Tranh chấp hợp đồng xây dựng: Số lượng ít nhưng giá trị lớn

Tranh chấp hợp đồng xây dựng rất phức tạp…

Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC) vừa phối hợp với Hội Pháp luật Xây dựng Việt Nam (SCLVN) tổ chức hội thảo về hợp đồng và xử lý tranh chấp trong xây dựng 2024 (CCCDR 2024): "Phòng ngừa rủi ro trong biên soạn, thương thảo và quản lý hợp đồng xây dựng"

GS-TS. Lê Hồng Hạnh, Chủ tịch VIAC cho biết, Việt Nam hiện được đánh giá là đang có sự phát triển bùng nổ trong lĩnh vực xây dựng và cơ sở hạ tầng, và chúng ta không thể bỏ qua những thách thức và cơ hội trong lĩnh vực đầy tiềm năng và năng động này.

"Ngành xây dựng Việt Nam tiếp tục chứng kiến sự tăng trưởng mạnh mẽ. Các dự án lớn về cơ sở hạ tầng, kể cả trong đầu tư công, hợp tác công tư hay đầu tư tư nhân đang có sự gia tăng, tuy nhiên bên cạnh những cơ hội thì cũng luôn tiềm ẩn các rủi ro, xung đột, các tranh chấp, từ tranh các hoạt động này…", GS-TS. Lê Hồng Hạnh nhấn mạnh.

Tại VIAC, khoảng 20% các vụ việc mới mỗi năm là các vụ việc phát sinh trong hoạt động xây dựng (bao gồm các tranh chấp liên quan đến cơ sở hạ tầng và đầu tư) và chiếm hơn 90% tổng giá trị tranh chấp hàng năm.

"Tranh chấp xây dựng vô cùng phức tạp, nếu kéo dài sẽ gây tổn hại rất lớn cho sự tăng trưởng kinh tế. Bởi chỉ cần một vụ tranh chấp lớn vài trăm triệu USD đã làm cho mạch vốn lưu thông - chuyển hóa từ vốn sang hạ tầng và từ hạ tầng sang vốn sẽ bị đình trệ…", GS-TS. Lê Hồng Hạnh, Chủ tịch VIAC phân tích.

Do vậy, giải quyết tốt tranh chấp trong lĩnh vực xây dựng đặc biệt có ý nghĩa quan trọng, vì rủi ro vẫn có thể kiểm soát được bằng những công cụ và trong đó có hợp đồng xây dựng.

Ông Nguyễn Nam Trung, Chủ tịch SCLVN cho rằng, hợp đồng xây dựng không chỉ là giao kết pháp lý mà còn là công cụ đảm bảo sự công bằng trong việc phân bổ rủi ro cho các bên tham gia.

"Quá trình thực hiện hợp đồng luôn luôn tồn tại vô số rủi ro tiềm ẩn nên những người tham gia biên soạn, thương thảo và quản lý nên trang bị cho mình những kiến thức, kinh nghiệm thực tiễn…", Chủ tịch SCLVN nói.

Giải quyết tranh chấp trọng tài xây dựng, đặc biệt đối với các dự án cơ sở hạ tầng lớn, luôn đòi hỏi chuyên môn sâu và kinh nghiệm của các đối tượng liên quan. Yêu cầu này không chỉ đặt ra đối với các trọng tài viên, luật sư của các bên mà còn cả đội ngũ nhân sự của tổ chức trọng tài trong việc tổ chức và điều phối quá trình giải quyết tranh chấp. VIAC tự tin là một tổ chức có đủ khả năng trong việc điều phối và giải quyết tranh chấp phức tạp thuộc các lĩnh vực, đặc biệt là tranh chấp trong lĩnh vực xây dựng và cơ sở hạ tầng tại Việt Nam.

