Để nhìn lại FDI năm 2020 và tìm giải pháp cho thập niên tới, Nhadautu.vn có cuộc trao đổi với GS-TSKH. Nguyễn Mại - Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp đầu tư nước ngoài (VAFI).

Năm 2021 là năm bầu cử quốc hội và thành lập chính phủ mới. Người dân và doanh nghiệp đặt nhiều hy vọng vào những người được bầu vào các tổ chức dân cử có quyết tâm cao trong việc nâng cấp nền hành chính quốc gia, tiến hành cải cách nhanh hơn, đồng bộ và có hiệu quả hơn.

GS.TSKH. Nguyễn Mại

Theo đó, GS-TSKH. Nguyễn Mại cho biết, tính đến 20/12/2020, vốn FDI thực hiện ước tính 19,98 tỷ USD, bằng 98% so với năm 2019. Kim ngạch xuất khẩu của khu vực FDI (kể cả dầu thô) đạt 202,4 tỷ USD, tăng 9,2%, chiếm 72,3% kim ngạch xuất khẩu cả nước. Kim ngạch nhập khẩu của khu vực FDI đạt 167,8 tỷ USD, tăng 12,3%, chiếm 64,3% kim ngạch nhập khẩu cả nước; xuất siêu 34,6 tỷ USD bù đắp nhập siêu 15,6 tỷ USD của khu vực trong nước, tạo ra xuất siêu 19 tỷ USD.

Nhiều dự án tỷ USD vào Việt Nam

GS có thể cho biết trong năm 2020 đã có những dự án FDI lớn nào đổ bộ vào Việt Nam?

GS-TSKH. Nguyễn Mại: Trong năm 2020, có thể kể đến một số dự án lớn như: Dự án Nhà máy điện khí tự nhiên hóa lỏng (LNG) thuộc Trung tâm nhiệt điện LNG Bạc Liêu (Singapore) 4 tỷ USD. Dự án Tổ hợp hoá dầu miền Nam Việt Nam (Thái Lan) tại Bà Rịa – Vũng Tàu điều chỉnh tăng 1,386 tỷ USD. Dự án Khu trung tâm đô thị Tây Hồ Tây tại Hà Nội (Hàn Quốc) điều chỉnh tăng 774 triệu USD. Hay có thể kể thêm như Dự án Pegatron Việt Nam (Đài Loan) 481 triệu USD; Dự án Nhà máy sản xuất lốp xe Radian Jinyu (Trung Quốc) 300 triệu USD.

Nếu tính lũy kế từ 1988 đến 2020, cả nước có 33.070 dự án còn hiệu lực với vốn đăng ký 384 tỷ USD, vốn thực hiện 231,86 tỷ USD, bằng 60,4% vốn đăng ký.

Những lĩnh vực được các nhà đầu tư nước ngoài lựa chọn đầu tư vào Việt Nam là gì thưa GS?

GS-TSKH. Nguyễn Mại: Các nhà đầu tư nước ngoài (ĐTNN) đã đầu tư vào 19/21 ngành trong hệ thống phân ngành kinh tế quốc dân, trong đó công nghiệp chế biến, chế tạo 226,5 tỷ USD, chiếm 59%; bất động sản 60,1 tỷ USD, chiếm 15,6%; sản xuất, phân phối điện 28,9 tỷ USD chiếm 7,5% tổng vốn đăng ký. 

Hiện, có tới 139 quốc gia, vùng lãnh thổ có dự án đầu tư còn hiệu lực tại Việt Nam. Hàn Quốc đứng đầu với 70,6 tỷ USD, chiếm 18,4%, Nhật Bản thứ hai với 60,3 tỷ USD, chiếm 15,7% tổng vốn đăng ký, tiếp theo là Singapore, Đài Loan, Hồng Kông.

GS có thể nói rõ hơn về tình hình thu hút và giải ngân vốn FDI trong năm 2020?

