Doanh nghiệp SME vẫn loay hoay với bài toán vốn

Chiếm 98% tổng số doanh nghiệp, dư nợ tín dụng chưa đầy 20%

Theo Nghị quyết 68-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân, khu vực kinh tế tư nhân hiện có khoảng hơn 940 nghìn doanh nghiệp (DN) và hơn 5 triệu hộ kinh doanh đang hoạt động, đóng góp khoảng 50% GDP, hơn 30% tổng thu ngân sách nhà nước và sử dụng khoảng 82% tổng số lao động vào tăng trưởng kinh tế, tạo việc làm.

Báo cáo mới nhất của Ngân hàng nhà nước (NHNN) cho biết, tính đến 29/9/2025, dư nợ tín dụng toàn hệ thống đạt khoảng 17,71 triệu tỷ đồng, tăng 13,37% so với cuối năm 2024.

Báo cáo không nói rõ dư nợ tín dụng của khu vực SME, tuy nhiên trong báo cáo trước đó, NHNN cho biết tính đến hết tháng 6/2025, tín dụng toàn nền kinh tế đạt hơn 17,2 triệu tỷ đồng, tăng 9,9% so với cuối năm 2024. Tại thời điểm này, NHNN cho biết tín dụng cho SME tăng 5,71%, chiếm 17,51% tổng dư nợ.

Như vậy trong vòng 3 tháng (từ tháng 3 đến tháng 9), dư nợ tín dụng toàn hệ thống chỉ tăng 0,51 triệu tỷ đồng (mỗi tháng tăng 0,17 triệu tỷ đồng, trong khi mức bình quân mỗi tháng của 9 tháng đầu năm là 0,23 triệu tỷ đồng). Điều này cho thấy tăng trưởng tín dụng trong quý III đã chậm lại và tăng trưởng tín dụng của khu vực SME cũng khó cái thiện hơn.

Một khảo sát của Hiệp hội DN nhỏ và vừa Việt Nam (VINASME) cho thấy, có đến gần 60% DN cho biết họ gặp khó khăn trong việc tiếp cận vốn tín dụng, chủ yếu do thiếu tài sản đảm bảo, lịch sử tín dụng yếu và hồ sơ vay vốn phức tạp.

Thực tế này đã tạo ra một vòng luẩn quẩn: DN không có vốn để mở rộng sản xuất, nâng cao năng lực cạnh tranh; từ đó dẫn đến lợi nhuận thấp và càng khó đáp ứng điều kiện vay vốn.

Trước thực tế các DNNVV chiếm gần 98% số lượng DN, nhưng tiếp cận chưa đến 20% tổng dư nợ tín dụng của hệ thống ngân hàng, TS Nguyễn Quốc Hùng, Phó chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam (VNBA) cho rằng ngân hàng cũng là DN, không thể cho vay dưới chuẩn.

Tổng thư ký VNBA phân tích: Hoạt động sản xuất kinh doanh của DN chịu ảnh hưởng lớn bởi khó khăn chung của nền kinh tế, dẫn đến nguồn lực bị cạn kiệt, nên không đủ điều kiện để vay vốn ngân hàng.

Hơn nữa, nhiều DN có tài sản thế chấp gặp vướng mắc pháp lý, chưa có giấy chứng nhận, quy hoạch treo, tranh chấp…, dẫn đến không đáp ứng được điều kiện vay vốn; Nhiều DN cũng chưa đáp ứng được điều kiện về tình hình tài chính minh bạch, lành mạnh... nên ngân hàng khó xem xét cấp tín dụng...

“Do vậy, các DNNVV cần thực hiện quyết liệt tái cơ cấu cả về chiến lược, cơ cấu tổ chức, hoạt động, tài chính và quản trị DN nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh, tăng trưởng về tài sản, minh bạch tài chính và thông tin hoạt động làm cơ sở để các tổ chức tín dụng thẩm định cho vay”, Tổng thư ký VNBA đưa ra lời khuyên.

Kích hoạt các nguồn lực

Tại Tọa đàm của Thủ tướng Chính phủ với DN, hiệp hội về thực hiện hiệu quả Nghị quyết 68-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân mới đây, ông Nguyễn Văn Thân - Chủ tịch VINASME đề xuất cần nghiên cứu triển khai các quỹ đầu tư và cơ chế thúc đẩy ứng dụng công nghệ tài chính (Fintech) và ngân hàng số.

