[Café Cuối tuần] Thông tư 68 là tiền đề cho sự phát triển bền vững của TTCK Việt Nam

Ngày 18/9, Bộ Tài chính đã ban hành Thông tư 68/2024/TT-BTC sửa đổi, bổ sung một số điều của các Thông tư quy định về giao dịch chứng khoán trên hệ thống giao dịch chứng khoán; bù trừ và thanh toán giao dịch chứng khoán; hoạt động của công ty chứng khoán và công bố thông tin trên thị trường chứng khoán.

Ở một số điểm đáng chú ý, Thông tư mới cho phép các nhà đầu tư tổ chức nước ngoài (NĐTNN) có thể đặt lệnh mua cổ phiếu mà không cần có đủ tiền trên tài khoản trước, đây là một cải tiến quan trọng giúp tăng cường sự linh hoạt trong đầu tư. Tuy nhiên, công ty chứng khoán (CTCK) nơi NĐTNN đặt lệnh sẽ phải chịu trách nhiệm thanh toán nếu nhà đầu tư không thanh toán đủ tiền.

Thông tư sửa đổi các điều khoản liên quan đến bù trừ và thanh toán, đảm bảo rằng các CTCK có quyền xử lý cổ phiếu trong trường hợp thiếu tiền thanh toán, thông qua việc bán thỏa thuận hoặc chuyển quyền sở hữu ngoài hệ thống giao dịch chứng khoán.

Bên cạnh đó, Ngân hàng lưu ký phải chịu trách nhiệm khi xác nhận sai số dư. Thông tư 68 quy định ngân hàng lưu ký nơi NĐTNN mở tài khoản lưu ký chứng khoán sẽ chịu trách nhiệm thanh toán giao dịch thiếu tiền nếu ngân hàng xác nhận sai số dư tiền gửi của NĐTNN với CTCK. Quy định này nhằm đảm bảo tính chính xác và minh bạch trong quá trình thanh toán giao dịch chứng khoán

Ngoài ra, Thông tư bổ sung quy định về việc đảm bảo thanh toán cho giao dịch của NĐTNN. Cụ thể, nếu NĐTNN đặt lệnh mua cổ phiếu không có đủ tiền, nghĩa vụ thanh toán sẽ được chuyển cho CTCK qua tài khoản tự doanh của CTCK tại ngày thanh toán. CTCK cũng phải đảm bảo thực hiện các biện pháp cần thiết để tuân thủ quy định này trong vòng một năm nếu vượt quá hạn mức đầu tư.

Đáng chú ý, Thông tư cũng yêu cầu các tổ chức niêm yết và công ty chứng khoán phải công bố thông tin song song bằng cả tiếng Việt và tiếng Anh theo lộ trình từ 2025 đến 2028, nhằm tăng tính minh bạch và hỗ trợ hội nhập quốc tế.

Dù có nhiều điểm mới tích cực, song điều thị trường quan tâm nhất là với Thông tư 68, NĐTNN có thể giao dịch mua cổ phiếu không yêu cầu có đủ tiền ký quỹ (Non Pre-funding solution – NPS). Đây là một trong hai nút thắt quan trọng cho tiến trình nâng hạng thị trường. Đây là một bước tiến gần hơn để thị trường chứng khoán Việt Nam đáp ứng các yêu cầu nâng hạng lên thị trường mới nổi của FTSE Russell. Điều này có thể giúp Việt Nam có cơ hội được nâng hạng từ thị trường cận biên lên thị trường mới nổi, từ đó thu hút thêm dòng vốn lớn từ các quỹ đầu tư toàn cầu

Ngoài nút thắt nâng hạng, Thông tư 68 còn được kỳ vọng sẽ mang lại nhiều tác động quan trọng với thị trường chứng khoán Việt Nam.

Trước hết, đó là tăng cường tính thanh khoản và thu hút nhà đầu tư nước ngoài. Quy định mới về việc nhà đầu tư tổ chức nước ngoài (NĐTNN) có thể mua cổ phiếu mà không cần đủ tiền ngay khi đặt lệnh (Non Pre-funding) sẽ giúp tăng tính thanh khoản của thị trường. Thay đổi này giúp giảm các hạn chế tài chính ban đầu, từ đó khuyến khích sự tham gia mạnh mẽ hơn từ các tổ chức quốc tế, đồng thời tạo ra dòng vốn mới vào thị trường chứng khoán Việt Nam.

Mặt khác, việc yêu cầu công ty đại chúng công bố thông tin bằng tiếng Việt, tiếng Anh sẽ giúp tăng tính minh bạch và tiếp cận thông tin. Từ đó, giúp các nhà đầu tư quốc tế dễ dàng tiếp cận thông tin của các công ty niêm yết và thị trường hơn.

Hệ thống thanh toán và bù trừ cũng hưởng lợi tích cực. Theo đó, những thay đổi trong quy trình thanh toán và bù trừ, cùng với trách nhiệm của ngân hàng lưu ký trong việc xác nhận số dư, giúp nâng cao tính an toàn và hiệu quả của hệ thống thanh toán. Điều này có thể làm giảm thiểu rủi ro trong giao dịch, đặc biệt là đối với các giao dịch thiếu tiền của NĐTNN.

Chiều ngược lại, dù quy định mới tạo điều kiện thuận lợi cho NĐTNN, nhưng cũng đặt thêm áp lực tài chính lên các CTCK khi họ phải chịu trách nhiệm thanh toán trong trường hợp nhà đầu tư không đủ tiền, điều này đòi hỏi họ phải có biện pháp quản lý rủi ro chặt chẽ hơn.

