Ngày 18/1, Luật Các tổ chức tín dụng (TCTD) sửa đổi đã được Quốc hội thông qua. Một trong những vấn đề Luật mới nhắm đến là hạn chế sở hữu chéo, thao túng, chi phối tổ chức tín dụng. Đây cũng là vấn đề nóng được thảo luận sôi nổi sau đại án Ngân hàng SCB.

Theo quy định mới, một cổ đông cá nhân không được sở hữu quá 5% vốn TCTD (giữ nguyên), song một tổ chức không được sở hữu vượt quá 10% vốn TCTD, giảm so với mức 15% trước đó; cổ đông và người có liên quan không được sở hữu vượt quá 15% vốn điều lệ TCTD, giảm so mức 20%. Đồng thời, cổ đông lớn của một tổ chức tín dụng và người có liên quan của cổ đông đó không được sở hữu cổ phần từ 5% vốn điều lệ trở lên của một tổ chức tín dụng khác (không thay đổi so với Luật cũ).

Ngoài ra, để tăng tính minh bạch trong cơ cấu sở hữu, giảm tình trạng sở hữu chéo, dự thảo Luật TCTD mới bổ sung trường hợp công ty con của công ty con của TCTD, thêm các mối quan hệ trực tiếp và gián tiếp với người liên quan như cha dượng, mẹ kế, con riêng, con dâu, con rể, ông bà...

Tôi cho rằng việc giảm tỷ lệ sở hữu rất khó để giảm vấn nạn sở hữu chéo, chi phối của các ngân hàng hiện tại. Bởi như trường hợp của Ngân hàng SCB, người sở hữu thực sự có thể nhờ những người khác đứng tên, nhưng thực chất thì các người đứng tên này vẫn chịu sự chi phối và điều khiển của cổ đông lớn đó. Chính vì vậy, có giảm tỷ lệ nhỏ hơn đi chăng nữa thì động thái của các cổ đông lớn cũng chỉ cần kiếm thêm vài tổ chức đứng tên là có thể lách được các quy định trên. Trường hợp cũng tương tự đối với cho vay hợp vốn hay quy định về ngân hàng không được phép cho vay quá bao nhiêu % đối với một cá nhân hay tổ chức.

Bên cạnh đó, việc giảm tỷ lệ sở hữu có thể hạn chế hoặc làm nản lòng các đối tác chiến lược, đặc biệt là các đối tác chiến lược nước ngoài muốn đầu tư vào ngành ngân hàng. Bởi để là một đối tác chiến lược và có tiếng nói trong ngân hàng, từ đó có thể đưa ra các đóng góp trong việc điều hành, thậm chí là chuyển giao công nghệ, quản lý, thì các tập đoàn tài chính đa quốc gia cần nắm giữ một tỷ lệ nhất định đủ lớn để họ cảm thấy hứng thú và vai trò của họ cũng trở nên quan trọng hơn trong hội đồng quản trị.

Chính vì những lý do trên, thiết nghĩ chúng ta nên tiến hành kiểm soát các ngân hàng một cách hiệu quả hơn để ngăn chặn sở hữu chéo hay biến ngân hàng trở thành sân sau của các tập đoàn để huy động vốn sai mục đích.

Thứ nhất, cần có sự liên thông dữ liệu giữa Ngân hàng Nhà nước (NHNN) và các ngân hàng thương mại (NHTM), từ đó có thể phát hiện kịp thời các sai phạm. Trong các vụ việc vừa qua, đa số là chúng ta phát hiện quá trễ và khi sự việc vỡ lỡ thì thiệt hại cho ngân hàng cũng như các bên liên quan đã quá lớn.

Việc cấu kết của thanh tra NHNN để trục lợi cũng là nguyên nhân chính dẫn đến việc phát hiện trễ này. Thực ra quy trình quản lý của NHNN đối với các NHTM nếu được tuân thủ thì sẽ rất khó để các NHTM sai phạm, tuy nhiên, khâu thực thi kiểm tra giám sát chưa được thực hiện nghiêm cũng như tình trạng hối lộ tham nhũng đã gây nên hệ quả như thời gian qua.

Chính vì thế, việc kết nối dữ liệu và sử dụng các công nghệ tiên tiến như công nghệ trí tuệ nhân tạo để phát hiện các giao dịch bất thường, hành vi gian lận là hết sức cần thiết để có thể cảnh báo sớm và ngăn chặn kịp thời các vụ đổ vỡ của ngân hàng. Cũng như chỉ có sử dụng công nghệ AI để truy vết, tổng hợp, phân tích thì mới có thể lần ra được các vấn để sở hữu chéo, đang ngày càng tinh vi và phức tạp.

Do đó, việc chuyển đổi số hệ thống ngân hàng theo hướng minh bạch hóa và liên thông hóa về dữ liệu là hết sức quan trọng, làm tiền đề để áp dụng các công nghệ tự động hóa trong việc quản lý, ngăn chặn sở hữu chéo, phát hiện các hành vi bất thường, lừa đảo, gian lận.

Thứ hai, bên cạnh công nghệ trí tuệ nhân tạo, NHNN có thể nghiên cứu phát triển công nghệ Blockchain theo hướng tập trung (khác với các hệ thống blockchain phi tập trung như Bitcoin) để tăng cường tính minh bạch, bảo mật của hệ thống ngân hàng. Việc các giao dịch được ghi nhận và mã hóa vừa giúp đảm bảo quyền riêng tư của người dùng, nhưng vẫn đảm bảo tính an toàn và bảo mật cho toàn hệ thống, cũng như ngăn chặn các vấn đề về sửa đổi dữ liệu của các NHTM. Điều này giúp tăng cường tính hiệu quả trong công tác thanh tra, kiểm tra của NHNN hơn so với hiện tại.

Cuối cùng, chúng ta có thể xem xét về đồng CBDC, đồng tiền kỹ thuật số do Chính phủ phát hành. Trung Quốc đang chạy thử nghiệm về đồng Yuan Digital currency, các NHTW trên thế giới cũng như NHNN Việt Nam đang nghiên cứu về đồng tiền này. CBDC ra đời sẽ giúp cho hệ thống ngân hàng trở nên minh bạch hơn, tư động hóa cũng như tăng tính hiệu quả của chính sách tiền tệ, việc liên thông dữ liệu giữa NHNN và NHTM sẽ trở nên dễ dàng hơn thậm chí là đối với các giao dịch thanh toán xuyên quốc gia. Điều này sẽ giúp cho việc quản lý dòng tiền của NHNN dễ dàng hơn, từ đó quản lý tốt về chính sách tiền tệ cũng như hoạt động của các NHTM đặc biệt là vấn đề sở hữu chéo.

*  PGS-TS Nguyễn Hữu Huân, Đại học Kinh tế TP.HCM.

Bài liên quan

Điểm mới Luật TCTD sửa đổi ảnh hưởng ra sao đến các ngân hàng?

Loạt ngân hàng có cổ đông tổ chức sở hữu trên 10% vốn

Tiền ngân hàng đổ mạnh vào các CTCK

Đẩy lùi nợ xấu, mục tiêu trọng tâm của ngành ngân hàng