Thăng Long vàng son hội tụ

Lịch sử đã phân tích rất nhiều về tầm nhìn cao vọng vượt trội của Lý Thái Tổ khi rời từ vùng núi Hoa Lư hiểm nhỏ về Đại La giữa trung châu và định danh Thăng Long cho kinh đô mới, mở ra kỷ nguyên vàng son lần thứ nhất, kéo dài hơn 200 năm.

Lịch sử đã phân tích rất nhiều về tầm nhìn cao vọng vượt trội của Lý Thái Tổ khi rời từ vùng núi Hoa Lư hiểm nhỏ về Đại La giữa trung châu và định danh Thăng Long cho kinh đô mới, mở ra kỷ nguyên vàng son lần thứ nhất, kéo dài hơn 200 năm.

Công cuộc xây dựng Thăng Long và Đại Việt dưới sự lãnh đạo của Lý Thái Tổ đã cho thấy sức mạnh đoàn kết và sáng tạo vĩ đại của dân tộc ta trong sắp đặt giang sơn, cải biến cơ đồ, mở mang bờ cõi, dựng nền văn hiến…

Tại Thăng Long, Lý Công Uẩn cho xây ngôi thành lớn với bốn cửa như ngày nay ta thấy và hình dung lại qua khảo cổ Hoàng Thành. Nhà Lý cho đắp đê Cơ Xá, là con đê ngăn lũ đầu tiên ở Bắc Bộ. Nhà Lý tập hợp sức dân khai thông, mở rộng sông Đuống, đặt tên mới là Thiên Đức, nối với năm con sông khác ở vùng Lục Đầu Giang. Công cuộc này vừa để trị thủy, ngăn ngừa lũ lụt, cung cấp nước tưới cho canh tác nông nghiệp vừa mở rộng giao thương ra cả vùng Bắc Bộ nối với biển Đông. Trước đó, tại Thăng Long đã được quy hoạch các làng nghề thành các phố hàng, vừa hợp tác sản xuất, rồi thương nhân xuất hiện, càng mở rộng giao thương, buôn bán…

Trong thời nhà Lý, bờ cõi được mở rộng và gìn giữ. Qua hai cuộc bình Chiêm (1044, 1069), hai châu Hoan, Hóa (Nghệ Tĩnh, Thanh Hóa) được củng cố vững chắc làm đất phên dậu phía Nam. Hai lần phạt Tống (1075, 1077), Đại Việt tiến đánh trước đến tận sào huyệt của quân xâm lược. Cũng trong thời nhà Lý, vùng đảo cực Đông Bắc của đất nước được dựng dậy, lập thành trang Vân Đồn do đội quân triều đình đóng giữ để đề phòng giặc đến qua đường biển.

Từ thành tựu xây dựng phát triển kinh tế, triều Lý đã phát triển văn hóa, xây nền văn hiến với nhiều dấu tích, thành tựu còn hiện diện trong thời đại chúng ta: Nhà Lý xây Chùa Một Cột, dựng tháp Báo Thiên và đúc chuông Quy Điền. Tháp Báo Thiên và chuông Quy Điền sau này được tôn vinh vào “Tứ đại khí” của Đại Việt, cùng với tượng chùa Quỳnh Lâm và vạc Phổ Minh, đời Trần. Nhà Lý lập nên trường đại học đầu tiên là Văn Miếu Quốc Tử Giám, mở khoa thi đại khoa đầu tiên Minh Kinh Bác Học với Trạng nguyên khai khoa là Lê Văn Thịnh, sau thành thầy dạy cho vua và làm đến chức Thái sư. Nhà Lý xây dựng bộ luật Hình thư, cho vẽ bản đồ Nam Bắc phân giới địa đồ, bao quát chủ quyền giang sơn từ Bắc giáp Lưỡng Quảng, Vân Nam tới Nam thông vào qua châu Hóa, châu Hoan…

Có thịnh rồi đến suy. Khi nhà Lý suy yếu, nhà Trần đã tiếp quản trong hòa bình, tiếp thu và phát triển tinh hoa tiền triều để lại, mở ra kỷ nguyên vàng son thứ hai của nước Đại Việt và kinh đô Thăng Long. Nhà Trần với những vị vua thời kỳ đầu hết sức mưu lược cùng nhiều vị tướng soái văn võ song toàn, đã sáng chói lên những võ công hiển hách trong ba lần đại phá quân Nguyên Mông, đội quân khét tiếng từng hoành hành vó ngựa từ Đông sang Tây thế giới thời kỳ ấy. Kinh đô Thăng Long, dù mấy lần phải biến thành đất hoang theo kế sách thanh dã, chờ thời cơ đuổi giặc, sau chiến thắng lại được vực dậy huy hoàng. Bến Vân Đồn mới là chốn phòng bị thời nhà Lý, đến thời Trần đã mở ra thành thương cảng sầm uất, tấp nập thuyền buôn các xứ trong khu vực và tận châu Âu tìm đến cập bến giao thương. Ở trong đất liền thì “thứ nhất Kinh Kỳ, thứ nhì Phố Hiến” là trung tâm kéo theo cả vùng Bắc Bộ phát triển mạnh mẽ.

