tiếp cận nguồn vốn xanh, sử dụng hiệu quả các công cụ tài chính phát triển và khuyến khích khu vực tư nhân đóng góp vào quá trình chuyển đổi xanh.

Nhiều đại biểu nhấn mạnh vai trò của ESG như một tiêu chuẩn bắt buộc cho các doanh nghiệp (DN) muốn tiếp cận tín dụng trong tương lai. Do đó, công bố báo cáo ESG không chỉ là xu hướng, mà sẽ trở thành "giấy thông hành" để tiếp cận nguồn vốn ưu đãi.

Giám đốc Quốc gia Tổ chức Hợp tác Quốc tế Đức (GIZ) tại Việt Nam nhấn mạnh để phát triển hệ thống tài chính xanh mạnh mẽ, cần sự chung tay từ cả khu vực công – tư – quốc tế. Chính phủ Đức, thông qua GIZ, cam kết tiếp tục đồng hành cùng Việt Nam hướng tới một nền kinh tế xanh, không ai bị bỏ lại phía sau.

Không chỉ các ngân hàng trong nước, hiện nay nhiều ngân hàng quốc tế cũng bày tỏ sự quan tâm đến lĩnh vực môi trường và phát triển bền vững tại Việt Nam. Các định chế tài chính nước ngoài đang cân nhắc mở rộng hợp tác, không chỉ ở cấp độ chính sách mà cả trong đầu tư trực tiếp và gián tiếp. Việt Nam đang được xem là điểm đến hấp dẫn, đặc biệt trong các lĩnh vực như phát triển hạ tầng, thực hiện Quy hoạch điện VIII, đầu tư năng lượng tái tạo – những lĩnh vực đòi hỏi nguồn vốn lớn và dài hạn.

Đề xuất hoàn thiện cơ chế tài chính – tín dụng xanh

Đột phá trong phát triển tín dụng xanh và tài chính bền vững. Việt Nam đã, đang và sẽ tiếp tục hành trình xây dựng một hệ thống tài chính xanh, vừa hiện đại, vừa có trách nhiệm với môi trường. Tuy nhiên, còn nhiều việc phải làm để tháo gỡ khó khăn, thúc đẩy triển khai tín dụng xanh, tạo nền tảng cho phát triển thị trường.

Trên cơ sở tham khảo, nghiên cứu khuyến nghị của các tổ chức quốc tế, khoảng trống chính sách hiện nay và yêu cầu phát triển kinh tế xanh trong trung và dài hạn; chúng tôi kiến nghị Chính phủ và các cơ quan chức năng Việt Nam cần tiếp tục nghiên cứu hoàn thiện khung cơ chế tài chính xanh nhằm huy động được sức mạnh nội lực quốc gia và sự hợp tác, hỗ trợ hiệu quả của các nguồn lực đầu tư quốc tế và khả năng nội lực tổng hợp quốc gia, theo phương thức vốn: Công – Tư – Quốc tế.

Cơ chế tín dụng xanh và tài chính hỗn hợp (Blended Finance)

Mở rộng nguồn vốn dài hạn và ổn định phục vụ các dự án năng lượng tái tạo, lưới điện thông minh và hệ thống lưu trữ năng lượng, thông qua cơ chế tái cấp vốn ưu đãi cho các khoản vay xanh theo Vietnam Green Taxonomy, giúp giảm chi phí vốn và khuyến khích ngân hàng tăng tỷ trọng tín dụng xanh.

Phát triển mô hình tài chính hỗn hợp (blended finance), kết hợp vốn ưu đãi quốc tế (ODA, GCF, ADB, IFC) với vốn thương mại trong nước để chia sẻ rủi ro giữa khu vực công – tư và chuyển giao kinh nghiệm thẩm định ESG.

Thành lập quỹ bảo lãnh và bảo hiểm rủi ro tài chính xanh là cần thiết để hỗ trợ các dự án tiềm năng nhưng chưa đủ điều kiện vay thương mại, đặc biệt là các dự án có rủi ro cao hoặc thời gian hoàn vốn dài.

Phát triển thị trường trái phiếu xanh và tín dụng liên kết bền vững (SLL)

Cần tiếp tục chuẩn hóa quy trình thẩm định, công bố thông tin và xác minh độc lập cho trái phiếu xanh, trái phiếu bền vững và các công cụ tài chính ESG; đồng thời mở rộng hệ thống các tổ chức có thẩm quyền xác minh; đồng thời tăng phối hợp liên Bộ, ngành trong việc vận hành taxonomy để tránh chồng chéo.

Chính phủ tiếp tục xem xét áp dụng ưu đãi thuế và phí cho nhà đầu tư và doanh nghiệp phát hành có đánh giá Xếp hạng tín nhiệm các công cụ tài chính xanh nhằm nâng cao độ tin cậy của thị trường.

Khuyến khích triển khai Sustainability-Linked Loans (SLL) – các khoản vay gắn lãi suất với KPI ESG như giảm phát thải hoặc sử dụng năng lượng sạch, qua đó tạo động lực cho doanh nghiệp chủ động cải thiện hiệu suất bền vững.

