Giọt nước tràn ly

Dư luận cả nước đang hướng sự chú ý đến Cai Lậy, Tiền Giang với sự việc hàng trăm tài xế tiếp tục phản đối trạm thu phí, cáo buộc đặt trạm sai vị trí, làm đường một nơi thu phí một nẻo.

Đây là diễn biến mới nhất, theo sau một loạt các cuộc phản đối của người dân với nhiều trạm BOT trước đó. Đầu tiên là những 'đốm lửa' nhỏ BOT Lương Sơn, Hoà Bình (tháng 10/2015), BOT Phước Tượng - Phú Gia, Huế (tháng 5/2016); BOT cầu Hạc Trì, Phú Thọ (tháng 7/2016); BOT Thanh Nê, Thái Bình (tháng 1/2017); BOT Tam Nông, Phú Thọ (tháng 3/2017); BOT Cầu Rác, Hà Tĩnh (Tháng 5/2017). 

Phong trào phản đối trạm BOT đặt 'nhầm' vị trí sau đó bắt đầu lan nhanh và mạnh hơn, với vụ việc ồn ào tại BOT Bến Thuỷ. Đây cũng là lần đầu tiên người dân sử dụng hình thức phản đối bằng tiền lẻ mệnh giá thấp, mở đầu cho cách thức tương tự tại BOT Cầu Rác, Hà Tĩnh; BOT Bờ Đậu, Thái Nguyên; BOT Quốc lộ 91; BOT Quốc lộ 5; BOT Thái Nguyên - Chợ Mới; BOT Biên Hoà và hiện nay là BOT Cai Lậy. 

Điểm chung của các dự án BOT trên là làm đường một nơi, song đặt trạm thu phí trên đường quốc lộ để 'ăn' phí cả hai đường. Khi bị phản ứng gay gắt, động thái thường thấy của Bộ GTVT và chủ đầu tư là giảm phí. Đối với người dân, giải pháp theo kiểu 'con khóc mẹ mới cho bú' này không khác nào việc nhận sai của Bộ GTVT. 

Suy nghĩ của người dân là có cơ sở, với một loạt sai phạm lớn nhỏ trong lĩnh vực BOT được 'vạch' ra chỉ trong thời gian ngắn trở lại, từ việc toàn bộ các dự án BOT đều được chỉ định thầu, cho đến chuyện 'thật như đùa' tại cao tốc Pháp Vân - Cầu Giẽ (chỉ thảm lại mặt đường nhưng thu phí như đường mới), hay sai phạm hàng nghìn tỷ đồng tại các dự án BOT, BT tại TP. HCM...

Câu chuyện về tờ tiền 100 đồng tại Cai Lậy những ngày này, bởi vậy là giọt nước tràn ly của người dân trước sự bất cập, thậm chí là bất minh của các dự án BOT, khi người dân không có quyền lựa chọn và buộc phải sử dụng dịch vụ được cung cấp độc quyền bởi một nhóm người họ không tin tưởng.

Lựa chọn quan hệ lợi ích 

Ngày đầu tiên thu phí trở lại, các lực lượng cảnh sát và công an đã có mặt ở trạm BOT Cai Lậy để đảm bảo trật tự, thậm chí phải tạm giữ một số tài xế. Ở diễn biến mới nhất, Ngân hàng Nhà nước Chi nhánh Tiền Giang cho biết sẽ có lượng tiền 100 đồng vào tuần tới để đáp ứng nhu cầu địa phương, trong đó để thanh toán cho các tài xế yêu cầu đổi tiền lẻ tại Cai Lậy. Bộ GTVT cũng đã khẳng định việc đặt trạm thu phí là đúng quy định và không có chuyện sẽ di dời trạm này.

Bài liên quan

Khởi kiện BOT thu phí bất hợp lý, tại sao không?

Cách xử lý vụ việc của Bộ GTVT hay cơ quan công quyền ở Tiền Giang có thể thấy rõ là mang tính chất vụ việc, chưa đối mặt và đi vào bản chất vấn đề, bởi vậy không bất ngờ nếu những biện pháp này không phát huy hiệu quả, thậm chí còn đẩy câu chuyện đi xa hơn. 

Ở các dự án BOT (phần lớn thuộc lĩnh vực cầu đường), bản chất vấn đề là bài toán phân chia lợi ích giữa Nhà nước, doanh nghiệp đầu tư và người dân. Muốn các dự án BOT vận hành trơn tru, qua đó ổn định và phát triển kinh tế xã hội, thì các quan hệ lợi ích này phải bình đẳng và hài hoà. Đây là điều mà chúng ta chưa có được; khi chưa có cơ chế giám sát hiệu quả về mối quan hệ giữa cơ quan công quyền và doanh nghiệp trong các dự án BOT.

Người dân do vậy vẫn giữ ánh mắt hoài nghi về tính minh bạch của mối hợp tác trên, mà một loạt bê bối liên quan tới các dự án thực hiện theo hình thức đối tác công - tư (PPP) vừa qua lại càng khiến lòng tin của người dân vốn đã bị tổn thương, nay càng trở thành một thứ 'xa xỉ'. Chính mối quan hệ chưa rõ ràng trên đã và đang gia tăng khoảng cách giữa người dân và các cơ quan Nhà nước, thậm chí lên mức căng thẳng như tại Cai Lậy những ngày này.

PPP với đại diện BOT, BT là hình thức đầu tư tốt trong bối cảnh ngân sách quốc gia có hạn và nhu cầu vốn vào hạ tầng đang rất lớn. Tuy nhiên những bất cập qua một thời gian triển khai, đặc biệt với các dự án BOT cầu đường cho thấy đã đến lúc phải dứt khoát thay đổi toàn diện chính sách đối với những hình thức hợp tác công - tư này.

Quan trọng nhất phải là nâng cao vai trò của người dân trong mối quan hệ với Nhà nước và doanh nghiệp đầu tư. Phải chấm dứt việc người dân bị đặt ra ngoài những thoả thuận đầu tư BOT như hiện nay, dù chính họ mới là bên chịu ảnh hưởng trực tiếp.

Làm được việc này, ta sẽ có thêm cơ chế giám sát nhằm minh bạch hoá tối đa các dự án BOT (hay cả BT), vốn là nơi tiềm ẩn không nhỏ nguy cơ tham nhũng, thất thoát. Bên cạnh đó, tham gia đóng góp ý kiến, giám sát hay thậm chí là quyết định dự án sẽ giúp người dân có cái nhìn toàn diện hơn đối với hình thức BOT. Hoạt động minh bạch và có sự ủng hộ của người dân, lúc này hình thức BOT, BT sẽ phát huy được hiệu quả cao nhất. 

Bài liên quan

Bộ Giao thông vận tải quyết để BOT Cai Lậy thu phí

Ai đứng sau dự án BOT Cai Lậy?

Những hình ảnh ấn tượng về BOT Cai Lậy

BOT Cai Lậy lại phải xả trạm vì "chiêu" tiền lẻ, tiền chẵn