Con người, robot và tương lai của nghề tư vấn tài chính

Trong vài năm trở lại đây các ứng dụng của trí tuệ nhân tạo (AI) trong hoạt động kinh doanh và đời sống ngày càng trở nên phổ biến. Hồi năm ngoái, ông chủ của mạng xã hội lớn nhất thế giới Facebook là Mark Zuckerberg đã sử dụng trí tuệ nhân tạo để chế tạo ra một người giúp việc nhà. Lẽ dĩ nhiên là còn rất nhiều việc phải làm, nhưng ít nhất là sự trợ giúp về mặt tài chính của Zuckerberg trong dự án này cho thấy đây là một việc nghiêm túc.

Sự phát triển của công nghệ lái xe tự động đã cho ra đời những chiếc ô tô tự hành không chỉ ở Mỹ mà còn có ở một số quốc gia khác, chẳng hạn như Trung Quốc hay Singapore.

Có một điểm thú vị liên quan tới quá trình vận hành của một chiếc xe tự hành, đó là một số qui tắc trong giao thông cần phải bị phá vỡ, hay nói một cách dễ hiểu là phải cho phép xe tự hành vi phạm một số điều luật giao thông thì việc sử dụng xe tự hành mới hiệu quả.

Hãy lấy một ví dụ. Chẳng hạn có một chiếc xe gặp sự cố kỹ thuật và phải dừng ngay trước mặt chiếc xe tự hành. Để lách được qua xe gặp sự cố thì chiếc xe tự hành phải đè lên vạch trắng phân chia làn đường. Trí tuệ nhân tạo điều khiển chiếc xe được lập trình để xe không được vượt làn phân cách và như vậy thì xe không thể vượt lên được và phải đứng im một chỗ. Một quyết định cần phải được đưa ra trong trường hợp này.

Tất nhiên một chiếc xe tự hành được lập trình một cách thiếu tinh vi có thể đợi cho đến khi chiếc xe gặp sự cố được kéo đi. Việc này có thể mất hàng giờ. Liệu đây có phải là một quyết định thông minh?

Đây là một ví dụ nhỏ cho thấy những thách thức trong việc thiết kế phần mềm điều khiển một chiếc xe tự hành hoàn chỉnh. Những yếu tố khác có thể là thời tiết (trời mưa to ảnh hưởng tới bộ phận cảm biến của xe), những chiếc xe có người lái khác - yếu tố khó đoán định nhất. Tất cả những nhân tố này làm cho việc hoàn toàn tự hành của một chiếc xe trở nên hết sức phức tạp.

Bên cạnh những chiếc xe tự hành thì gần đây người ta cũng thấy xuất hiện những robot tư vấn viên (robo advisor).

Về cơ bản, robo advisor là một phần mềm được viết ra để giúp các khách hàng của các định chế tài chính đưa ra quyết định về danh mục đầu tư của mình. Không có sự can thiệp của con người ở đây. Danh mục đầu tư được đưa ra căn cứ vào các thuật toán dựa trên các thông tin mà khách hàng cung cấp.

Trong lĩnh vực quản lý tài sản, cách làm này được thể hiện rõ nét nhất ở các quỹ ETF. Những lợi ích của cách làm này có thể kể đến là tiết kiệm chi phí, tiếp cận được 24/7 và yêu cầu một tỷ lệ ký quỹ thấp nhất v.v…

Rất nhiều những lợi ích này là kết quả của việc loại bỏ yếu tố con người, chẳng hạn như: tiết kiệm chi phí nhờ việc không sử dụng chuyên viên tư vấn tài chính/môi giới, tiếp cận 24/7 thay vì việc phụ thuộc vào giờ làm việc của chuyên viên tư vấn v.v… Đặc biệt, một lợi ích khác hay được mọi người nhấn mạnh là sự loại bỏ yếu tố cảm xúc trong quá trình tư vấn. Yếu tố cảm xúc có thể dẫn tới việc đưa ra một danh mục đầu tư mang tính chủ quan.   

Ý kiến này có vẻ mang tính xúc phạm đối với các chuyên gia tư vấn/môi giới. Tuy nhiên, điểm này đã được giới nghiên cứu tiến hành một cách rất kỹ lưỡng trong nhiều thập kỷ qua và kết quả của nghiên cứu này đã được đúc kết thành lý thuyết về lòng tham và sự sợ hãi. Khi thị trường lao dốc, nhà đầu tư hoảng loạn và nhiều nhà đầu tư có xu hướng bán. Trái lại, khi thị trường tăng điểm tới mức không bền vững nữa thì lòng tham lại thôi thúc một số nhà đầu tư mua cổ phiếu vào.

Câu hỏi đặt ra ở đây là: Con người và robot, cái nào tốt hơn?  

