Mô hình kinh doanh báo chí: Lựa chọn nào cho báo chí Việt Nam?

Năm 2017, khi sang chia sẻ kinh nghiệm tại Thông tấn xã Việt Nam, chuyên gia của Hiệp hội Báo chí thế giới WAN-IFRA Bernt Olufsen, cựu tổng biên tập tờ Verdens Gang của Na Uy, đã từng nói rằng sự phát triển của khoa học công nghệ đã giúp ích nhiều cho cuộc sống, nhưng mặt trái của nó lại khiến chúng ta không thể lường hết được, và báo chí đang phải đối mặt với nguy cơ sống còn. 

Viện nghiên cứu báo chí của Reuters cho biết, truyền thông đang ở giai đoạn web 3.0, khi người dùng Internet cũng có thể tự tạo ra nội dung và tự kiếm tiền, còn những nền tảng báo chí truyền thống lại đang mất dần độc giả.

Trong bối cảnh đó, các cơ quan báo chí đã đẩy mạnh công cuộc chuyển đổi số, trực tiếp đi tìm độc giả ở các nền tảng số, phát triển các mô hình kinh doanh mới mẻ. Tại giải thưởng báo chí thường niên ở từng khu vực, WAN-IFRA cũng đã lập ra một hạng mục mới là "đa dạng hóa nguồn thu" nhằm khuyến khích các tòa soạn đổi mới sáng tạo.

Theo báo cáo tổng kết năm 2021 của WAN-IFRA, những mô hình như tổ chức sự kiện, spin-off (tạm dịch là liên kết xuất bản), thương mại điện tử, kinh doanh dữ liệu… là những hình thức có thể giúp các tòa soạn tối đa hoá lợi nhuận từ hoạt động báo chí của mình.

Cuốn sáng tạo báo chí do Mạng lưới truyền thông quốc tế FIPP phát hành thường niên (được TTXVN xuất bản tại Việt Nam) cũng luôn cập nhật những mô hình kinh doanh mới, phân tích ưu thế cũng như trở ngại mà các toà soạn gặp phải khi áp dụng những mô hình ấy.

Trên thực tế, dù phải đối mặt với những thách thức mới trong kỷ nguyên số, trên môi trường mà những gã khổng lồ xuyên biên giới đang thống trị, báo chí Việt Nam vẫn tìm thấy một vài điểm sáng để tiến hành chuyển đổi cả mô hình phát triển lẫn kinh doanh. 

Ông Hoàng Anh Minh, Tổng biên tập tạp chí VietnamFinance cho rằng Việt Nam vẫn luôn là một thị trường lớn cho hầu hết mọi loại hình hàng hoá dịch vụ, với lượng bạn đọc trải rộng trên toàn quốc. Dư địa thị trường cho các hoạt động kinh doanh báo chí là rất lớn.

Trên thực tế, tại Việt Nam, một số mô hình kể trên cũng đã được nhiều cơ quan báo chí áp dụng thành công. Bà Hoàng Thuỷ Chung, nguyên Phó tổng biên tập Thời báo Kinh tế Việt Nam nhận định, tổ chức sự kiện là mảng quan trọng mà gần đây các cơ quan báo chí đều cố gắng xây dựng bên cạnh những sản phẩm lõi về nội dung. Những hoạt động sự kiện giúp làm giàu hơn hệ sinh thái của các cơ quan báo chí, làm thương hiệu tốt, tiếp cận độc giả tốt hơn và mang lại doanh thu đáng kể. Với những tờ làm sự kiện tốt thì mảng này chiếm tới 40-50% tổng doanh thu của báo, chẳng hạn như Tạp chí Kinh tế Việt Nam, REA Times.

Báo cáo của WAN-IFRA cho thấy trong khi lợi nhuận từ quảng cáo kỹ thuật số, từ độc giả số đang tăng thì lợi nhuận từ quảng cáo truyền thống lẫn khu vực phát hành báo in tiếp tục giảm sâu. Theo thống kê của We are socia và Kepios, tổng giá trị của thị trường quảng cáo kỹ thuật số tại Việt Nam trong năm 2022 sẽ lên tới 812 triệu USD, tăng trưởng tới 22% so với năm trước đó.

Chính vì vậy, báo chí cần tận dụng tốt cơ hội của mình để mở rộng thị phần từ miếng bánh mà phần béo bở nhất đang do các gã khổng lồ công nghệ nắm giữ. Trong đó, việc chuyển đổi số, tận dụng những công nghệ, công cụ hiện đại chính là những nhiệm vụ hàng đầu.

Cụ thể, các cơ quan báo chí cần tiến hành thu thập dữ liệu độc giả, không chỉ đơn giản là hiểu được độc giả của mình là ai, hoặc biến độc giả thường thành độc giả trả phí, mà còn nhằm khai thác những tiềm năng của nguồn tài nguyên mới quan trọng nhất trong thế kỷ 21 (tức dữ liệu). 

