Có bề dày lịch sử cả thế kỷ cùng đỉnh cao với doanh thu hàng nghìn tỷ đồng, song thương hiệu rượu Halico đã có những bước trượt dài và thời hoàng kim giờ chỉ còn là dĩ vãng.

Một thời hoàng kim

Vào thế kỷ 19, người Pháp đã tiến hành công tác quy hoạch Hà Nội bằng việc đầu tư vào các công trình lớn một cách bài bản, như Cầu Long Biên, Nhà hát lớn, Đại học Dược hay Phủ Chủ tịch. Bên cạnh đó, người Pháp còn đặt nền móng cho ngành công nghiệp nơi đây khi thành lập nên nhiều doanh nghiệp lớn và vẫn đang hoạt động cho tới ngày nay, tiêu biểu có thể kể tới Công ty Cồn Rượu Hà Nội (Halico).

Halico tiền thân là nhà máy rượu Hà Nội do hãng rượu Fontaine của Pháp xây dựng từ năm 1898, đây là nhà máy lớn nhất trong 5 nhà máy được xây dựng ở khu vực Đông Dương thời bấy giờ. Sau nhiều thăng trầm lịch sử, nhà máy rượu năm xưa đã đổi tên thành Halico với những bước đi vô cùng vững chãi khi tạo được những sản phẩm mang thương hiệu độc quyền của mình như Lúa mới, Nếp mới hay Vodka Hà Nội.

Cuối năm 2006, Halico "chuyển mình" từ hình thức công ty TNHH Nhà nước một thành viên sang hình thức cổ phần và từng bước lên đỉnh cao. Trong suốt khoảng thời gian từ 2008-2012, doanh nghiệp liên tiếp được vinh danh và được công nhận là Thương hiệu thế kỷ, Thương hiệu vượt thời gian, lọt top 300 trong bảng xếp hạng 500 doanh nghiệp hàng đầu Việt Nam, nhận huân chương lao động hạng Nhất của Chính Phủ,…

Không những đạt được nhiều giải thưởng danh giá, Halico còn khẳng định vị trí số một trong ngành rượu của cả nước với doanh thu tăng trưởng nhanh chóng, đạt đến hàng nghìn tỷ đồng.

Trở thành cái tên "số má" trong thị trường đồ uống có cồn tại Việt Nam, Halico ngay lập tức nhận được sự quan tâm lớn của nhiều nhà đầu tư nước ngoài, trong đó có Tập đoàn Diageo. Đây là công ty rượu lớn nhất thế giới đồng thời là chủ sở hữu nhiều thương hiệu rượu nổi tiếng như Johnnie Walker, Bailey, Smirnoff…

Diageo liên tục tiến hành gia tăng tỷ lệ sở hữu của mình tại Halico thông qua việc nhận chuyển nhượng từ Vinacapital, cổ đông nội bộ hay qua đợt chào bán của Halico. Đến giữa năm 2012, Diageo đã chi khoảng 2.000 tỷ đồng để sở hữu 45,5% cổ phần tại Halico và trở thành cổ đông lớn thứ 2 tại công ty, sau Habeco (sở hữu 54,3% cổ phần). Khi đó đại gia đồ uống Anh Quốc từng định giá Halico ở mức 4.300 tỷ đồng, tương đương hơn 200.000 đồng/CP.

Cứ tưởng rằng việc bắt tay với hãng rượu lớn nhất thế giới sẽ mang đến cho Halico những tín hiệu tích cực để tăng cường năng lực sản xuất và củng cố vị thế. Song, tình hình lại đi theo chiều hướng ngược lại.

Thay đổi hay là "chết"

Sự tham gia của Diageo diễn ra đúng vào thời điểm suy thoái kinh tế lên đến đỉnh điểm, sản xuất đình đốn, người dân thắt chặt chi tiêu. Cùng với đó, các chi phí đầu vào lại tăng chóng mặt gây sức ép lên doanh thu, lợi nhuận của Halico. 

Những kế hoạch thay đổi, giải cứu diễn ra không hiệu quả, dẫn tới Halico bắt đầu lao dốc. Năm 2013, doanh thu của hãng “bốc hơi” tới 39%, còn 640 tỷ đồng trong khi lợi nhuận chỉ đạt 29 tỷ đồng, giảm tới 86% so với năm trước. Đà giảm tiếp tục kéo sang năm 2014 khi doanh thu công ty mẹ xuống còn 397 tỷ đồng, lợi nhuận trước thuế 30 tỷ đồng.

