Tự động hóa gây hậu quả thế nào tới kinh tế thế giới?

TIỆP NGUYỄN
08:18 21/09/2019

Các lý thuyết kinh tế không cung cấp một câu trả lời rõ ràng về tác động chung của tiến bộ công nghệ tới việc làm. Và ngay cả nếu tự động hóa thường mang lại lợi ích về mặt dài hạn, các nhà hoạch định chính sách không nên bỏ qua những tác dụng tiêu cực về mặt ngắn hạn. 

Trong khi Brexit đang chiếm những dòng tít lớn trên báo chí tại Anh quốc và nhiều nơi khác, cuộc hành quân thầm lặng của tiến trình tự động hóa vẫn tiếp tục. Hầu hết các nhà kinh tế học đều coi xu hướng này là tốt đẹp: Họ nói công nghệ có thể làm mất đi nhiều việc làm trong ngắn hạn, nhưng sẽ tạo ra nhiều công việc mới và tốt hơn về dài hạn.

Việc mất đi các rất rõ ràng và trực tiếp: Một công ty đưa băng chuyền tự động vào làm việc, tự động hóa khâu "check-out" trong siêu thị hay hệ thống giao hàng, giữ lại 1/10 lực lượng lao động như người giám sát và sa thải số còn lại. Nhưng những gì xảy ra sau đó rất mờ mịt.

Lý luận kinh tế tiêu chuẩn là những lao động bị ảnh hưởng bởi tự động hóa ban đầu sẽ mất việc làm, nhưng sau đó thì tổng dân số sẽ được đền bù. Ví dụ, hai nhà kinh tế được giải Nobel, Christopher Pissarides và Jaques Bughin của Học viện McKinsey cho rằng năng suất cao hơn nhờ tự động hóa "kéo theo tăng trưởng kinh tế nhanh hơn, chi tiêu tiêu dùng nhiều hơn, gia tăng mức cầu về lao động, và nhờ đó tạo ra nhiều việc làm hơn".

01-AI-pissarides-hughin-combo

Hai nhà kinh tế học được giải Nobel, Christopher Pissarides (trái) và Jaques Bughin, cho rằng tự động hóa "kéo theo tăng trưởng kinh tế nhanh hơn, chi tiêu tiêu dùng nhiều hơn, gia tăng mức cầu về lao động, và nhờ đó tạo ra nhiều việc làm hơn".

Nhưng lý thuyết về sự đền bù này rất trừu tượng. Trước hết, chúng ta cần phân biệt giữa sáng tạo "tiết kiệm nhân lực" và "tăng sức lao động". Sáng tạo về sản phẩm như việc ra mắt ôtô hay điện thoại di động là tăng sức lao động. Ngược lại, sáng tạo về quy trình, hay việc ra mắt các phương thức cải tiến sản xuất là tiết kiệm nhân lực, bởi điều này làm cho các công ty có thể sản xuất cùng một số lượng sản phẩm hay dịch vụ với số ít lao động hơn.

Thực vậy, những công việc mới được tạo ra bằng sáng tạo sản phẩm có thể được bù đắp lại bởi một "tác động thay thế", khi sự thành công của một sản phẩm mới khiến những người lao động đang sản xuất sản phẩm cũ trở nên dư thừa. Nhưng thách thức lớn nhất tới từ sáng tạo về quy trình, bởi nó chỉ làm mất việc làm mà không tạo ra việc làm mới.

Ở những nơi mà sáng tạo về quy trình đang thống trị, chỉ có những cơ chế đền bù có thể giúp ngăn chặn việc tăng thất nghiệp, điều mà nhà kinh tế học Anh quốc David Ricardo gọi là "sự dư thừa" dân số.

Có rất nhiều những cơ chế như vậy. Đầu tiên, gia tăng về lợi nhuận sẽ dẫn tới việc đầu tư tiếp vào công nghệ mới và theo đó là những sản phẩm mới. Thêm nữa, cạnh tranh giữa các công ty sẽ dẫn tới một sự giảm chung về mặt giá cả, tăng cầu cho sản phẩm và tiếp theo là lao động.

Cuối cùng, việc giảm tiền lương gây ra bởi những lao động thất nghiệp bị ảnh hưởng bởi công nghệ sẽ giúp tăng cầu cho thị trường lao động (khi nhân công giá rẻ hơn) - tạo ra sự quay lại với phương pháp sản xuất sử dụng nhiều lao động hơn, tiếp thu thêm nhiều lao động dư thừa.