GS-TSKH. Nguyễn Mại: Trong năm 2020, vốn đầu tư thực hiện chỉ giảm 2% so với năm 2019; phần lớn doanh nghiệp FDI duy trì tốt hoạt động sản xuất kinh doanh và mở rộng đầu tư nên vốn đầu tư điều chỉnh tăng 10,6% so với năm 2019.

Số dự án mới, số lượt điều chỉnh và góp vốn mua cổ phần (GVMCP) của nhà ĐTNN đều giảm so với năm 2019, tuy vậy so với một số nước ASEAN thì Việt Nam được các nhà đầu tư quốc tế đánh giá là thị trường đầy tiềm năng. Nổi bật nhất là khu vực có vốn ĐTNN xuất siêu 34,6 tỷ USD, tạo ra kỷ lục mới về xuất siêu của Việt Nam.

Đã có 63 tỉnh, thành phố trong cả nước thu hút được FDI, TP.HCM dẫn đầu với 48,2 tỷ USD, chiếm 12,5%; Hà Nội thứ hai với 35,9 tỷ USD, chiếm 9,3%; Bình Dương thứ ba với 35,5 tỷ US, chiếm 9,2% tổng vốn đăng ký.

Giải pháp nâng cao hiệu quả thu hút FDI

Lần đầu tiên sau hơn 30 năm thu hút vốn ĐTNN, Bộ Chính trị đã ban hành một Nghị quyết chuyên đề (Nghị quyết 50) để định hướng thu hút FDI trong các năm tới. Là người theo dõi lĩnh vực này lâu năm, GS đánh giá thế nào về thu hút FDI trong thời gian tới?

GS-TSKH. Nguyễn Mại: Có thể nói, ba chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam từ 1991 đến 2020 đã đặt nền móng vững chắc cho việc chuyển sang giai đoạn mới với mục tiêu năm 2030 GDP/người đạt mức thu nhập trung bình cao, để 5 năm tiếp theo trở thành nước có thu nhập cao.

Thu hút FDI đồng hành với quá trình phát triển đất nước, từ chổ khuyến khích dự án thâm dụng lao động, khai thác tài nguyên chuyển dần sang dự án công nghệ cao, dịch vụ hiện đại gắn với chuyển giao công nghệ và hình thành đội ngũ nhân lực có trình độ chuyên môn cao. Từ năm 2021 coi trọng hơn nữa chất lượng và hiệu quả kinh tế - xã hội của khu vực FDI theo định hướng của Nghị quyết 50 của Bộ Chính trị.

Vậy để thực hiện theo đúng định hướng Nghị quyết 50 của Bộ Chính trị, theo GS cần ưu tiên thực hiện những giải pháp nào?

GS-TSKH. Nguyễn Mại: Để thực hiện được định hướng FDI mới cần cải cách mạnh mẽ, toàn diện với hệ thống giải pháp đồng bộ. Về thể chế và thực thi thể chế, từ Đại hội đảng lần thứ VI (12/1996) đến nay đã gần 35 năm nước ta phát triển theo kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế, nhưng thể chế kinh tế vẫn chưa hoàn chỉnh, nhiều bất cập, xung đột lẫn nhau. Nước ta đang thực hiện EVFTA, CPTPP và một số FTA thế hệ mới với yêu cầu cao hơn về quyền sở hữu trí tuệ, lao động không cưỡng bức, công đoàn độc lập đòi hỏi phải sửa đổi, bổ sung nhiều luật.

Tình trạng nợ đọng luật, nghị định, thông tư khá lớn gây ra hậu quả đối với việc thi hành luật pháp cần được khắc phục bằng cải cách phương thức xây dựng pháp luật để khắc phục nhược điểm cố hữu trên đây, bảo đảm chất lượng và thời gian hoàn thiện hệ thống pháp luật của Việt Nam.

