Thế kẹt của dự án cao tốc Bắc - Nam

ANH PHONG

06:42 19/05/2020

8 dự án cao tốc Bắc - Nam phía Đông đang lâm vào thế kẹt khi việc việc chuyển đổi hình thức đầu tư của Chính phủ vẫn chưa đủ thuyết phục Ủy ban Thường vụ Quốc hội.

Trần tình của Chính Phủ

Trình bày tờ trình của Chính phủ trước UBTVQH cuối tuần qua, ông Nguyễn Văn Thể, Bộ trưởng Giao thông Vận tải (GTVT) cho biết, sau hơn 2 năm triển khai, các dự án thành phần với hình thức đầu tư đối tác công tư (PPP) đang phát sinh một số vấn đề, trong đó lo ngại nhất là tính khả thi huy động vốn cho dự án.

Theo ước tính, các nhà đầu tư sẽ phải huy động khoảng 35.000 tỷ đồng vốn tín dụng khi thực hiện các dự án. "Đây là số vốn tương đối lớn, khó huy động ngay. Bởi thực tế như dự án cao tốc Trung Lương - Mỹ Thuận, số vốn cần huy động 6.000 tỷ đồng nhưng cũng phải thông qua 4 ngân hàng thu xếp trong vài năm", ông Thể dẫn chứng.

Cũng theo Bộ trưởng Bộ GTVT, kết quả sơ tuyển 8 dự án thành phần cho thấy, phần lớn các nhà đầu tư trúng tuyển là các doanh nghiệp mạnh về xây lắp, thiếu bóng dáng tập đoàn tài chính lớn. Vì vậy, việc huy động vốn đã khó lại càng thêm khó. Tình huống xấu nhất, nếu nhà đầu tư không huy động đủ vốn sẽ phải huỷ thầu, rồi quay lại quy trình đấu thầu từ đầu sẽ mất nhiều thời gian.

Ngoài ra, dịch COVID-19 cũng ảnh hưởng lớn tới sản xuất, kinh doanh, nếu 8 dự án này chuyển sang đầu tư công và khởi công vào cuối năm nay sẽ giúp giải ngân vốn đầu tư công, kích cầu sản xuất.

Vì thế, Chính phủ đề xuất chuyển 8 dự án thành phần từ đầu tư PPP sang đầu tư công. Theo kế hoạch, số dự án này chuyển sang đầu tư công thì khoảng tháng 8 đến tháng 10 sẽ khởi công toàn bộ các gói thầu, ước tính giải ngân khoảng 27.000 tỷ đồng vốn đầu tư trong tổng số kế hoạch giải ngân 55.000 tỷ đồng cho toàn bộ dự án cao tốc Bắc - Nam năm nay. Số còn lại sẽ giải ngân vào năm 2021.

Bổ sung cho quan điểm của Bộ GTVT, Thống đốc NHNN Lê Minh Hưng cũng cho biết, với tình hình hiện nay, khả năng cung ứng vốn cho các dự án rất khó khăn. Các hệ số an toàn vốn ngân hàng đã chạm ngưỡng, tổng dư nợ cam kết tín dụng đối với dự án BOT đã chạm giới hạn cấp tín dụng đối với lĩnh vực này.

Bảo vệ cho việc chuyển đổi hình thức 8 dự án thành phần sang đầu tư công, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng chia sẻ, nhiều năm qua việc triển khai các dự án hạ tầng giao thông rất chậm, kỳ vọng nhiệm kỳ này có thể làm được 600 km đường cao tốc. Căn cứ tình hình thực tế, số dự án này chỉ có thể được đẩy nhanh hơn nếu chuyển sang đầu tư công. "Đây là thực tế bức xúc, mong Uỷ ban Thường vụ Quốc hội tháo gỡ để có thể khởi công được các công trình trọng điểm trong năm nay", Bộ trưởng Dũng bày tỏ.