Thời gian để những cơ chế đền bù này có tác dụng sẽ phụ thuộc vào việc nguồn vốn và lao động dịch chuyển có dễ dàng không giữa các loại nghề nghiệp và các khu vực. Việc đưa ra công nghệ tiết kiệm nhân lực sẽ đem lại kết quả là giá thành thấp hơn, nhưng cũng sẽ gây giảm sự tiêu dùng của những lao động bị trở thành dư thừa.

02-recession-getty

Đang có lo ngại rằng suy thoái sẽ xảy ra trên toàn cầu.

Tiếp theo sẽ là câu hỏi, hiệu ứng nào sẽ xảy ra nhanh hơn. Những nhà kinh tế học theo trường phái Keynes chỉ rõ sự giảm mức cầu với sản phẩm từ thất nghiệp sẽ đi trước, sau đó có ảnh hưởng lớn hơn, còn hiệu ứng của việc giá thành giảm do tự động hóa sẽ đến sau. Điều này sẽ dẫn đến gia tăng thất nghiệp ít nhất là trong ngắn hạn.

Hơn nữa, dù những việc làm mất đi đó chỉ là hiện tượng ngắn hạn, hậu quả dồn lại của một loạt các sáng tạo tiết kiệm nhân lực qua thời gian sẽ tạo ra thất nghiệp dài hạn. Thêm nữa, một cơ chế về việc điều chỉnh giá có ảnh hưởng thường xảy ra trong cạnh tranh. Nhưng trong thị trường có hành vi độc quyền của nhóm bán, một công ty sẽ sử dụng chi phí tiết kiệm được của mình (trong trường hợp này là tiết kiệm nhân lực) để tăng lợi nhuận hơn là giảm giá bán.

Những nghiên cứu như vậy củng cố cho quan điểm đương đại rằng lợi nhuận của tự động hóa là dài hạn, với "sự dư thừa" được cho là sẽ tăng lên trong "thời kỳ quá độ". Nhưng khi thời kỳ quá độ có thể kéo dài tới vài thập kỷ, như trong một báo cáo của Học viện McKinsey gần đây thừa nhận, khó có thể ngạc nhiên khi những người lao động hoài nghi những lý lẽ về sự đền bù.

Karl Marx chỉ rõ không có tiến trình đền bù nào như vậy tồn tại, ngay cả trong ngắn hay dài hạn. Câu chuyện ở đây là sẽ không có kết thúc tốt đẹp cho những người lao động - ít nhất thì là dưới chủ nghĩa tư bản.

Marx nói rằng cạnh tranh buộc các công ty riêng lẻ phải đầu tư nhiều hết mức có thể lợi nhuận của họ vào việc "tiết kiệm nhân lực", "giảm chi phí" bằng máy móc. Nhưng sự gia tăng cơ khí hóa không làm tăng lợi nhuận cho các nhà tư bản trong một lúc. Người hành động đầu tiên sẽ hưởng lợi thế tạm thời bằng "chi phí trung bình giảm đột ngột", và tiêu diệt các công ty yếu hơn trong tiến trình này. Nhưng cạnh tranh sẽ lan truyền công nghệ mới và nhanh chóng loại bỏ siêu lợi nhuận tạm thời.

Marx chỉ ra việc khôi phục lại tỷ lệ lợi nhuận đòi hỏi gia tăng lớn "một đội quân dự bị thất nghiệp". Ông viết, cơ khí hóa "vứt người lao động ra vỉa hè". Với Marx, thất nghiệp về cơ bản mang tính kỹ thuật trong bản chất. Và mặc dù đội quân dự bị này tạm thời nằm chung trong lực lượng lao động ở thời kỳ bùng nổ lợi nhuận cao, vẫn tiếp tục tồn tại việc sẽ dẫn tới sự bần cùng hóa tăng cao chưa từng có trong dài hạn.

03-Karl_Marx_001

Theo Marx, cơ khí hóa sẽ "vứt người lao động ra vỉa hè".

Với Marx, vì thế, những sự kiện liên tiếp diễn ra trong dài hạn sẽ đối nghịch với cái nhìn hiện tại: cơ khí hóa tạo ra cơn sốt thịnh vượng trong ngắn hạn nhưng với cái giá là sự sụt giảm về mặt dài hạn.

Từ lâu, những hiệu ứng sinh ra của việc thay đổi công nghệ đã là chủ đề đặc biệt trong bàn thảo giữa các nhà kinh tế học. Trong cuốn sách viết năm 1932 nhan đề "Lý thuyết về tiền lương", John Hicks đã phát triển ý tưởng về đổi mới cảm sinh (induced innovation).