Cơ chế bảo lãnh và bảo hiểm rủi ro tài chính xanh

Bộ Tài chính chủ trì phối hợp Ngân hàng Nhà nước cần thiết sớm thành lập Quỹ Bảo lãnh tín dụng xanh quốc gia để bảo lãnh cho các dự án năng lượng tái tạo có tiềm năng.

Đồng thời, cần có cơ chế bảo lãnh thanh toán cho hợp đồng mua bán điện (PPA) nhằm giảm rủi ro chậm thanh toán – vốn là rào cản lớn đối với dòng vốn quốc tế.

Chính phủ cần khuyến khích phát triển cơ chế bảo hiểm rủi ro tài chính xanh, với sự tham gia của các tổ chức tái bảo hiểm quốc tế, giúp giảm chi phí vốn và tăng độ tin cậy cho nhà đầu tư trên thị trường.

Ổn định cơ chế giá điện và khung hợp đồng PPA

Một khung giá điện minh bạch, dự báo được và ổn định dài hạn là nền tảng để các tổ chức tài chính định giá rủi ro và quyết định đầu tư. Việt Nam cần ban hành cơ chế điều chỉnh giá điện rõ ràng, phản ánh đúng chi phí và cạnh tranh thị trường.

Việc hoàn thiện hợp đồng PPA chuẩn mực, minh bạch và tiệm cận thông lệ quốc tế, sẽ giúp cho ngân hàng và nhà đầu tư dễ dàng đánh giá dòng tiền dự án, qua đó nâng cao khả năng tiếp cận tín dụng và thu hút vốn trong nước và quốc tế.

Thúc đẩy thị trường carbon và cơ chế định giá carbon

Cần sớm Thành lập Sàn giao dịch carbon quốc gia, theo Quyết định số 232/QĐ-TTg, ngày 24/01/2025 của Thủ tướng Chính phủ: Phê duyệt đề án thành lập và phát triển thị trường carbon tại Việt Nam.

Theo đó, cần ban hành hướng dẫn đo lường, xác minh và công nhận tín chỉ carbon, cho phép doanh nghiệp bán tín chỉ để tăng dòng tiền cho dự án xanh. Đồng thời, nên công nhận tín chỉ carbon là tài sản tài chính được thế chấp, cầm cố hoặc giao dịch thứ cấp, tạo điều kiện huy động vốn.

Việt Nam cũng cần xây dựng cơ chế định giá nhiên liệu và thuế phản ánh chi phí carbon và môi trường, như tăng thuế bảo vệ môi trường đối với than, áp dụng thuế carbon nội địa và cơ chế thích ứng với CBAM của EU để giảm rủi ro thương mại cho hàng xuất khẩu.

Bên cạnh đó, cần thành lập Quỹ R&D xanh và mở rộng hợp tác quốc tế về công nghệ giảm phát thải, đồng thời hướng dẫn các tổ chức tín dụng tích hợp rủi ro carbon và CBAM vào quy trình thẩm định tín dụng.

Chuyển đổi công bằng và nâng cao minh bạch ESG

Để bảo đảm tính công bằng trong chuyển dịch năng lượng, cần xây dựng chương trình hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp, đào tạo kỹ năng mới và hỗ trợ tài chính cho lao động và cộng đồng phụ thuộc năng lượng hóa thạch. Các chính sách thu nhập ổn định và an sinh lâu dài là cần thiết để không ai bị bỏ lại phía sau.

Việt Nam cần chuẩn hóa công bố thông tin ESG và mở rộng áp dụng hệ thống Xếp hạng tín nhiệm xanh (Green Rating) cho doanh nghiệp, đặc biệt trong lĩnh vực năng lượng và hạ tầng. Hệ thống này giúp tăng tính minh bạch, khả năng so sánh dữ liệu và củng cố niềm tin của nhà đầu tư.

(*) Chủ tịch Saigon Ratings

Tạp chí Nhà đầu tư tổ chức Hội thảo ‘Chuyển đổi năng lượng xanh nhìn từ Nghị quyết 70 của Bộ Chính trị’

Nhằm góp phần tuyên truyền, làm rõ định hướng phát triển năng lượng xanh, chuyển đổi năng lượng xanh, bền vững theo Nghị quyết 70 của Bộ Chính trị, và mục tiêu Net Zero năm 2050, ngày 30/10 tại Hà Nội, Tạp chí Nhà đầu tư tổ chức Hội thảo “Chuyển đổi năng lượng xanh nhìn từ Nghị quyết 70 của Bộ Chính trị”.

Sự kiện là diễn đàn để các doanh nghiệp, ngân hàng thương mại, nhà đầu tư chia sẻ chiến lược về phát triển năng lượng xanh, chuyển đổi năng lượng xanh, đề xuất các chính sách nhằm phát triển bền vững lĩnh vực này.

Hội thảo có sự tham dự của lãnh đạo các Ban, Bộ, ngành trung ương, chuyên gia kinh tế - tài chính, lãnh đạo các ngân hàng thương mại, công ty chứng khoán, quỹ đầu tư, cùng các nhà đầu tư, doanh nghiệp trong lĩnh vực năng lượng.