Đơn cử, theo FIPP, việc quảng cáo trúng đích có giá trị cao hơn các vị trí quảng cáo, trong khi việc phân tích các tệp độc giả mà mình nắm giữ chính là cách để báo chí phân phối những quảng cáo đi tới đúng đối tượng mà nhãn hàng quan tâm. FIPP cho biết, trong lĩnh vực này, các cơ quan báo chí mạnh về công nghệ thì có lợi thế để gia tăng được lợi nhuận từ quảng cáo kỹ thuật số.

Đồng tình với nhận định đó, bà Hoàng Thuỷ Chung cho rằng ở Việt Nam, các cơ quan báo chí chính thống lại đang có những hạn chế nhất định về mặt kỹ thuật nên luôn phải đi sau, thậm chí rất xa những công ty hàng đầu như VCCorp hay VNG.

Bên cạnh đó, việc sử dụng những công cụ hiện đại, sử dụng trí tuệ nhân tạo, nhằm giữ chân và phát triển độc giả trung thành có thể gi báo chí tăng lợi nhuận từ quảng cáo kỹ thuật số, đồng thời bước vào lĩnh vực mới là thu phí bạn đọc. Cả WAN-IFRA, Viện nghiên cứu báo chí Reuters lẫn FIPP đều coi đây mới là nguồn thu mang tính bền vững của báo chí.

Mặc dù vậy, đây vẫn là con đường nhiều chông gai đối với báo chí Việt Nam. Những tờ báo đang tiến hành thử nghiệm thu phí độc giả như VietnamPlus, VietnamNet hay Tạp chí Ngày nay đều chưa tạo được sức bật từ mô hình này.

Chia sẻ với khó khăn đó, ông Hoàng Anh Minh cho rằng: "Khi vấn đề bản quyền chưa được giải quyết thì công chúng chưa sẵn sàng cho việc trả tiền, đơn giản là họ vẫn có thể đọc miễn phí đâu đó. Vấn đề bản quyền rất nhức nhối từ nhiều năm nay ở Việt Nam và chưa có các dấu hiệu cho thấy được cải thiện. Cá nhân tôi rất hy vọng trong tương lai vấn đề này sẽ được giải quyết, để các tờ báo/nhà báo giỏi có điều kiện "bán" các bài viết/sản phẩm tốt của mình một cách đúng với giá trị thật. Và cũng chỉ khi đó, các giá trị nghề nghiệp cơ bản mới được đề cao, giúp cho lĩnh vực này phát triển bền vững, đóng góp hiệu quả cho đời sống".

Chính vì vậy, báo chí hãy làm thật tốt những mảng mà mình đang nắm giữ thế mạnh, hay nói đúng hơn là tập trung vào thị trường ngách là lời khuyên của nhiều chuyên gia. 

Ông Chu Minh Trường, Tổng thư ký tòa soạn Tạp chí Nhịp cầu đầu tư chia sẻ kinh nghiệm thành công tại cơ quan báo chí của mình khi cho rằng vì là tạp chí chuyên sâu về kinh doanh, nên ông sẽ tập trung đầu tư cho đối tượng độc giả đặc thù là các doanh nhân. Mô hình mà Nhịp cầu đầu tư kiên định theo đuổi đồng thời đạt được thành công vững chắc là kết hợp giữa phát hành và tổ chức sự kiện, giải thưởng, xuất bản các báo cáo chuyên đề, dữ liệu dành cho doanh nghiệp.

Bà Hoàng Thuỷ Chung thì nhấn mạnh: "Cần thiết tạo ra những sản phẩm nội dung có thông điệp mạnh mẽ, cụ thể, tác động đến đối tượng độc giả mục tiêu. Làm như vậy sẽ luôn có doanh nghiệp đồng hành, đồng thời tạo khác biệt và chiều sâu cho mỗi cơ quan báo chí".

Ông Hoàng Anh Minh chia sẻ thêm: "Với việc sản xuất/xuất bản các sản phẩm có chất lượng, đáp ứng được nhu cầu của nhóm bạn đọc mà mình đang hướng tới thì việc tìm kiếm nguồn doanh thu từ quảng cáo là khả thi. Trong tương lai, chúng tôi cũng sẽ triển khai các hoạt động tổ chức sự kiện (online) cũng như hình thức Thu phí độc giả, khi các điều kiện pháp lý và kỹ thuật cho phép".

Bài liên quan

[Gặp gỡ thứ Tư] Chuyển đổi số trong lĩnh vực báo chí: 'Đừng đợi người khác thành công mới bắt tay vào làm'

'Chuyển đổi số báo chí Việt Nam là quá trình tất yếu'

Quảng Nam phát động giải thưởng báo chí 'Năm Du lịch quốc gia 2022'

Nhiều nước học Australia, buộc Facebook, Google trả tiền cho báo chí