Báo chí Việt Nam hiện nay, cũng như báo chí trên phạm vi toàn thế giới, đang đứng trước rất nhiều thách thức. Với sự phát triển như vũ bão của công nghệ thông tin và truyền thông nhiều kiểu dạng trên nền tảng số hóa, các thách thức này cứ liên tiếp và sẽ còn tiếp tục xuất hiện càng lớn hơn, phức tạp và khó hình dung hơn. Vậy đâu là cứu cánh để báo chí tiếp tục đương đầu và khẳng định vai trò không thể thay thế của mình trước nhiều kiểu cách truyền thông và các loại mạng xã hội?

Tôi thấy mình may mắn, khi cả quá trình tham gia làm báo, đã được trải nghiệm và chứng kiến các hình thức báo chí khởi đi từ giai đoạn tác nghiệp ổn định liền mấy thế kỷ cho đến khi thay đổi và thay đổi như trong một cơn lốc truyền thông thời đại hiện nay.

Ban đầu, tôi viết tin bài bằng bút mực rồi bút bi trên giấy và gửi về tòa soạn qua bưu điện, tiến đến nhanh hơn, là qua máy FAX (giờ chả còn nữa), người biên tập sẽ gạch xóa, thêm bớt trên bản giấy ấy rồi chuyển qua đánh máy chữ và trình duyệt các cấp, sau đó họa sỹ đếm chữ rồi trình bày trên một trang báo nháp cùng khuôn khổ, chuyển xuống nhà in sắp chữ bằng các con chữ chì, phết mực để in ra, gọi là bản bông, đưa lại cho tòa soạn kiểm tra, chỉnh sửa, sau đó dập khuôn, xếp các thành phần cần thiết lại thành bản in. Một bài báo viết xong, có khi phải chờ đợi hàng tháng, hàng tuần mới ra sạp bán báo.

Sau đó là thời kỳ xuất hiện computer, chế bản trực tiếp và nhanh hơn. Nhưng nhanh đến mấy thì báo cũng ra hàng ngày, hoặc cố gắng hơn nữa, là có những tờ tin tức buổi sáng, tin tức buổi chiều. Người đọc muốn đọc báo phải ra bưu điện hoặc sạp báo để mua về đọc. Đấy là thời kỳ của người đọc đi tìm tờ báo mình cần.

***

Bây giờ thì khác hẳn, khác lạ đến khó tưởng tượng nổi trong những bộ óc giàu trí tưởng tượng nhất của thời kỳ trước. Ngay lúc này đây, những dòng chữ mà tôi đang viết, nếu cần thiết, thì chỉ sau vài phút, với cú nhấp chuột gửi đi của tôi và mấy cú nhấp phê duyệt của những người liên quan, sẽ đến được ngay với mọi người đọc ở khắp mọi nơi trên thế giới này.

Đã qua rất lâu rồi cái thời người đọc đi tìm tờ báo. Bây giờ là thời của báo chí phải tìm đến với người đọc bằng nhiều cách thức khác nhau. Báo chí phải tìm đến với người đọc ngay từ nơi giường ngủ của họ…

Bây giờ, mỗi tòa soạn, khi tiến hành công việc nghiệp vụ, câu hỏi đầu tiên đặt ra là liệu đã có đủ tiền và có thể cập nhật được nhanh nhất những công nghệ số hóa mới nhằm chiếm lĩnh lấy bạn đọc cho mình hay chưa?

Nhưng như thế vẫn không thể nhanh hơn được mạng xã hội, không thể chạy đua được với tin tức công dân. Đã có nền tảng số hóa dành cho mọi người và mọi người thì có mặt ở mọi nơi để tiếp cận tin tức. Họ có thể đưa tin, viết ngay bình luận, bày tỏ cảm xúc và không cần phải qua ai phê duyệt, mỗi người chỉ cần một cú enter, là đã hòa mạng thông tin toàn cầu…

Trong bao nhiêu xoay trở nhằm cố gắng để có những trang bị mới, cố gắng thay đổi để cập nhật nhanh nhất kiến thức, kỹ năng và công nghệ nhằm đưa báo chí theo kịp với sự phát triển đến điên cuồng trong truyền thông và lan tỏa tin tức ngày nay, trong những nhọc nhằn với cuộc chiến tìm lấy và giành lại bạn đọc, trong những sức ép về lượng truy cập, về views, về rating… thì cứu cánh của báo chí chính là tính chất xác thực và tin cậy của thông tin, là góc nhìn và câu chuyện, là phẩm tính nhân văn và sứ mệnh truyền cảm hứng đến xã hội vì sự phát triển của con người và quốc gia. Nếu không đạt được những điều này, báo chí sẽ mãi mãi lẽo đẽo đi theo những kẻ khác, là đồ thừa sau các trang website tin tức và mạng xã hội…