Nhà Trần hoàn thiện hệ thống đê điều trị thủy sông Hồng và đắp thêm đê mới Quai Vạc để trị thủy sông Thái Bình, rồi mở mang bờ cõi về phía Nam với châu Ô, châu Lý, là vùng đất từ Quảng Bình đến bắc Quảng Nam ngày nay.

Nền văn hiến Đại Việt tiếp tục được tôn lên cao. Việc in sách thi thư với Tàng Thư các bắt đầu từ thời nhà Lý, đến thời nhà Trần được tiếp tục với việc soạn thảo và in các sách Thống chế, Lễ nghi, Quốc triều thường lễ. Bộ sử Đại Việt sử ký do Lê Văn Hưu soạn, xuất hiện ở thời này. Đồng thời là việc Trương Hán Siêu và Nguyễn Trung Ngạn soạn sách Hoàng triều đại điển và tu sửa, soạn lại bộ luật Hình thư. Ngoài Quốc tử viện được lập ra để đào tạo quan lại và con em, nhà Trần còn lập thêm Quốc học viện để mở rộng thành phần nho sinh, mời nho sĩ tài giỏi trong nước đến làm thầy, lập Giảng võ đường để đào tạo võ quan, rèn tập kỹ năng thực chiến cho binh lính.

Tôn giáo, từ thời nhà Lý đã trọng đạo Phật với vua Lý Thánh Tông đứng đầu Thiền phái Thảo Đường, thì đến thời Trần, vua Trần Thái Tông viết sách Khóa Hư lục, Thiền sư Trần Tung viết sách Tuệ Trung Thượng Sĩ ngữ lục rồi vua Trần Nhân Tông sáng lập Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử, trở thành quốc giáo. Văn học thành văn phát triển rực rỡ với những tác giả lớn là vua quan, thiền sư, trạng nguyên, chí sỹ thuộc vào hàng kinh bang tế thế…

Nhà Trần suy tàn, triều chính vào tay nhà Hồ với vua Hồ Quý Ly, tồn tại ngắn ngủi, chỉ có 7 năm (1400 -1407), rồi đất nước rơi vào họa Bắc thuộc lần thứ tư. Lê Lợi khởi nghĩa thành công, đánh tan giặc Minh và lên ngôi vua, cũng phải trải qua một thời kỳ, tới khi Lê Thánh Tông tiếp quản ngôi báu thì Đại Việt và Thăng Long mới lập nên kỷ nguyên vàng son lần thứ ba.

Đại nghiệp của Lê Lợi thành công với vai trò quân sư của Nguyễn Trãi và Trần Nguyên Hãn, bản “Bình Ngô đại cáo” hùng tráng ban ra, nhưng lên ngôi, Lê Thái Tổ lại thác sớm. Ngay sau đó, triều chính rối ren. Hoàng tử Lê Tư Thành với tư chất cao cả, khuôn dung đẹp đẽ, được các quan trung trinh phò tá, lên ngôi Lê Thánh Tông, thì mới lập lại được triều chính. Lê Thánh Tông đã ban chiếu rửa oan cho Nguyễn Trãi trong vụ Lệ Chi Viên và thân chinh làm tướng cầm quân đi chinh phạt Chiêm Thành. Đại Việt mở mang đến phía bắc đèo Cù Mông với đạo thừa tuyên Quảng Nam và phủ Thăng Hoa được lập thêm ra.

Thời vua Lê Thánh Tông, kinh đô Thăng Long lại trở nên hùng mạnh, nước Đại Việt trở thành kỷ cương, cường thịnh, chính trị ổn định, kinh tế phát triển, quốc phòng vững vàng và văn hóa thăng hoa. Vua Lê Thánh Tông cho soạn thảo bộ luật Hồng Đức, đến nay vẫn nhiều ưu việt, cho hoàn chỉnh bản đồ Đại Việt mang tên Hồng Đức bản đồ, lập ra Tao đàn nguyên súy do mình làm chủ soái. Thời của vị vua này, cuốn “Đại Việt sử ký” được nhà sử học Phan Phù Tiên biên chép tiếp từ thời nhà Trần đến khi Lê Lợi sáng lập nhà Lê, bộ Đại Việt sử ký toàn thư của Ngô Sĩ Liên với 15 quyển, chép từ thời Hồng Bàng cho đến thời Lê Thái Tổ, bộ sách Thiên Nam dư hạ tập, gồm 100 quyển, do các danh sỹ Thân Nhân Trung, Quách Đình Bảo, Đỗ Nhuận, Đào Cửu, Đàm Văn Lễ soạn, được hoàn thành…

Tiếp theo thời kỳ nhà Lê suy thoái, Đại Việt và Thăng Long đã phải trải qua một thời kỳ dài dằng dặc với phân tranh, cát cứ trong những xung đột, thời Lê Trung Hưng với nhà Mạc, rồi vua Lê với Chúa Trịnh và thời Trịnh, Nguyễn phân tranh, đất nước chia thành hai xứ, Đàng Trong và Đàng Ngoài.