Các ủy ban của Quốc hội chủ trì quá trình xây dựng luật pháp bằng cách huy động các chuyên gia pháp lý, kinh tế, công nghệ có đủ năng lực, bao gồm những công chức làm việc tại các bộ, viện nghiên cứu, trường đại học, tổ chức xã hội và cán bộ nghỉ hưu vốn là lãnh đạo các bộ, chuyên gia cao cấp đủ sức khỏe và trí tuệ tham gia vào các tổ công tác, làm việc trong một thời gian tùy theo đòi hỏi của từng luật, để biên soạn dự luật trình các cấp có thẩm quyền phê chuẩn. Với cách làm như vậy mới có thể biên tập được hàng chục luật đang cần sửa đổi, bổ sung với thời gian ngắn nhất mà không chịu tác động của lợi ích nhóm, lợi ích cục bộ, không phụ thuộc vào các bộ hiện đang phải xử lý công việc hàng ngày.

Tại diễn đàn VBF đại diện của các hiệp hội doanh nghiệp nước ngoài bày tỏ tiếng nói chung với chính phủ là thu hẹp khoảng cách giữa chính sách, pháp luật và thực thi bảo đảm công khai, minh bạch, nghiêm minh.

Về năng lực canh tranh quốc gia, nhiều quốc gia trong khu vực đã ban hành chính sách khuyến khích với những ưu đãi cao hơn đối với nhà ĐTNN, bao gồm ưu đãi về tài chính. Từ khi có sự dịch chuyển doanh nghiệp FDI ra khỏi Trung Quốc, Thủ tướng Ấn Độ và Tổng thống Indonesia đã tuyên bố về chính sách ưu đãi cao để thu hút được hàng ngàn doanh nghiệp quy mô lớn chuyển sang hai nước này.

ĐTNN gắn với cạnh tranh khu vực, do đó các cơ quan nhà nước cần theo dõi sự thay đổi chính sách ưu đãi FDI của các nước, nhất là những quốc gia trực tiếp cạnh tranh với Việt Nam, để kịp thời ban hành chinh sách mới đáp ứng đòi hỏi của nhà đầu tư, nhất là các tập đoàn kinh tế lớn, để cùng với lợi thế so sánh như ổn định chính trị, ổn định kinh tế vĩ mô, an ninh, an toàn, nhân lực có chất lượng với giá cả nhân công hấp dẫn để thu hút nhiều hơn và có hiệu quả hơn dự án FDI công nghệ, dịch vụ hiện đại, công nghệ tương lai như AI, Bigdata, Fintech…

Ngoài giải pháp về thể chế và thực thi thế chế cũng như năng lực cạnh tranh quốc gia, cần lưu ý thêm giải pháp nào nữa không thưa GS?

GS-TSKH. Nguyễn Mại: Ngoài hai giải pháp trên, cần lưu ý thêm giải pháp về Chính phủ số và về bộ máy và con người. Trước hết, về Chính phủ số, Chính phủ đã đề ra các mục tiêu trung hạn và dài hạn đối với chuyển đổi kinh tế số, doanh nghiệp số, xã hội số và chính phủ số; coi là cơ hội mới để nước ta xích gần và đuổi kịp trình độ phát triển một số nước trong ASEAN.

Vấn đề quan trọng là các ngành, các cấp, cơ quan nhà nước, sự nghiệp và doanh nghiệp phải nhanh chóng thực hiện để tạo nên động lực mới của tăng trưởng kinh tế theo hướng hiện đại và bền vững. Các nhà đầu tư hy vọng Chính phủ sẽ có những hỗ trợ đặc biệt đối với các doanh nghiệp nước ngoài mong muốn đóng góp sức mình cho Việt Nam trong quá  trình chuyển đổi kinh tế số.

Thứ hai về bộ máy và con người, Đại hội Đảng lần thứ XIII sẽ quyết định những vấn đề chính trị, kinh tế, xã hội trọng đại của đất nước, trong đó có việc tinh giản bộ máy Đảng, Nhà nước và nâng cao trình độ chuyên môn, đạo đức nghề nghiệp của đội ngũ cán bộ đảng, công chức nhà nước. Đó là hai khâu then chốt trong quá trình xây dựng nền hành chính quốc gia vững mạnh.

