'Nhà nước được trưng mua, trưng dụng tài sản tổ chức, cá nhân cho tình trạng khẩn cấp về thiên tai'

Chính phủ vừa ban hành Nghị quyết số 380/NQ-CP về các giải pháp khắc phục hậu quả thiên tai, phục hồi sản xuất tại các địa phương khu vực miền Trung.

Theo Nghị quyết, cuối tháng 10 và tháng 11, các địa phương từ Hà Tĩnh đến Lâm Đồng liên tiếp chịu ảnh hưởng của thiên tai, bão, lũ. Mưa bão, lũ lụt đã gây ngập sâu, thiệt hại nặng nề về người, nhà cửa, trường học và nhiều cơ sở hạ tầng thiết yếu như điện, viễn thông, giao thông, thủy lợi….

Để khẩn trương khắc phục hậu quả, nhanh chóng ổn định đời sống Nhân dân, khôi phục sản xuất kinh doanh, Chính phủ yêu cầu các Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, các cơ quan trung ương và Chủ tịch UBND các tỉnh, thành phố bị ảnh hưởng tập trung ưu tiên cao nhất cho nhiệm vụ bảo vệ tính mạng, sức khỏe và sớm ổn định đời sống Nhân dân; không để ai thiếu chỗ ở, không để người dân bị đói, rét; không để học sinh thiếu trường lớp; không để người bệnh thiếu nơi khám, chữa bệnh và các dịch vụ thiết yếu.

Trước đó, nhiều địa phương miền Trung cũng công bố tình trạng khẩn cấp về thiên tai ở một số địa bàn, khu vực.

Nhà nước được trung mua, trưng dụng tài sản khi thiên tai xảy ra

Bên hành lang Quốc hội, trao đổi với Tạp chí Nhà đầu tư/Nhadatu.vn, đại biểu Quốc hội Phạm Văn Hòa (đoàn Đồng Tháp), Ủy viên Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội cho rằng, các chỉ đạo của Chính phủ, tỉnh, thành khi công bố tình trạng khẩn cấp về thiên tai là kịp thời trước thảm hại thiên tai ở miền Trung, dù có nơi nay hay nơi kia còn lúng túng.

Theo đại biểu Phạm Văn Hòa, việc công bố tình trạng khẩn cấp này nhằm sử dụng mọi biện pháp cứu trợ lương thực, thực phẩm, nước uống, thuốc men, nhu yếu phẩm cho người dân bị ảnh hướng có nguy cơ thiếu đói; thiếu nước sạch; dễ phát sinh dịch bệnh sau lũ

Đồng thời cũng để huy động và sử dụng hiệu quả các nguồn lực ngân sách địa phương, nguồn hỗ trợ của Trung ương và các nguồn vốn hợp pháp khác để hỗ trợ Nhân dân, doanh nghiệp sớm ổn định cuộc sống, tái thiết sau thảm họa thiên tai.

Trả lời phóng viên Nhadautu.vn về khả năng trưng dụng, trưng mua tài sản của tổ chức, cá nhân trong tình trạng khẩn cấp về thiên tai nhằm mục đích cứu trợ đồng bào vùng ảnh hưởng, cụ thể là các hàng hoá thiết yếu như lương thực, thuốc men, ông Phạm Văn Hòa cho rằng, việc này nếu cần thiết thì hoàn toàn có thể áp dụng hợp pháp theo quy định Luật Trưng mua, trưng dụng tài sản.

Theo ông, việc trưng mua, trưng dụng tài sản thì trước này Nhà nước đã thực hiện nhiều trong các trường hợp khác nhau, như thiên tai, tại nạn, truy bắt tội phạm... cơ quan chức năng vẫn trưng dụng tài sản của dân.

"Về thiên tai, Nhà nước hoàn toàn có thể trưng mua, trưng dụng tài sản của doanh nghiệp, người dân để cứu hộ, hỗ trợ người dân bị ảnh hưởng. Tuy nhiên, luật pháp cũng quy định rõ phải đảm bảo quyền lợi cho tổ chức, cá nhân có tài sản bị trưng mua, trưng dụng", đại biểu đoàn Đồng Tháp nhấn mạnh.

Tuy nhiên, đại biểu Phạm Văn Hòa thông tin, để chi tiết hơn về tình trạng khẩn cấp (trong đó có thảm họa thiên tai) thì Quốc hội đang cho ý kiến về dự thảo Luật Tình trạng khẩn cập, dự kiến sẽ thông qua đầu tháng 12/2025.

Dự thảo luật quy định biện pháp được áp dụng trong tình trạng khẩn cấp. Trong đó, có quy định yêu cầu các doanh nghiệp chuyển đổi sản xuất, kinh doanh hàng hóa cần thiết cho ứng phó thảm họa. Áp dụng biện pháp bình ổn giá theo quy định của pháp luật về giá đối với lương thực, thực phẩm, thuốc, dược liệu phòng bệnh, chữa bệnh và một số hàng hoá thiết yếu khác....

