[Café Cuối tuần] Cảng miễn thuế và Cổng đầu tư FDI: Góc nhìn từ đánh giá SWOT

Trong hàng loạt cải cách về chính sách, thể chế đáp ứng yêu cầu chuyển đổi trong Kỷ nguyên mới, lãnh đạo cấp cao của Đảng và Nhà nước mới đây đã yêu cầu nghiên cứu mô hình "Cảng miễn thuế" để đưa Việt Nam thành trung tâm logistics khu vực, cùng với "Cổng một cửa đầu tư quốc gia" nhằm thu hút nhà đầu tư nước ngoài.

Đây là hai giải pháp đột phá, mang tầm nhìn chiến lược từ cấp cao, nhưng để biến ý tưởng thành hiện thực, cần nhìn rõ những gì đang có, những gì còn thiếu, những gì có thể đạt được và những gì cần cẩn trọng. Phân tích qua lăng kính SWOT – điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội, thách thức – dường như là cách để hiểu sâu hơn và tìm ra lối đi phù hợp.

Điểm mạnh: Nền tảng vững vàng để vươn xa

Việt Nam có vị trí địa lý chiến lược, nằm tại trung tâm Đông Nam Á, gần các tuyến hàng hải quốc tế với lưu lượng vận chuyển chiếm 40% thương mại toàn cầu (theo UNCTAD). Mô hình "Cảng miễn thuế" tận dụng tối đa lợi thế này, có thể biến đất nước thành trung tâm logistics như Singapore – nơi xử lý 37,8 triệu TEU hàng hóa mỗi năm (số liệu năm 2023 từ MPA Singapore).

Thêm vào đó, hệ thống cảng biển hiện tại như Cái Mép - Thị Vải đã đạt công suất 8,3 triệu TEU năm 2024 (theo Tổng công ty Tân Cảng Sài Gòn), là bước đệm không nhỏ. Chủ trương xây dựng Cảng Cần Giờ đã rõ.

Về "Cổng một cửa đầu tư quốc gia", Việt Nam đã ký 16 hiệp định thương mại tự do, thu hút 39,6 tỷ USD vốn FDI trong năm 2024 (theo Bộ Kế hoạch và Đầu tư), cho thấy uy tín quốc tế sẵn có. Lực lượng lao động trẻ – với 54 triệu người trong độ tuổi lao động (Tổng cục Thống kê, 2024) – cùng chi phí cạnh tranh, là nền tảng để mơ về một bước tiến lớn.

Những rào cản cần vượt qua

Nhưng bên cạnh sự lạc quan, nỗi lo về hạ tầng và thể chế vẫn hiện hữu. Chi phí logistics tại Việt Nam chiếm tới 16-20% GDP (theo Ngân hàng Thế giới, 2023), cao hơn nhiều so với mức 10-12% ở Thái Lan hay 8-10% ở Singapore, do hệ thống đường bộ, đường sắt và công nghệ chưa đồng bộ. "Cảng miễn thuế" đòi hỏi đầu tư hàng chục tỷ USD, trong khi ngân sách nhà nước chỉ đạt 5,75 triệu tỷ đồng (khoảng 230 tỷ USD) năm 2024 (Bộ Tài chính), chưa kể áp lực nợ công ở mức 43,1% GDP.

Về "Cổng một cửa", dù thủ tục hành chính đã giảm còn 5-7 ngày cho một dự án FDI (Bộ Kế hoạch và Đầu tư, 2024), nhưng sự thiếu nhất quán giữa các bộ ngành vẫn là vấn đề. Hơn 1.200 doanh nghiệp logistics nội địa phần lớn là nhỏ lẻ, chỉ chiếm 10% thị phần (Hiệp hội Logistics Việt Nam), khó cạnh tranh với các ông lớn như Maersk hay DHL, đặt ra thách thức về năng lực triển khai.

Dẫu vậy, cơ hội lại mở ra như một luồng gió mát lành. Xu hướng dịch chuyển chuỗi cung ứng sau đại dịch đã đưa Việt Nam vào tầm ngắm, với 72% doanh nghiệp đa quốc gia cân nhắc đầu tư mới (theo khảo sát của AmCham, 2024). Samsung hiện diện với 16 tỷ USD vốn FDI, hay Intel với nhà máy 1,5 tỷ USD tại TP.HCM, là minh chứng rõ nét. Thị trường logistics cũng tăng trưởng mạnh, dự kiến đạt 65 tỷ USD vào năm 2029 (Mordor Intelligence), nhờ thương mại điện tử bùng nổ – doanh thu đạt 25 tỷ USD năm 2024 (Bộ Công Thương).

"Cảng miễn thuế" có thể là đòn bẩy để chen chân vào chuỗi cung ứng toàn cầu, còn "Cổng một cửa" – nếu học được từ uTradeHub của Hàn Quốc với 90% thủ tục trực tuyến (Korea Trade Network) – sẽ giúp Việt Nam cải thiện chỉ số Doing Business, vốn đứng thứ 70/190 (Ngân hàng Thế giới, 2023). Các khoản vay từ World Bank (2,75 tỷ USD cho hạ tầng năm 2024) cũng là nguồn lực quý giá để hiện thực hóa tầm nhìn.

Từ những phân tích nếu trên thấy rằng hai giải pháp không chỉ là ý tưởng mà là lời kêu gọi hành động. Để "Cảng miễn thuế" thành công, cần đầu tư đồng bộ hạ tầng – không chỉ cảng mà cả đường nối, học Singapore cách quản lý hiệu quả với tỷ lệ thông quan 99% trong 24 giờ (Port of Singapore Authority). "Cổng một cửa" phải cải cách thực chất, giảm thời gian phê duyệt xuống dưới 3 ngày như Hàn Quốc, công khai tiến trình để nhà đầu tư tin tưởng. Vốn đầu tư có thể huy động từ World Bank, ADB (đã cam kết 5 tỷ USD giai đoạn 2025-2027), kết hợp doanh nghiệp tư nhân như Vingroup – đơn vị từng đầu tư 2 tỷ USD vào cảng biển (Vinpearl, 2023). Minh bạch và đào tạo nhân lực cũng là chìa khóa, tránh để giấc mơ lớn thành "lắm mối tối nằm không".

"Cảng miễn thuế" và "Cổng một cửa đầu tư quốc gia" không chỉ là câu chuyện kinh tế, mà là cơ hội để Việt Nam vươn mình, khẳng định vị thế. Nhưng để cái thiện từ tầm nhìn này lan tỏa, cần bước đi chắc chắn, dựa trên cái mạnh, vượt qua cái yếu, nắm bắt cơ hội và hóa giải thách thức. Nếu làm được, đây sẽ là niềm tự hào không chỉ của hôm nay mà của cả mai sau.