Cái lý của Quốc hội

Đại diện cơ quan thẩm tra, ông Vũ Hồng Thanh, Chủ nhiệm Uỷ ban Kinh tế cho hay, hiện có 2 luồng ý kiến về chuyển đổi 8 dự án thành phần cao tốc Bắc - Nam sang đầu tư công. Một số ý kiến đồng ý cho rằng việc chuyển đổi là hoàn toàn khả thi. Song cũng có nhiều ý kiến không đồng ý, khi đã có 7 trong 8 dự án thành phần có từ 2 nhà đầu tư trở lên qua vòng sơ tuyển.

Việc liên tục hủy sơ tuyển với dự án sẽ ảnh hưởng không tốt đến uy tín Nhà nước, dư luận và tâm lý nhà đầu tư. Chưa kể, Chính phủ đề xuất bố trí bổ sung 44.493 tỷ đồng (tương đương 80,89% tổng số vốn kế hoạch) cho dự án trong giai đoạn 2021-2025 là không phù hợp.

Tiếp mạch vấn đề, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân đề nghị làm rõ năng lực thu xếp vốn của các nhà đầu tư đã qua vòng sơ tuyển 7 dự án thành phần. "Liệu có phải tất cả doanh nghiệp đã qua 2 vòng sơ tuyển không có khả năng làm dự án, khó khăn huy động vốn? Bởi thực tế có doanh nghiệp phản ánh họ đủ năng lực làm", bà đặt câu hỏi hướng về phía Bộ trưởng Giao thông Vận tải.

Tham gia thẩm tra, Phó chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội, ông Ngô Trung Thành nhấn mạnh, năm 2017, khi Quốc hội thảo luận để quyết định đầu tư các dự án, nhiều đại biểu đã băn khoăn về vốn, nhưng cơ quan trình nói về sự cần thiết đầu tư 8 dự án PPP rất thuyết phục. Giờ trình lại, chuyển PPP sang đầu tư công... còn thuyết phục hơn.

“Ảnh hưởng của COVID-19 có đến mức vậy không? Sức khoẻ doanh nghiệp yếu đi thì sức khoẻ ngân sách còn yếu hơn. Ba năm trước, ngân sách khả quan thì làm PPP, nay khó khăn hơn lại dùng ngân sách?” Nêu hàng loạt câu hỏi, ông Thành cho rằng, tờ trình Quốc hội phải đề xuất thuyết phục hơn.

“Nói là vì ảnh hưởng của COVID-19 thì chưa thuyết phục, đọc hồ sơ thì bị hẫng khi thấy có nhà đầu tư PPP, nhưng lại xin chuyển sang đầu tư công”, bà Hoàng Thị Hoa, Phó chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội phát biểu.

Sau nhiều cân nhắc, cơ quan thẩm tra đề nghị xem xét lựa chọn một số dự án thành phần đầu tư theo phương thức PPP khó thu hút được nhà đầu tư để chuyển sang đầu tư công, chứ không chuyển toàn bộ 8 dự án thành phần sang đầu tư công. Như vậy, theo Uỷ ban Kinh tế cũng đảm bảo quy định tại Luật Đầu tư công khi Quốc hội bố trí vốn bổ sung cho dự án trong giai đoạn 2021-2025 không quá 11.000 tỷ đồng (không quá 20% của 55.000 tỷ đồng đã phân bổ cho dự án), giảm thiểu ảnh hưởng tiêu cực tới các nhà đầu tư đã tham gia sơ tuyển.

Cân nhắc kỹ các phương án

Nghị quyết số 13-NQ/TW, ngày 16/01/2012, Hội nghị lần thứ 4 Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XI) về xây dựng hệ thống kết cấu hạ tầng đồng bộ nhằm đưa nước ta cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại vào năm 2020 nêu rõ: “Phấn đấu đến năm 2015, hoàn thành khoảng 600 km và đến năm 2020 hoàn thành đưa vào sử dụng khoảng 2.000 km đường cao tốc”.

Nhiều chuyên gia trong lĩnh vực giao thông đánh giá, cần phải nhìn vào Nghị quyết TW và xem đó là sợi chỉ hồng cho dự án. Nghị quyết đã được ban hành, các cơ quan, ban ngành cần có sự vào cuộc mạnh mẽ để đạt mục tiêu TW đã đề ra.