Thăng Long sáng lại hào quang khi Quang Trung thần tốc đại phá quân Thanh năm 1789. Lên ngôi vua, tiếc là Quang Trung cũng mất sớm, chỉ được ba năm. Đất nước lại rơi vào nội chiến. Mười năm sau, 1802, Nguyễn Ánh thắng thế, lên ngôi Gia Long, lập ra triều Nguyễn, chọn Phú Xuân ở Huế làm kinh đô, Thăng Long được gọi là Bắc Thành, đến thời vua Minh Mệnh, thì đổi tên thành Hà Nội...

Nhà Nguyễn từ khởi đầu triều chính cho đến khi Pháp nhảy vào xâm chiếm Việt Nam năm 1858, đã có nhiều đóng góp cho cơ đồ. Đó là thống nhất đất nước, giang sơn trải dài từ Bắc chí Nam như ngày nay, cùng với nhiều cải cách trong quản trị, cải tiến hệ thống quan lại… Nhưng từ khi thành xứ thuộc địa, với những ràng buộc của thời thế và hạn chế trong tự thân, triều đình càng ngày càng trở nên yếu kém, mất quyền tự chủ, tự quyết, đất nước chìm trong những tiếng thở dài.

Tuy nhiên, người Việt, dù trong hoàn cảnh nào, cũng đau đáu vươn lên và tìm cách đóng góp cho đất nước. Tận dụng được mặt tích cực trong chính sách khai hóa thuộc địa, thời kỳ này Hà Nội cũng có nhiều biến chuyển về hạ tầng, về công nghiệp, điện khí hóa. Vàng son dù không được bồi đắp nhiều, nhưng vẫn còn được lưu giữ để chờ đợi cơ hội tỏa sáng.

Thăng Long xưa, Hà Nội nay, đã trở thành Thủ đô của nước Việt Nam mới từ 8/1945, là Thủ đô của miền Bắc hòa bình lập lại từ 1954 và chính thức là Thủ đô của nước Việt Nam thống nhất từ năm 1976. Đây chính là cơ hội cho những chờ đợi ấy, chờ đợi cho việc mở ra kỷ nguyên vàng son hội tụ lần thứ năm trong lịch sử nước Việt.

Từ trong những tháng ngày vừa đương đầu với bom Mỹ vừa hết lòng chi viện cho chiến trường miền Nam chiến đấu vì độc lập và thống nhất đất nước, việc khảo sát, để lập quy hoạch Thủ đô đã được tiến hành. Đã có nhiều tư duy, tri thức, kinh nghiệm để vun đắp cho một tổng thể quy hoạch Hà Nội vươn lên thành một trung tâm chính trị, văn hóa và kinh tế hiện đại văn minh trong hội nhập và tăng tốc phát triển hiện nay. Mới nhất, vào đầu năm 2022, Thủ tướng Chính phủ đã ra quyết định Phê duyệt Nhiệm vụ lập quy hoạch Thủ đô Hà Nội thời kỳ 2021-2030 và tầm nhìn đến năm 2050.

Ngày nay, trong tầm mắt mỗi người dân, chúng ta đã thấy Thủ đô ta đang mở rộng và phát triển qua những biểu hiện hàng ngày. Rất vui mừng về những nền tảng và dư địa cho sáng tạo và kiến thiết để Hà Nội hiện ra trong tương lai gần với dáng vóc mà chúng ta kỳ vọng, Nhưng cũng không ít những băn khoăn về những công trình chậm tiến độ, những khu đất và công trình dựng lên rồi bỏ phí, thậm chí sẽ bị đập phá bỏ đi, trong khi đó thì sức ép về quá tải giao thông đô thị và dân cư đang tăng mãi lên.

Đất nước đang trên đường lớn phát triển và Thủ đô Hà Nội cũng như vậy. Làm thế nào để Hà Nội hội tụ, tỏa sáng những vàng son trong kỷ nguyên mới này, phải được chú trọng đúng mức. Những con người, những bộ óc viễn kiến về tương lai, đã được trao gánh trên vai trọng trách này hãy luôn nhớ đến những tầm nhìn cao rộng và vượt thoát lớn lao của tiền nhân mà tư duy và hoạch định, để không phải hổ thẹn với các thế hệ tương lai!

Bài liên quan

Trải nghiệm Tết Việt trong ‘Ngày tìm hiểu Việt Nam 2024’

Khu nghỉ dưỡng Hoiana chung tay mang Tết ấm no đến cho người nghèo Quảng Nam

Gần 5.000 sinh viên, người lao động nghèo TP.HCM được hỗ trợ vé Tết

Nhiều công ty than tại Quảng Ninh tổ chức chuyến xe miễn phí đưa công nhân về quê đón Tết