GS. Akash Deep, Đại học Harvard: ‘PPP như một cuộc hôn nhân, để hôn nhân hạnh phúc rất khó‘

Dự thảo Luật Đầu tư theo hình thức đối tác công tư (PPP) đang được Chính phủ soạn thảo, dự kiến sẽ trình Quốc hội vào tháng 5/2020.

Tham gia góp ý xây dựng Dự thảo Luật, đại diện USAID cho biết, muốn có một dự án đầu tư theo hình thức đối tác công tư (PPP) trước hết chính phủ cần xây dựng một quy trình tốt và hiệu quả ngay từ khâu lựa chọn dự án đầu tư và chuẩn bị đấu thầu dự án.

Trước hết các dự án cần đảm bảo tác động hiệu quả về mặt phát triển cũng như khả thi về môi trường, chính trị và xã hội. Cùng với đó, dự án cần có phạm vi để chia sẻ rủi ro, khả năng gia tăng hiệu quả trong toàn bộ vòng đời dự án và có bộ chỉ số đánh giá chất lượng dịch vụ cung cấp rõ ràng, có thể đo lường được.

USAID đưa ra đề xuất, giai đoạn xây dựng và phát triển dự án PPP thường kéo dài và tốn kém, để chuẩn bị tốt đòi hỏi phải có nguồn lực về con người và tài chính, cho nên tốt nhất quy trình này nên được thực hiện bởi một cơ quan chuyên biệt: Cơ quan Phát triển dự án (PDA).

Để làm rõ hơn thông điệp từ phía USAID, GS. Akash Deep, Giám đốc chương trình Đào tạo cán bộ quản lý về cơ sở hạ tầng trong nền kinh tế thị trường của Đại học Harvard chia sẻ: Muốn thành công trong PPP, cần có sự thay đổi tư duy nhìn về các dự án PPP, từ cách nghĩ đó là một công trình hạ tầng, tài sản sang cách nghĩ đó là một nhà cung cấp dịch vụ.

"Người dân không cần một toà nhà cao đẹp mà họ cần một "công trình động", cần được phụ vụ tốt. Họ có thể không quan tâm đầu tư vào dự án đó bao nhiêu triệu USD nhưng họ sẽ trải nghiệm việc đi, chạy xe trên con đường đó nên cần nhắm tới nhu cầu cung cấp dịch vụ. Chính phủ cần có giải trình tốt về dịch vụ chứ không phải là tài sản", ông Akash Deep nói.

Về Dự luật PPP, GS. Akash Deep đề xuất, luật cần tạo ra một hệ sinh thái, tạo dư địa cho sự sáng tạo. "Sự sáng tạo này thực tế chúng ta sẽ không biết nó bắt nguồn từ đâu và như thế nào nên cần có luật để tạo môi trường cho sự sáng tạo nảy nở, thành quả mang lại sẽ được chia sẻ giữa nhà đầu tư và người dân. Vì thế, luật PPP chỉ nên là một bộ luật khung. Riêng với vai trò nhà nước, thì có thể quy định cụ thể hơn".

Giải thích về đề xuất này, GS. Akash Deep cho biết, ngoài luật sẽ có các nghị định hướng dẫn và dưới nghị định còn có các hợp đồng mẫu cụ thể để thương thảo các vấn đề chi tiết. Bản chất của các lĩnh vực đầu tư là khác nhau, đầu tư nước sẽ khác đầu tư sân bay hay đường bộ. Vì vậy, luật nên là "mở" để tất cả những quy định khác nhau có thể được đề cập trong hợp đồng.

Về khâu chuẩn bị dự án, ông Akash Deep cho rằng, cần phải được làm cho tốt, đảm bảo thu hút các bên cho vay, tạo sự cạnh tranh lành mạnh để thu hút khu vực tư nhân. "Một cơ quan như PDA là cần thiết. Nhìn thì có vẻ cơ quan này sẽ tạo gánh nặng thêm cho nhà nước và nhà đầu tư nhưng thực tế nó là nơi chỉ cho nhà nước biết nên làm gì và không nên làm gì trước một dự án lớn. Phải mất từ 3-4 năm để chuẩn bị xong cho 1 dự án PPP". 

Lấy ví dụ về một dự án làm đường theo hình thức PPP, ông Akash Deep cho biết, một con đường đầu tư theo hình thức PPP, không phải chỉ doanh nghiệp làm đường tham gia mà còn phải có doanh nghiệp dàn xếp vốn, doanh nghiệp vận hành dự án. Nó không chỉ là một doanh nghiệp thời vụ, doanh nghiệp dự án mà phải là một tổ hợp các doanh nghiệp có sự đồng hành và liên kết với nhau với thời gian cung cấp dịch vụ có thể lên tới 40 năm.

Vị giáo sư đến từ Đại học Harvard cho rằng, hiện các dự án PPP của Việt Nam không thể gọi là PPP, bởi thay vì phải trả tiền cho nhà đầu tư thì Việt Nam lại trả bằng đất. "Như vậy là không minh bạch và thiếu công bằng. Nó làm bóp méo cái nhìn của người dân về dự án", ông nói.

GS. Akash Deep ví von PPP như một cuộc hôn nhân, để hôn nhân hạnh phúc rất khó. Vai trò của Luật PPP là làm đảm bảo bình đẳng cho cả 2 bên, tránh tận dụng bên này hay bên kia.

Ông cho rằng nên có những quy định trong luật để nhà đầu tư tư nhân có thể kiện được chính quyền hay chính phủ để nhà đầu tư yên tâm lựa chọn đầu tư.

"Cần có cơ chế sử dụng trọng tài quốc tế trong việc đứng ra giải quyết những tranh chấp. Toà trọng tài quốc tế sẽ xác nhận được bên nào vi phạm và không bị ảnh hưởng bởi phán quyết của nhà nước sở tại", GS. Akash Deep nói.

Nhấn mạnh thêm về cần có tư duy mới trong đầu tư dự án PPP, GS. Akash Deep cho biết, PPP chỉ thành công khi cả 2 phía là nhà nước và nhà đầu tư tư nhân nêu bật được giá trị của PPP mang lại cho người dân, để người dân hiểu được giá trị mà họ nhận được là xứng đáng với những gì họ phải chi trả. Để họ không còn hiểu nhầm PPP là phải trả thêm tiền cho những dịch vụ vẫn sử dụng trước đó.

Bài liên quan

Hiệp hội VAFIE tích cực góp ý sửa đổi Dự thảo Luật Đầu tư, Luật Doanh nghiệp và Luật PPP

'Người thẩm định dự án PPP gây thiệt hại cho tài sản nhà nước và nhân dân lại bình an vô sự'

'22 năm áp dụng cơ chế PPP chưa có nhà đầu tư nào chia sẻ lợi nhuận tăng thêm với nhà nước'

PGS. TS Trần Chủng: 'Luật đầu tư PPP sẽ giúp tránh được các nhà đầu tư ‘0 đồng’