Trong 3.000 năm qua, khi mọi người nghĩ về tiền, họ nghĩ tới tiền mặt. Hàng ngày, từ việc mua đồ ăn tới đặt đồ uống trong quán bar, mọi giao dịch dính líu tới những tờ giấy nhàu nhĩ hay tiếng lanh canh của các đồng xu. Trong một thập kỷ qua, các giao dịch điện tử đã lên ngôi, việc quẹt chiếc thẻ nhựa qua một bộ máy hay quét nhẹ ngón tay trên điện thoại thông minh đã trở thành bình thường.

Và, cuộc cách mạng này đã biến tiền mặt thành một hình thái nguy hiểm ở một vài nền kinh tế giàu có. Điều nay sẽ làm cho nền kinh tế hoạt động hiệu quả hơn nhưng cũng gây ra những vấn đề mới có thể kìm giữ quá trình chuyển đổi này.

Các nước đang kết liễu tiền mặt ở rất nhiều tốc độ khác nhau. Hướng đi thì đã rõ ràng và trong vài trường hợp có nước đã gần như hoàn thành con đường này. Tại Thụy Điển, số lượng giao dịch tiền mặt lẻ giữa mỗi cá nhân đã giảm 80% trong 10 năm qua. Các tài khoản tiền mặt chỉ chiếm 6% giá trị giao dịch tại Na Uy.

Quá trình chuyển đổi của Anh quốc chậm hơn 4 tới 6 năm so với các nước Bắc Âu. Mỹ chậm hơn 1 thập kỷ. Bên ngoài thế giới giàu có, tiền mặt vẫn là vua. Nhưng ngay cả vậy, sự thống trị của nó vẫn đang bị xói mòn. Tại Trung Quốc, giao dịch điện tử tăng từ 4% kể từ 2012 lên tới 34% vào năm 2017.

Tiền mặt đang chết dần vì 2 lý do. Đầu tiên là nhu cầu - các nhà tiêu dùng trẻ tuổi muốn có những hệ thống thanh toán gắn kết với đời sống số của họ. Nhưng một lý do quan trọng không kém là các nhà cung ứng như những ngân hàng, công ty công nghệ (trong những thị trường phát triển), các công ty viễn thông lớn đang phát triển rất nhanh, dễ dàng sử dụng các công nghệ thanh toán mà họ có thể giảm chi phí về tiền, dữ liệu.

Cần chi phí rất cao để vận hành các cơ sở hạ tầng trong một nền kinh tế sử dụng tiền mặt - các cây ATM, xe chở tiền, loại máy chấp nhận đồng xu. Hầu hết các công ty tài chính đều hăng hái chống lại nó, hay ngăn chặn những khách hàng kiểu cũ với mức chi phí cao.

Nhìn chung, viễn cảnh về một nền kinh tế không tiền mặt là tin tức tuyệt vời. Sử dụng tiền mặt không hiệu quả. Ở các nước giàu, việc đúc tiền, phân loại, lưu trữ và cung cấp tiền chiếm khoảng 0,5% GDP. Nhưng nó không giành được nhiều lợi ích.

Khi giao dịch không dùng tiền mặt, các cửa hàng và mọi người sẽ ít bị thiệt hại hơn do trộm cắp. Những chính phủ sẽ dễ kiểm soát hơn gian lận hay trốn thuế. Số hóa sẽ mở rộng sân chơi cho những doanh nghiệp nhỏ hay những nhà buôn cá thể có thể bán sản phẩm ra ngoài biên giới nước mình. Nó cũng tạo ra lịch sử tín dụng, giúp người tiêu dùng vay mượn tiền dễ dàng hơn.

Nhưng đi cùng với những lợi ích này cũng nảy sinh ra nhiều điều cần lo lắng. Các hệ thống giao dịch điện tử có thể bị thiệt hại do rủi ro về kỹ thuật, mất điện, bị tấn công mạng - Như Capital One là ngân hàng Mỹ bị tấn công gần đây nhất.

Trong nền kinh tế không tiền mặt, người nghèo, người già cả, nhưng người ít cập nhật công nghệ sống tại nông thôn có thể bị bỏ rơi. Việc loại bỏ hoàn toàn tiền mặt, phương pháp giao dịch ẩn danh để dành cho hệ thống số có thể khiến các chính phủ theo dõi thói quen mua bán của người dân và những nhà khổng lồ tư nhân khai thác dữ liệu cá nhân của họ.

Những vấn đề trên có 3 cách giải quyết. Đầu tiên, các chính phủ cần phải đảm bảo sự độc quyền của các ngân hàng trung ương với tiền giấy và xu không bị thay thế bởi những nhà độc quyền tư nhân về tiền số.

Thay vì để cho một vài công ty thẻ tín dụng có được quyền kiểm soát mạnh mẽ với các giao dịch số, các chính phủ cần phải đảm bảo giao dịch được mở với một loạt các công ty số, xây dựng dịch vụ trên nền đó.

Chính phủ cũng cần thúc giục các ngân hàng cung cấp dịch vụ chuyển đổi rẻ, nhanh chóng, liên ngân hàng giữa các tài khoản tiền gửi như tại Thụy Điển và Hà Lan. Sự cạnh tranh sẽ giữ cho mức giá thấp đủ để người nghèo có thể chấp nhận hầu hết các dịch vụ và nó cũng có nghĩa là khi 1 công ty bị vấp ngã, công ty khác có thể nhảy vào tạo ra một hệ thống bền vững.

Thứ 2, các chính phủ phải duy trì bổn phận của những ngân hàng phải giữ quyền riêng tư của khách hàng, những thăm dò khách hàng cần được giữ sự ẩn danh. Các công ty số muốn sử dụng thăm dò để cung cấp dịch vụ có thể được tự do kiếm tiền dựa trên trao đổi dữ liệu như quảng cáo khi mà mô hình kinh doanh của họ vẫn rõ ràng với người dùng.

Một vài khách hàng sẽ ủng hộ các dịch vụ miễn phí theo dõi việc mua hàng của họ nhưng số khác thì muốn trả tiền để được yên.

Cuối cùng, việc loại bỏ tiền mặt cần được tiến hành một cách từ từ. Trong một khoảng thời gian 10 năm, các ngân hàng có nghĩa vụ phải chấp nhận và cung cấp tiền mặt trong những khu vực dân cư.

Điều này, giúp các chính phủ có thời gian để giúp người nghèo mở tài khoản ngân hàng, giáo dục, trợ giúp người già và nâng cao khả năng truy cập internet tại các vùng nông thôn.

Việc chuyển sang tiền số là kết quả của những đòi hỏi tự phát và sự sáng tạo. Để giành được tất cả những thắng lợi, các chính phủ cần chuẩn bị cho một ngày những tờ tiền nhàu nát được chuyển qua các cánh tay một lần cuối.

Bài liên quan

Lãnh đạo VIB nêu giải pháp triển khai thanh toán không dùng tiền mặt

Phối hợp thu qua ngân hàng thương mại: Đi đúng xu hướng không dùng tiền mặt

Thanh toán điện, nước... không dùng tiền mặt cần có lộ trình

Thanh toán không dùng tiền mặt đang thắng thế