Không chỉ hoạt động kinh doanh đi xuống, Halico còn gặp rắc rối với hàng loạt “sự cố” liên quan đến lãnh đạo cao cấp. Đầu năm 2014, ông Hồ Văn Hải - Nguyên Giám đốc Halico bị khởi tố về tội lợi dụng chức vụ quyền hạn gây ảnh hưởng đối với người khác để trục lợi. Sau khi ông Hải bị bắt, ông Mai Văn Lợi được bổ nhiệm làm Giám đốc Halico, đến năm 2015, ông được bổ nhiệm làm Chủ tịch Hội đồng quản trị công ty, được biết ông Lợi từng là cán bộ cũ của ông Trịnh Xuân Thanh.

Dưới thời ông Mai Văn Lợi, Halico từ một công ty làm ăn có lãi lại trở nên trượt dài trong thua lỗ, trong đó năm 2015, công ty này thua lỗ tới 20 tỷ đồng. Điều đáng nói, nguyên nhân thua lỗ không chỉ vì chi phí tăng, sức cạnh tranh giảm mà còn do khâu điều hành và những quyết định gây nhiều tranh cãi của ban điều hành Halico.

Trong 2 năm 2017-2018, Halico liên tục có biến động ở chiếc ghế quyền lực cao nhất - Chủ tịch HĐQT, khi ông Trần Đình Thanh thay thế ông Mai Văn Lợi, rồi Habeco lại cử ông Phạm Trung Kiên thay ông Thanh vào giữa năm 2018. Tuy nhiên, dù đã thay tướng song Halico vẫn chưa đổi vận, tiếp tục chìm trong thua lỗ. Nửa đầu năm 2019, Halico lỗ tới 43,5 tỷ đồng, đẩy lỗ luỹ kế lên 382 tỷ đồng, gần gấp đôi vốn điều lệ (200 tỷ đồng). Doanh thu trong kỳ chỉ đạt 80 tỷ đồng, bằng 1/4 kế hoạch năm (309 tỷ đồng).

Từ doanh nghiệp số một trong ngành được định giá 4.300 tỷ đồng, vốn hoá giờ đây của Halico chỉ còn hơn 200 tỷ đồng cùng khoản lỗ gấp đôi con số đó. Halico là bài học đắt giá về một thương hiệu Việt lụi tàn do không thích ứng được với sự thay đổi quá nhanh của thị trường. Nhà đầu tư ngoại Diageo chắc hẳn là những người "đau" hơn cả khi khoản đầu tư của họ, chưa tính tới chi phí cơ hội, đã mất tới 95% giá trị. Ở Halico, dù nắm tới 45,57% cổ phần song những người châu Âu không có được tiếng nói thực sự có trọng lượng, khi mà quyền chi phối vẫn nằm trong tay Habeco với 54,29%. Mà các đời lãnh đạo được Habeco chỉ định, rõ ràng không mang đến sự tin tưởng, thể hiện rõ nhất qua kết quả kinh doanh suốt nửa thập kỷ qua.

Trong bối cảnh bản thân nội tại Habeco cũng tồn tại không ít vấn đề, việc hỗ trợ công ty con bởi vậy, dù có muốn, nhưng cũng sẽ rất hạn chế; nên chăng đã đến lúc "cởi trói" cho Halico? Thoái cổ phần chi phối, mở đường cho dòng vốn tư nhân tươi mới gần như là chìa khoá duy nhất để mở ra cánh cửa nơi cuối con đường cho hãng rượu 100 năm tuổi. Nên nhớ rằng Halico vẫn còn đó giá trị lịch sử, bộ máy vận hành cùng hàng trăm công nhân viên lành nghề, am hiểu thị trường Việt. Cái họ thiếu là một sự đột phá trong tư duy quản trị, điều hành. Halico được kỳ vọng sẽ hồi phục nhanh nếu có động lực đủ lớn. Động lực này sẽ chỉ có thể được tạo ra bởi các cổ đông tư nhân, kể cả trong hoặc ngoài nước.

(Bài sau: Khoá Minh Khai và bài học niềm tin khách hàng)

Bài liên quan

'Khai tử' thương hiệu Karaoke Arirang đình đám một thời

Ông Mai Hữu Tín: Phải "giết chết" thương hiệu Gỗ Trường Thành

Bí quyết bán được giá của thương hiệu Việt

Mắc lỗi về chủ quyền lãnh thổ, các thương hiệu xa xỉ thế giới thi nhau xin lỗi người tiêu dùng Trung Quốc