Trao đổi với Nhadautu.vn, Thứ trưởng Bộ GTVT Nguyễn Nhật cho biết, giai đoạn 2011-2015, Việt Nam đã xây dựng được tới 731km đường cao tốc. Dự kiến, đến năm 2020, là 2.000km cao tốc nhưng đến nay vẫn chưa đạt mục tiêu đó, thực tế mới đạt khoảng 1.400 km.

“Như vậy, cần phải tăng tốc hoàn thành 11 dự án cao tốc Bắc - Nam phía Đông để có thêm 654km cao tốc vào năm 2021, lúc đó toàn quốc sẽ có 2.064km cao tốc, đạt mục tiêu Nghị quyết số 13-NQ/TW của Ban chấp hành Trung ương”, Thứ trưởng Nhật nói.

Chính vì vậy, dù không mong muốn nhưng Chính phủ buộc phải linh hoạt, các điều kiện khách quan và chủ quan khiến phương án cũ không thể đảm bảo tiến độ.

Đánh giá về tuyến đường này, Thứ trưởng Bộ GTVT cho biết, bên cạnh sức ép rất lớn về tiến độ, thì phương thức đầu tư và hiệu quả dự án đang là vấn đề đáng lưu tâm.

“Cho đến nay, trục xương sống từ Hà Nội - Tp. HCM đang được Chính phủ, Quốc hội, các Bộ ngành và toàn bộ thể chế đặc biệt quan tâm. Tuy nhiên, việc chưa thể "đóng mạch" cao tốc Bắc - Nam dẫn đến thiếu tính kết nối, các tuyến cao tốc chưa phát huy được hết công năng cho sự phát triển” Thứ trưởng Nhật cho biết.

Một vấn đề nữa rất đáng lưu tâm, đó là việc giải phóng mặt bằng cho 11 dự án cao tốc Bắc - Nam đã hoàn thành 73%, dự kiến hoàn thành quý II/2020. Ngoài ra, đã và đang xây dựng được 114 khu tái định cư (trong đó, hoàn thành 35 khu, đang xây dựng 79 khu).

Nếu chuyển về đầu tư công, Bộ GTVT sẽ phấn đấu khởi công ngay trong tháng 8/2020, nhằm tận dụng ngay khối lượng GPMB đã thực hiện (73%), tránh trường hợp tái lấn chiếm. Đồng thời, sớm hoàn thành đưa vào sử dụng, phát huy hiệu quả đầu tư, sớm thu hồi vốn cho nhà nước.

Kết luận cuộc họp UBTVQH cuối tuần qua, vẫn chưa có phương án cuối cùng với việc triển khai các dự án. Phó chủ tịch Quốc hội Phùng Quốc Hiển nhìn nhận, cuộc họp chưa thể quyết định được việc chuyển 8 dự án thành phần cao tốc Bắc - Nam sang đầu tư công.

Ông nhắc lại quan điểm, 7 trong 8 dự án thành phần này đã có nhà đầu tư tham gia, duy nhất đoạn Vĩnh Hảo - Phan Thiết hiện chưa có nhà đầu tư. Do đó, chỉ nên chuyển những dự án không có nhà đầu tư, như đoạn Vĩnh Hảo - Phan Thiết, sau đó mới tính tới các đoạn khó khăn khác nếu đấu thầu không thành công hoặc khó khăn huy động vốn.

Ông cũng cho rằng, do đây là vấn đề lớn nên sẽ phải xin ý kiến Bộ Chính trị, cấp có thẩm quyền.

UBTVQH cũng đề nghị Chính phủ rà soát, cập nhật tờ trình, báo cáo lại cơ quan thường trực Quốc hội tại phiên họp 45 đợt 2 (dự kiến diễn ra đầu tháng 6, giữa 2 đợt của kỳ họp 9).

"Nếu đủ độ chín, Uỷ ban Thường vụ Quốc hội sẽ trình Quốc hội xem xét ở đợt 2 của kỳ họp thứ 9", Phó chủ tịch kết luận.

Bài liên quan