Không chấp hành trưng mua, trưng dụng tài sản khi thiên tai sẽ cưỡng chế

Phân tích rõ hơn về quy định trưng mua, trưng dụng tài sản đang có hiệu lực, luật sư Trần Tuấn Anh, Giám đốc Công ty Luật Minh Bạch (Đoàn Luật sư TP. Hà Nội) cho rằng, một số tỉnh ở miền Trung vừa công bố tình trạng khẩn cấp, thì căn cứ theo điểm 4, điều 5 Luật Trưng mua, trưng dụng tài sản 2008 quy định cụ thể việc trưng mua, trưng dụng tài sản chỉ được thực hiện khi phải đối phó với nguy cơ hoặc để khắc phục thảm họa do thiên tai, dịch bệnh gây ra trên diện rộng hoặc nếu không ngăn chặn kịp thời sẽ gây hậu quả nghiêm trọng đến tính mạng, sức khỏe và tài sản của nhân dân, tài sản của Nhà nước.

Tuy nhiên, theo luật sư, việc trưng mua, trưng dụng xe cộ, tàu thuyền để cứu hộ dân lúc bão, lũ vừa qua vẫn được thực hiện theo quy định. Nhà nước vẫn đang đảm bảo được an ninh lương thực, an toàn thuốc men, đồ dùng sinh hoạt tối thiểu cho người dân, các lực lượng quân đội, công an vẫn đang đảm bảo được an ninh, an toàn cho người dân trong các sự kiện thiên tai vừa rồi, vậy nên chưa cần thiết phải áp dụng đến biện pháp trưng mua, trưng dụng theo luật này.

"Tuy nhiên, để áp dụng trên thực tế thì cần rất nhiều điều kiện, hoàn cảnh, quy định rất chặt chẽ, vì nếu không sẽ ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của các "chủ thể quyền" khác. Hiện nay, đất nước chúng ta đã bước vào thời đại mới, năng lực quản trị đất nước của bộ máy Nhà nước từ Trung ương đến địa phương đã sẵn sàng đáp ứng mọi nhu cầu của người dân trong mọi tình huống, kể quả những tình huống khẩn cấp như thiên tai, địch họa, chiến tranh …

Vậy nên việc trưng mua, trưng dụng chỉ được các cơ quan quản lý Nhà nước sử dụng trong những trường hợp cấp thiết và không còn biện pháp nào tốt hơn việc áp dụng những biện pháp trưng mua, trưng dụng mà thôi", luật sư Trần Tuấn Anh phân tích.

Về điều kiện trưng mua, trưng dụng tài sản, vị luật sư cho hay căn cứ theo Điều 3, Luật Trưng mua, trưng dụng tài sản 2008 quy định như sau: Nhà nước công nhận và bảo hộ quyền sở hữu, quyền sử dụng hợp pháp về tài sản của tổ chức, cá nhân, hộ gia đình, cộng đồng dân cư.

Người có tài sản trưng mua được thanh toán tiền trưng mua tài sản; người có tài sản trưng dụng bị thiệt hại về tài sản do việc trưng dụng gây ra thì được bồi thường thiệt hại theo giá thị trường.

Nhà nước khuyến khích và ghi nhận bằng văn bản việc tổ chức, cá nhân, hộ gia đình, cộng đồng dân cư tự nguyện hiến, tặng cho tài sản cho Nhà nước hoặc cho Nhà nước sử dụng tài sản mà không nhận bồi thường trong trường hợp trưng mua, trưng dụng tài sản.

Việc trưng mua, trưng dụng tài sản phải bảo đảm các nguyên tắc: Chỉ được thực hiện trong trường hợp thật cần thiết vì lý do quốc phòng, an ninh và vì lợi ích quốc gia; phải bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp của người có tài sản và không phân biệt đối xử; được thực hiện theo quyết định của người có thẩm quyền và phải tuân theo điều kiện, trình tự, thủ tục quy định tại luật này.

Người có tài sản trưng mua, trưng dụng phải chấp hành quyết định trưng mua, trưng dụng tài sản của người có thẩm quyền. Việc quản lý, sử dụng tài sản trưng mua, trưng dụng phải đúng mục đích, tiết kiệm và có hiệu quả.

Nói về việc trường hợp tổ chức, cá nhân không chấp hành việc trưng mua, trưng dụng tài sản trong trường hợp khẩn cấp, Giám đốc Công ty Luật Minh bạch nhấn mạnh, lực lượng chức năng có quyền cưỡng chế theo quy định của luật này.

Cụ thể về trưng mua tài sản, điều 17 quy định, trường hợp quyết định trưng mua tài sản đã được thực hiện theo đúng quy định của pháp luật mà người có tài sản trưng mua không chấp hành thì người quyết định trưng mua tài sản ra quyết định cưỡng chế thi hành và tổ chức cưỡng chế thi hành hoặc giao cho Chủ tịch UBND cấp huyện, quận, thị xã, thành phố (cũ nay là xã, phường) nơi có tài sản trưng mua tổ chức cưỡng chế thi hành.

Về trưng dụng tài sản, luật quy định: Trường hợp quyết định trưng dụng tài sản đã được thực hiện theo đúng quy định của pháp luật mà người có tài sản trưng dụng không chấp hành thì người quyết định trưng dụng tài sản ra quyết định cưỡng chế thi hành và tổ chức cưỡng chế thi hành hoặc giao cho Chủ tịch UBND cấp xã, phường nơi có tài sản trưng dụng tổ chức cưỡng chế thi hành.