Quản trị rủi ro trong hợp đồng xây dựng

Các chuyên gia đã chỉ ra một loạt rủi ro tiềm ẩn trong hợp đồng xây dựng. Đó là rủi ro: Trước đấu thầu; thiết kế; khi thi công; chính trị/pháp luật; tài chính; môi trường. Trong mỗi khâu lại tiền ẩn vô vàn rủi ro đòi hỏi các bên phải xác định, đánh giá để giảm thiểu rủi ro

Theo TS. Phạm Văn Khánh, Trưởng Ban Kinh tế - Tổng hội Xây dựng Việt Nam, Viện trưởng Viện Kinh tế và Hợp đồng xây dựng, làm gì cũng phải quản lý rủi ro, ngành xây dựng rủi ro chỉ đứng sau ngành ăn uống.

Ông Lương Văn Lý, Cố vấn cao cấp Công ty Luật TNHH Global Vietnam Lawyers, trọng tài viên VIAC quả quyết: "Quản trị rủi ro có tính quyết định đối với sự thành công của các dự án xây dựng!".

Theo chuyên gia, để quản trị rủi ro, công cụ đầu tiên và hiệu quả nhất là hợp đồng. Mỗi bên của hợp đồng cần phải nhận thức đầy đủ những rủi ro hiện hữu ở từng giai đoạn cúa quá trình xây dựng và hợp đồng cần phải rõ ràng và càng rõ ràng, cụ thể và minh thị càng tốt về biện pháp nhằm phòng ngừa và tránh rủi ro trước khi quy dịnh phương thức để giải quyết tranh chấp bắt nguồn từ những rủi ro đó.

"Phần lớn những rủi ro xảy ra trong xây dựng là do yếu tố bất ngờ, không dự đoán trước. Như vậy, cách tránh rủi ro hiệu quả là giảm nhẹ yếu tố bất ngờ, tạo điều kiện tốt nhất có thể để các bên giành lại quyền chủ động trước những sự cố không lường trước…", ông Lương Văn Lý đưa ra lời khuyên.

Đồng thời gợi ý, các quy định về thông báo, cảnh báo trước và thời hạn trong mẫu hợp đồng FIDIC (hình thức tiêu chuẩn được sử dụng phổ biến nhất của hợp đồng xây dựng quốc tế trên thế giới hiện nay), nếu được thực hiện nghiêm túc, chính là biện pháp ban đầu để đạt mục đích này.

Theo ông Nguyễn Bắc Thủy, Trưởng phòng Kinh tế đầu tư và Hợp đồng xây dựng, Cục Kinh tế xây dựng (Bộ Xây dựng), Ủy viên Ban chấp hành SCLVN, trọng tài viên VIAC, quá trình xác lập hợp đồng phải được quan tâm đúng mức như: lựa chọn mẫu hợp đồng cho phù; điều chỉnh điều kiện mẫu cho phù hợp với luật áp dụng; Đặc biệt cần quan tâm thích đáng đến khâu quản trị hợp đồng

Các chuyên gia lưu ý, trong đàm phán và soạn thảo hợp đồng, các doanh nghiệp cần hiểu rõ các nội dung cơ bản của hợp đồng, bao gồm các nghĩa vụ, hậu quả của việc không tuân thủ nghĩa vụ, phân bổ rủi ro.

Đồng thời cần có quy định rõ ràng và đầy đủ mọi vấn đề trong hợp đồng, bao gồm các chi tiết về dự án, các kết quả xây dựng cần đạt được và các thời hạn hoàn thành. Đồng thời lưu ý tới quy trình khiếu nại và điều khoản giải quyết tranh chấp để đảm bảo hiệu lực pháp lý và hiệu quả khi cần áp dụng…

Rất nhiều vướng mắc về pháp lý cùng được các chuyên gia lưu ý tại Hội thảo. Theo ông Hồ Ngọc Sơn, Phó Cục trưởng Cục kinh tế xây dựng (Bộ Xây dựng), thực hiện hợp đồng xây dựng cần một môi trường pháp lý rõ ràng, minh bạch để tránh sự tranh chấp và phù hợp với thông lệ quốc tế.

Đại diện Bộ Xây dựng cũng cho biết, thời gian tới, Bộ Xây dựng sẽ hoàn thiện thể chế pháp luật trong đó có pháp luật về hợp đồng xây dựng.