[Café Cuối tuần] Luật Kiểm soát sự ảnh hưởng của người nổi tiếng, tại sao không?

Kiểm soát tác động xấu

Trong bối cảnh công nghệ số và mạng xã hội phát triển, không chỉ trong lĩnh vực quảng cáo, Việt Nam đang tăng cường thực thi các quy định để kiểm soát ảnh hưởng (xấu) của người nổi tiếng và người có ảnh hưởng xã hội (KOL, KOC), như các vụ án với người mẫu Ng. T; bà chủ khu du lịch Đ. N...

Đáng nói, một số cá nhân nêu trên không chỉ nổi danh trong lĩnh vực hoạt động của họ, mà các tài khoản mạng xã hội mang tên họ cũng rất... hot lên tới cả triệu người follow. Sự kiểm soát, ngăn ngừa được tăng cường từ mấy năm nay được nói là nhằm bảo vệ người tiêu dùng và duy trì đạo đức xã hội và lần đầu tiên được "luật hoá" trong quảng cáo.

Vì thế tại dự thảo Luật Quảng cáo sửa đổi đưa ra một số điều khoản quan trọng. Cụ thể, người nổi tiếng với lượng theo dõi lớn (hơn 500.000 người) phải đảm bảo quảng cáo của họ là chính xác và đáng tin cậy; Những hợp đồng quảng cáo cần có sự xác nhận nội dung trước khi phát hành, và các cá nhân hoặc tổ chức liên quan phải chịu trách nhiệm pháp lý nếu quảng cáo chứa đựng nội dung sai lệch hoặc gây hiểu lầm cho người tiêu dùng.

Một số ý kiến tiêu biểu từ dư luận và các chuyên gia cũng như đại biểu Quốc hội đều cho rằng việc kiểm soát là cần thiết khi ngày càng có nhiều ví dụ về những quảng cáo lệch chuẩn. Chẳng hạn, một số người nổi tiếng đã sử dụng danh tiếng của mình để phóng đại công dụng của sản phẩm, từ các sản phẩm làm đẹp đến thực phẩm chức năng, gây ra nhiều trường hợp người tiêu dùng gặp phải hậu quả tiêu cực khi sử dụng sản phẩm không đúng như quảng cáo. Việc lạm dụng uy tín cá nhân để đưa ra các nội dung phóng đại, không có căn cứ khoa học có thể gây tổn hại đến sức khỏe người tiêu dùng và tác động tiêu cực đến niềm tin vào quảng cáo...

Các nước phát triển đã phòng ngừa...

Trước Việt Nam, một số quốc gia đã có những quy định cụ thể nhằm ngăn chặn các tác động tiêu cực từ người nổi tiếng trong quảng cáo và truyền thông xã hội. Dĩ nhiên là "đụng" tới người nổi tiếng là "đụng" tới lượng fan hâm mộ hùng hậu của các siêu sao, song có một số lý do chính để các nước buộc phải tăng cường kiểm soát sự ảnh hưởng (xấu) gồm:

Bảo vệ sức khỏe cộng đồng và ngăn ngừa thông tin sai lệch: Người nổi tiếng thường có lượng người hâm mộ lớn và tầm ảnh hưởng sâu rộng, khiến những gì họ quảng bá hoặc tuyên truyền có tác động mạnh mẽ. Ví dụ, trong đại dịch COVID-19, một số người nổi tiếng đã lan truyền thông tin sai lệch về vaccine hoặc biện pháp phòng ngừa, gây hoang mang trong cộng đồng. Tại Hoa Kỳ và châu Âu, các cơ quan chức năng đã phải vào cuộc để yêu cầu các nền tảng mạng xã hội hạn chế nội dung từ những người nổi tiếng phát ngôn sai lệch về y tế

Quản lý hoạt động thương mại và bảo vệ người tiêu dùng: Người nổi tiếng thường hợp tác với các thương hiệu để quảng bá sản phẩm. Tuy nhiên, khi những sản phẩm này không đạt chất lượng hoặc có vấn đề, người tiêu dùng dễ bị thiệt hại. Tại Trung Quốc, chính phủ đã ban hành các quy định cấm người nổi tiếng quảng cáo các sản phẩm tài chính rủi ro cao như tiền điện tử, nhằm bảo vệ người tiêu dùng khỏi rủi ro tài chính .