Bộ máy quản lý nhà nước có liên quan đến FDI đã có những thay đổi tích cực, nhưng chưa đáp ứng được đòi hỏi của chính phủ số, có quá nhiều đầu mối để giải quyết một công việc, nhà đầu tư mất nhiều thời gian để hoàn thành thủ tục hành chính về cấp đất, xây dựng, thuế, hải quan. Cuộc cải cách hệ thống tổ chức, bộ máy cần được tiến hành đồng bộ, khẩn trương với quyết tâm cao và chịu trách nhiệm cá nhân của người đứng đầu từng ngành, cơ quan, tổ chức thì mới có thể thực hiện thành công được.

Một ví dụ liên quan đến khu vực FDI là bộ máy quản lý khu kinh tế, khu công nghiệp cần được tinh giản và được trang bị công nghệ thông tin hiện đại, được nối mạng với Trung tâm thông tin FDI quốc gia và các doanh nghiệp FDI, cần định ra trong vòng một, hai năm phải hoàn thành mục tiêu đó.

Công chức nhà nước đóng vai trò quyết định trong việc chuyển đổi kinh tế số và thực hiện chính phủ số; do đó thường xuyên bồi dưỡng nâng cao năng lực chuyên môn, trình độ quản lý nhà nước, đạo đức và lối sống của công chức theo hướng tạo thuận lợi cho doanh nghiệp, nhà đầu tư thực hiện dự án và kinh doanh có hiệu quả, được lãnh đạo các ngành, địa phương, cơ quan nhà nước theo giõi, kiểm tra, đánh giá định kỳ để khen thưởng cá nhân, tổ chức hoàn thành tốt nhiệm vụ, kỷ luật nghiêm minh công chức và cơ quan vi phạm quy tắc công tác và luật pháp.

Năm 2021 là năm bầu cử quốc hội và thành lập chính phủ mới. Người dân và doanh nghiệp đặt nhiều hy vọng vào những người được bầu vào các tổ chức dân cử có quyết tâm cao trong việc nâng cấp nền hành chính quốc gia, tiến hành cải cách nhanh hơn, đồng bộ và có hiệu quả hơn.

Trân trọng cảm ơn GS!

Trong năm 2002, tổng vốn đăng ký cấp mới, điều chỉnh và góp vốn mua cổ phần của nhà đầu tư nước ngoài (ĐTNN) đạt 28,53 tỷ USD, bằng 75% so với năm 2019. Trong đó: 2.523 dự án mới, vốn đăng ký 14,65 tỷ USD, giảm 12,5%; 1.140 lượt dự án điều chỉnh vốn đầu tư 6,4 tỷ USD, tăng 10,6%; 6.141 lượt góp vốn mua cổ phần của nhà ĐTNN 7,47 tỷ USD, giảm 51,7%. Cơ cấu giá trị góp vốn, mua cổ phần (GVMCP) trong tổng vốn đăng ký từ 40,7% năm 2019 xuống 26,2% trong năm 2020.

Công nghiệp chế biến, chế tạo dẫn đầu với 13,6 tỷ USD, chiếm 47,7% , sản xuất, phân phối điện đứng thứ hai với 5,1 tỷ USD, chiếm 18% vốn đăng ký, tiếp theo là kinh doanh bất động sản 4,2 tỷ USD, bán buôn bán lẻ 1,6 tỷ USD.

Singapore dẫn đầu với 9 tỷ USD, chiếm 31,5%, Hàn Quốc đứng thứ hai với 3,9 tỷ USD, chiếm 13,8%, Trung Quốc đứng thứ ba với 2,46 tỷ USD, chiếm 8,6% vốn đăng ký, tiếp theo là các quốc gia và vùng lãnh thổ Nhật Bản, Đài Loan, Hồng Kông.

Bài liên quan

Khối doanh nghiệp FDI đang làm ăn ra sao?

JCCI 'hiến kế' giúp Việt Nam thu hút FDI hậu COVID-19

Hiệp hội VAFIE là cầu nối cho FDI 'chim sẻ' vào Việt Nam

Đón sóng FDI hồi phục, nhà đầu tư sẽ "dốc hầu bao" vào cổ phiếu khu công nghiệp?