Theo Chủ tịch VINASME, công nghệ này giải quyết hai vấn đề cốt lõi của ngân hàng truyền thống: Tiếp cận vốn nhanh (sử dụng định danh số để đánh giá tín dụng, giúp DN dễ dàng vay vốn); Cá nhân hóa vay vốn (DN có uy tín cao được vay với hạn mức lớn hơn và lãi suất thấp hơn, trong khi DN có lịch sử tín dụng kém sẽ được vay với hạn mức thấp hơn).

Chủ tịch VINASME cùng đề xuất VINASME nhận nhiệm vụ làm đầu mối xúc tiến thành lập một ngân hàng số dành riêng cho DNNVV, hộ kinh doanh.

Tuy nhiên, dưới góc độ pháp lý, đây không phải đề xuất dễ thực hiện, bởi việc thành lập và vận hành một tổ chức tín dụng phải đáp ứng rất nhiều quy định, để vừa đảm bảo an toàn cả hệ thống ngân hàng, vừa góp phần ổn định kinh tế vĩ mô.

Theo TS Cấn Văn Lực, chuyên gia kinh tế trưởng BIDV, thành viên Hội đồng Tư vấn chính sách tài chính - tiền tệ quốc gia, thị trường vốn không chỉ có vốn tín dụng và DN cần tận dụng các kênh vốn đó.

Ông cũng đề xuất Chính phủ cho phép thành lập Quỹ bảo lãnh tín dụng ở cấp Trung ương và khởi động lại 28 Quỹ bảo lãnh tín dụng cho DNNVV tại các địa phương. Bên cạnh đó, cần sớm thành lập Quỹ hỗ trợ chuyển đổi xanh, trong đó có cơ chế hỗ trợ lãi suất 2% cho các DN chuyển đổi xanh.

Chuyên gia kinh tế trưởng BIDV cũng đề nghị cho phép thúc đẩy mạnh mẽ hơn các quỹ đầu tư mạo hiểm, bởi vì đây mới là kênh vốn chính cho phát triển khoa học, công nghệ và chuyển đổi số, bởi không thể chỉ dựa vào nguồn tín dụng ngân hàng truyền thống trong các lĩnh vực này.

Để tiếp cận nguồn vốn nói chung, vốn tín dụng nói riêng, TS. Cấn Văn Lực cho rằng cần nỗ lực từ hai phía: Phía vay là các DNVVN cần phải nỗ lực cố gắng vươn lên, phải công khai minh bạch hơn nữa và phải trung thực với các báo cáo tài chính của mình và đặc biệt là phải thượng tôn pháp luật; Phía cho vay là các tổ chức tài chính cũng cần phải đa dạng hóa và thiết kế những sản phẩm dịch vụ của mình cho phù hợp hơn với từng nhóm đối tượng, sát hơn với những nhu cầu, thị hiếu của DN, của người dân.

Thúc đẩy năng suất nội địa

Tại IMF Country Report No.25/284 mới được công bố, Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF) đánh giá năng suất nhân tố tổng hợp (TFP) – yếu tố thể hiện hiệu quả sử dụng tổng thể vốn và lao động – của Việt Nam đã giảm từ năm 2015 đến 2022, dù năng suất lao động tăng.

Dựa trên dữ liệu 1,4 triệu DN trong nước, IMF xác định rằng nguyên nhân chính nằm ở hiệu suất công nghệ giảm trong khu vực DN trong nước và DN FDI, cùng với hạn chế trong phân bổ nguồn lực và tín dụng.

Báo cáo cho thấy, các DN FDI có năng suất cao hơn rõ rệt và chiếm gần 40% việc làm, hơn 50% quỹ lương và hơn 70% xuất khẩu của Việt Nam.

Tuy nhiên, hiệu ứng lan tỏa từ khu vực FDI sang DN nội địa còn hạn chế, dẫn đến khoảng cách công nghệ và năng suất ngày càng lớn.

Do đó, IMF khuyến nghị Việt Nam cần: Cải thiện tiếp cận tín dụng cho DN tư nhân và SMEs; Giảm ưu đãi tín dụng mang tính hành chính cho DN; Củng cố khung chính sách tài chính – tiền tệ để hạn chế “chen lấn” tín dụng giữa khu vực công và tư; Nâng cao chất lượng định giá rủi ro và minh bạch thông tin tài chính của DN.

Theo IMF, việc cải thiện phân bổ vốn và tín dụng không chỉ giúp nâng TFP mà còn giảm phụ thuộc vào FDI và thúc đẩy năng suất nội địa.