Ngăn ngừa tác động (xấu) lên đạo đức xã hội: Các chính phủ ở Trung Quốc, Hàn Quốc và Nhật Bản đã kiểm soát chặt chẽ hoạt động của người nổi tiếng để duy trì đạo đức xã hội và bảo vệ giá trị truyền thống. Chẳng hạn, Trung Quốc vào năm 2021 đã tiến hành "chiến dịch thanh lọc" đối với các nền tảng mạng xã hội và kiểm soát các hành vi của người nổi tiếng, đặc biệt khi liên quan đến lối sống xa hoa hoặc các scandal đạo đức, để hạn chế ảnh hưởng tiêu cực lên giới trẻ.

Kiểm soát hình ảnh quảng bá của người nổi tiếng đối với trẻ em và thanh thiếu niên: Một số quốc gia, chẳng hạn như Anh, yêu cầu người nổi tiếng phải có trách nhiệm khi quảng bá nội dung tiếp cận đối tượng trẻ em và thanh thiếu niên. Tại Mỹ, FTC đã ban hành các quy định nhằm hạn chế việc quảng cáo không minh bạch và khuyến khích những người nổi tiếng phải công khai việc quảng bá nội dung thương mại trên mạng xã hội để bảo vệ người dùng.

Riêng trong lĩnh vực quảng cáo, các quốc gia đã đề ra các quy định rất cụ thể nhằm ngăn ngừa các tác động tiêu cực. Tại Hàn Quốc, Bộ Công nghiệp và Năng lượng yêu cầu người nổi tiếng phải kiểm chứng sản phẩm trước khi quảng cáo, nhất là các sản phẩm liên quan đến sức khỏe. Quốc gia này đã ban hành luật phạt nặng nếu quảng cáo gây hiểu nhầm hoặc lừa dối, đặc biệt với những sản phẩm sức khỏe và sắc đẹp.

Nhiều nước khác đã tăng cường những quy định chặt chẽ hơn đối với người nổi tiếng, hạn chế quảng bá những sản phẩm có thể gây ảnh hưởng tiêu cực đến trẻ vị thành niên và cấm các nội dung quảng cáo bạo lực hoặc không lành mạnh. Các nền tảng mạng xã hội cũng phải chịu trách nhiệm giám sát và kiểm duyệt nội dung từ các tài khoản có lượng theo dõi lớn.

Tại Anh, các cơ quan như Advertising Standards Authority (ASA) và Federal Trade Commission (FTC) cũng đã ban hành các quy định yêu cầu người nổi tiếng phải minh bạch về mối quan hệ tài chính khi quảng bá sản phẩm. Nhật Bản cũng quy định về đạo đức quảng cáo, trong đó yêu cầu người nổi tiếng không được phóng đại quá mức về lợi ích của sản phẩm. Họ có thể bị xử phạt nếu quảng cáo sản phẩm sai sự thật hoặc gây hiểu nhầm, nhất là trong các lĩnh vực liên quan đến sức khỏe và tài chính.

Việt Nam: Không chỉ luật quảng cáo?!

Các ví dụ quốc tế cho thấy rằng việc kiểm soát chặt chẽ sự ảnh hưởng của người nổi tiếng là rất cần thiết để bảo vệ lợi ích của người tiêu dùng. Với sự phát triển của mạng xã hội tại Việt Nam, việc xuất hiện dày đặc của người nổi tiếng trong các lĩnh vực kinh tế, văn hóa, xã hội, và thể thao là điều khó tránh khỏi. Nếu không có các quy định rõ ràng và các chế tài pháp lý mạnh mẽ, người tiêu dùng có thể trở thành nạn nhân của những quảng cáo không minh bạch và không đáng tin cậy.

Tuy nhiên, để thực hiện quy định này một cách hiệu quả, khái niệm "người nổi tiếng" cần được xác định rõ ràng hơn, bao gồm những tiêu chí cụ thể về số lượng người theo dõi, tầm ảnh hưởng, và lĩnh vực hoạt động. Điều này sẽ giúp cho các quy định kiểm soát không chỉ phù hợp mà còn khả thi, chống lại sự áp đặt tuỳ tiện trong việc xử lý, góp phần xây dựng môi trường quảng cáo trong sạch và bảo vệ lợi ích của xã hội.