Con người dù có thể không hiệu quả bằng robot nhưng lại sở hữu nhiều khả năng còn rất nhiều năm nữa robot mới có bắt chước được.

Chẳng hạn con người có thể ‘đọc’ được người khác theo cách mà trí tuệ nhân tạo không thể làm được. Điều này đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong việc phát hiện và diễn giải được những sắc thái trong nhu cầu của khách hàng. Ở thời điểm hiện nay thì những sắc thái này chưa thể lập trình để đưa vào máy móc được.

Với những khoản đầu tư mang tính phức tạp và tinh vi đòi hỏi phải được đánh giá dựa trên thời hạn nắm giữ và sự thoải mái của khách hàng thì máy móc cũng không thể đảm đương được.

Mục tiêu của việc ra đời robo advisor là đưa ra một giải pháp có chi thấp mà mọi khách hàng có thể tiếp cận chứ không phải là xử lý một danh mục đầu tư mang tính phức tạp và tinh vi của các khách hàng có thu nhập cao (high net worth).     

Tuy nhiên, những lợi ích mà robot mang lại có thể cũng có ích đối với các khách hàng có thu nhập cao. Chẳng hạn, có thể sử dụng robot để kiểm chứng tính khách quan của lời khuyên/tư vấn mà chuyên viên tư vấn đưa ra.

Thay vì dựa hẳn vào con người hoặc robot, một mô hình lai có thể được sử dụng. Đó là: chuyên viên tư vấn sử dụng các công cụ số hóa để năng cao chất lượng tư vấn của mình.  

Không nghi ngờ gì nữa, công nghệ giữ một vai trò quan trọng trong hoạt động tác nghiệp của chuyên viên tư vấn. Các công cụ cần được thiết kế để đảm bảo danh mục đầu tư của khách hàng được phân tích một cách chính xác và thấu đáo. Công nghệ cần được sử dụng để nâng cao chất lượng dịch vụ, ví dụ như cập nhật thông tin cho khách hàng kịp thời và phù hợp với nhu cầu của cá nhân nhà đầu tư.

Quay trở lại câu chuyện xe tự hành. Như đã đề cập ở trên, phải mất nhiều năm nữa con người mới có thể cho ra đời một chiếc xe tự hành hoàn hảo. Tuy nhiên, hệ thống lái thông minh đã xuất hiện nhiều thập kỷ rồi. Hệ thống phanh ABS trang bị trên những chiếc xe ô tô điều khiển bộ phận phanh để chống trơn trượt trong điều kiện đường trơn. Đây là ví dụ về một hệ thống được điều khiển bằng AI một phần. Nó phát huy tác dụng khi cần thiết, nhưng con người vẫn phải điều khiển. Mô hình lai này sẽ rất hữu dụng trong lĩnh vực tư vấn đầu tư tài chính.

Vẫn còn rất nhiều thông tin mà một con người có thể cung cấp cho khách hàng, nếu kết hợp với công nghệ thì có thể mang lại chất lượng dịch vụ tốt hơn nhiều cho khách hàng.

Robo advisor có thể cung cấp cho khách hàng danh mục đầu tư được mô hình hóa tùy thuộc vào khẩu vị rủi ro của khách hàng. Thế nhưng để thiết kế được một danh mục đầu tư phù hợp với nhu cầu của từng khách hàng cụ thể bằng cách quản trị rủi ro danh mục, đưa ra tính năng sản phẩm mới hoặc những lựa chọn phi truyền thống để đáp ứng nhu cầu của các nhà đầu tư có thu nhập cao thì cần phải có sự tham gia của con người, ở đây cụ thể là các chuyên gia tư vấn tài chính.

Tại Việt Nam, mới đây, Công ty chứng khoán Ngân hàng Việt Nam Thịnh Vượng (VPBS) đã cho ra đời sản phẩm SmartRobo. Theo VPBS, ở giai đoạn đầu, robo chỉ trả lời được các thông tin cơ bản như: thông tin thị trường, thông tin về một mã chứng khoán, thông tin về nhận định thị trường và khuyến nghị giao dịch của các công ty chứng khoán, tra cứu thông tin tài khoản, hỗ trợ đặt, hủy hay sửa lệnh và tra cứu trạng thái lệnh. Qua quá trình chat với khách hàng, robo sẽ tự ‘trau dồi, học hỏi’ thông qua việc tổng hợp, phân tích các yêu cầu của khách hàng để cải thiện ‘hiểu biết’ của mình, giúp cho việc đáp ứng nhu cầu của khách hàng được tốt hơn. Ở giai đoạn tiếp theo, SmartRobo sẽ được thiết kế để có khả năng nhìn vào hành vi trong quá khứ của khách hàng để phân tích khẩu vị rủi ro, từ đó đưa ra chiến lược giao dịch phù hợp cho khách hàng.