Bản chất của báo chí chân chính là đằng sau tin tức, cuối cùng vẫn là câu chuyện của con người, là trách nhiệm nghề nghiệp và phải ẩn chứa những cảm hứng tốt đẹp để giúp cho con người sống tốt hơn mà vươn lên…

Làm báo là mang những tiếp nhận của mình để chia sẻ với bạn đọc của mình. Mỗi khi ta chuẩn bị một tác phẩm, dù là từ một dòng tin, ta cũng đứng trước nhiều lựa chọn. Những lựa chọn sẽ dần làm nên ấn tượng và tình cảm của bạn đọc, xấu hay tốt, tin tưởng hay ngờ vực là do bản lĩnh và sự thông thái của ta thể hiện ở việc lựa chọn nội dung và thông tin ta mang tới cho bạn đọc của mình.

***

Bây giờ, hỏi một người bình thường là buổi sáng, khi thức dậy, họ vào đâu đầu tiên để tìm xem những thông tin mới, chắc chắn đa số sẽ trả lời, đó là truy cập vào facebook hay những nền tảng thông tin xã hội tương tự dạng này.

Nhưng rồi sau đó, người ta vẫn cứ phải truy cập vào những trang báo mà họ đã có ấn tượng tốt để truy ra nguồn gốc và để suy ngẫm. Báo chí, với những đặc tính và quy chuẩn xã hội, đạo đức nghề nghiệp và nhiều yếu tố đảm bảo khác, sẽ là nguồn tin chính thức mang tính chất phân giải sự kiện. Báo chí góp phần định hướng thông tin, làm nên dòng chủ lưu của dư luận. Và đấy chính là lý do để báo chí tồn tại…

Phải có những phẩm chất như đã đề cập ở trên, thì người làm báo mới xứng đáng với nghề nghiệp của mình, mới được xã hội chờ đợi và tôn vinh. Một người thợ, ở mọi lĩnh vực, dù cách sống thế nào, thì vẫn có thể làm ra những sản phẩm tốt, đáp ứng được nhu cầu tiêu dùng. Còn nhà báo quyết định phẩm chất tốt đẹp trong những sản phẩm báo chí của mình phải bắt đầu bằng chính cách sống và cư xử của mình. Báo chí cung cấp thông tin xác thực, câu chuyện có ý nghĩa vun đắp, truyền đi cảm hứng nhân văn… thì trước hết nhà báo phải là người tôn trọng và đề cao sự thật, sống hướng đến những giá trị cao thượng và giàu nhiệt huyết. Báo chí phò chính trừ tà, đấu tranh với cái ác, cái xấu, đối đầu với bất công, cởi bỏ những oan khuất… thì trước hết nhà báo phải là người chính trực, ngay thẳng, căm ghét cái xấu, cái ác, giận dữ trước bất công, đau đớn trước oan trái.

Sống là một quá trình tự làm giàu có và mạnh mẽ dần lên sự thông thái, nhạy cảm, tinh tế và bản lĩnh của con người. Đó là một quá trình luôn luôn phải dấn thân. Nhà báo càng phải dấn thân. Trong quá trình phát triển của báo chí, mỗi thời kỳ đều có những đòi hỏi khác biệt về tính chất dấn thân của nhà báo. Dấn thân để tiếp cận gần nhất với sự thật, dấn thân để đối diện với cái xấu, cái ác, sự ngang trái, bất công, dấn thân để nghiêng xuống và đồng cảm với những oan trái… Đã có bao nhiêu những ví dụ thật tốt đẹp và giàu ý nghĩa, làm nên tên tuổi và uy tín của các nhà báo tiền nhân và ngay cả những đồng nghiệp của chúng ta.

Thời hiện tại, càng tiếp cận với công nghệ hiện đại, càng phải đối đầu với những thách thức mới chưa có tiền lệ, thì nhà báo lại càng phải dấn thân hơn!

Bài liên quan

Mô hình kinh doanh báo chí: Lựa chọn nào cho báo chí Việt Nam?

[Gặp gỡ thứ Tư] Chuyển đổi số trong lĩnh vực báo chí: 'Đừng đợi người khác thành công mới bắt tay vào làm'

'Chuyển đổi số báo chí Việt Nam là quá trình tất yếu'

Quảng Nam phát động giải thưởng báo chí 'Năm Du lịch quốc gia 2022'