Đã có nhiều ý kiến khuyến nghị bên cạnh nâng cấp hệ thống công nghệ thông tin giao dịch, tăng chế tài xử lý, xử phạt để kiểm soát hành vi nhà đầu tư, cơ quan chức năng nên tăng thẩm quyền cho các CTCK để thẩm định rủi ro và tự đưa ra quyết định.

Nhìn chung, Thông tư 68 là một bước tiến quan trọng trong việc nâng cao tính minh bạch, cải thiện tính thanh khoản, và thu hút thêm dòng vốn quốc tế. Đồng thời, nó cũng thúc đẩy sự hội nhập của thị trường chứng khoán Việt Nam với các chuẩn mực quốc tế, tạo điều kiện thuận lợi cho việc nâng hạng thị trường. Bên cạnh đó, các công ty chứng khoán sẽ cần phải chuẩn bị kỹ lưỡng hơn để quản lý rủi ro trong các giao dịch thiếu tiền của NĐTNN.

Tác động quan trọng của Thông tư 68

Trên thị trường, nhiều nhà đầu tư đã bày tỏ sự lạc quan và kỳ vọng TTCK trong nước một khi được nâng hạng sẽ nhân hàng tỷ USD từ các quỹ đầu tư nước ngoài. Cần lưu ý rằng việc nâng hạng (nếu thành công) không khiến dòng tiền NĐTNN ngay lập tức phân bổ vào TTCK Việt Nam. Yếu tố này chỉ làm tăng tỷ lệ tiềm năng phân bổ dòng tiền đầu tư trong tương lai, vì vậy, tác động ngắn hạn chỉ mang tính chất tâm lý nhiều hơn.

Tuy nhiên, có một thực tế rằng “room” NĐTNN ở nhiều cổ phiếu lớn trong nhóm VN30 không còn nhiều sẽ phần nào ảnh hưởng đến quy mô đầu tư của NĐTNN. Quan sát nhanh cho thấy nhiều doanh nghiệp lớn trong nhóm VN30 đã không còn room ngoại hoặc gần hết room như: ACB, CTG, FPT, HDB…

Nhìn một cách toàn cảnh hơn, rõ ràng giới hạn tỷ lệ sở hữu của NĐTNN (FOL) là thách thức với TTCK Việt Nam trong việc hút thêm nguồn vốn đầu tư nước ngoài gián tiến (FII). Có một thực trạng là các doanh nghiệp tốt, có nền tảng kinh doanh cơ bản thường sẽ hết “room”; trong khi nhiều đơn vị không nâng trần FOL vì không nhận thấy lợi ích, hoặc nhóm cổ đông chính muốn giữ quyền kiểm soát công ty.

Ngân hàng Thế giới (World Bank) từng cảnh báo sự hạn chế về giới hạn sở hữu của nhà đầu tư nước ngoài khiến TTCK trong nước có thể sẽ chỉ nhận được dòng vốn ròng tối đa là 5 tỷ USD. Bởi tới thời điểm đó, thị trường chỉ chiếm chưa đến 1% chỉ số thị trường mới nổi (EM) toàn cầu. Ngược lại, khi vấn đề về được giải quyết hoàn toàn, thì tỷ trọng của thị trường Việt Nam trong chỉ số EM có thể tăng hơn 1% và điều này có thể thu hút 8-15 tỷ USD.

Bản thân chính Ủy ban Chứng khoán Nhà nước trong quá trình sửa đổi Nghị định số 155/2020 cũng quy định rõ trách nhiệm của doanh nghiệp đại chúng là phải rà soát ngành nghề đăng ký kinh doanh, chủ động làm gọn những ngành nghề không thực hiện và thông báo minh bạch tỷ lệ sở hữu tối đa của nhà đầu tư ngoại hàng năm.

Đặt bên cạnh vấn đề FOL, yếu tố căn cơ nhất vẫn là sự thay đổi về chất của nền kinh tế, cũng như doanh nghiệp vận hành trong nền kinh tế đó để tạo ra sự bền vững của thị trường.

Trong đó, minh bạch thông tin, nâng cao chất lượng thông tin là yếu tố quan trọng nhất. Về điểm này, các doanh nghiệp niêm yết trên TTCK Việt Nam đã có những cải thiện đáng kể. Theo khảo sát, có đến 424 đơn vị đạt chuẩn Công bố thông tin 2024, tương ứng với tỷ lệ 60% trên tổng số đơn vị được khảo sát (tổng là 708 doanh nghiệp). Ngoài việc đáp ứng quy định công bố thông tin, nhiều doanh nghiệp thậm chí còn chủ động cung cấp các cổ đông thông tin theo tháng về tình hình kinh doanh, cơ cấu cổ đông, kế hoạch kinh doanh…

Dù vậy, cũng cần lưu ý rằng hiện có khoảng 10% doanh nghiệp mới đáp ứng công bố thông tin song song bằng cả tiếng Anh và tiếng Việt (số liệu theo UBCKNN).

Ngoài ra, chất lượng quản trị mới chỉ dừng ở mức trung bình, kém xa nhiều nước trong khu vực ASEAN. Trong đó, yếu tố “trách nhiệm của hội đồng quản trị” là thách thức lớn và cần cải thiện.

Rõ ràng, chúng ta chưa thể kỳ vọng ngay vào việc TTCK sẽ phát triển vượt bậc dựa trên Thông tư 68. Dù vậy, những thay đổi từ Thông tư được kỳ vọng sẽ là tiền đề để TTCK Việt Nam phát triển bền vững.