Ông tranh luận rằng, mức lương cao hơn đe dọa tỷ lệ lợi nhuận sẽ đẩy những nhà kinh doanh phải tiết kiệm sử dụng lao động bởi yếu tố này trong sản xuất đang trở nên đắt đỏ hơn. Việc tự động hóa trong nền kinh tế không phải là kết quả đơn giản giống như máy tính tăng sức mạnh theo định luật Moore. Nó dựa vào sự thay đổi chi phí liên quan về lao động và vốn.

Có nhiều tranh luận phức tạp mang tính kỹ thuật. Nhưng lý thuyết kinh tế hiển nhiên chưa cung cấp được một câu trả lời rõ ràng về hiệu ứng dài hạn của những tiến bộ kỹ thuật đối với người lao động. Kết luật tốt nhất chúng ta có thể đưa ra là tác động sẽ dựa vào cán cân sáng tạo giữa "sản phẩm" và "quy trình sản xuất", và vào những yếu tố khác như trạng thái của mức cầu, mức độ cạnh tranh trên thị trường và cán cân sức mạnh giữa tư bản và lao động.

Đó là tất cả những lĩnh vực quan trọng mà các chính phủ có thể can thiệp. Ngay cả nếu tự động hóa thường mang lại lợi ích về mặt dài hạn, các nhà hoạch định chính sách không nên bỏ qua những tác dụng tiêu cực về mặt ngắn hạn. Khoảng thời điểm ngắn, sau cùng thường là lúc lịch sử có những biến động không ngờ.

  • Cùng chuyên mục
Nữ Phó Chủ tịch Vingroup: VinFast hỗ trợ đặc biệt cho các doanh nghiệp trong nước

Nữ Phó Chủ tịch Vingroup: VinFast hỗ trợ đặc biệt cho các doanh nghiệp trong nước

Để đạt mục tiêu tỷ lệ nội địa hóa đạt 80% vào năm 2026, VinFast sẽ mở rộng chuỗi cung ứng nội địa, với các điều kiện hỗ trợ đặc biệt dành cho các doanh nghiệp trong nước.

Sự kiện - 10/06/2025 10:13

Chính phủ yêu cầu làm rõ nguyên nhân tăng giá bất động sản

Chính phủ yêu cầu làm rõ nguyên nhân tăng giá bất động sản

Thường trực Chính phủ yêu cầu các Bộ, ngành, địa phương làm rõ ngay các nguyên nhân làm tăng cơ cấu giá bất động sản; khẩn trương có phương án giảm các thành tố làm tăng giá, tăng khả năng tiếp cận bất động sản nhiều hơn và tăng nguồn cung.

Sự kiện - 10/06/2025 08:25

'Báo chí Hà Tĩnh cần xác lập vai trò tiên phong trong công cuộc chuyển đổi số toàn diện'

'Báo chí Hà Tĩnh cần xác lập vai trò tiên phong trong công cuộc chuyển đổi số toàn diện'

Sáng 9/6, Tỉnh ủy, HĐND, UBND, Ủy ban MTTQ tỉnh Hà Tĩnh long trọng tổ chức lễ kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025).

Sự kiện - 09/06/2025 14:36

Thủ tướng: Việt Nam sẵn sàng tham gia, dẫn dắt trong các cơ chế hợp tác về biển

Thủ tướng: Việt Nam sẵn sàng tham gia, dẫn dắt trong các cơ chế hợp tác về biển

Nhân dịp tham dự tham dự Hội nghị UNOC 3 tại Nice, Cộng hòa Pháp, nhận lời mời của Hoàng thân Monaco Albert II, Thủ tướng Phạm Minh Chính cùng Đoàn đại biểu cấp cao Việt Nam đã tham dự Diễn đàn Kinh tế và Tài chính xanh tại Công quốc Monaco.

Sự kiện - 09/06/2025 07:06

Đầu tháng 7 sẽ công bố sáp nhập Quảng Nam và TP. Đà Nẵng

Đầu tháng 7 sẽ công bố sáp nhập Quảng Nam và TP. Đà Nẵng

Thông tin được công bố tại Hội nghị giữa Ban Chấp hành Đảng bộ TP. Đà Nẵng và tỉnh Quảng Nam để cho ý kiến về xây dựng văn kiện Đại hội lần thứ XXIII Đảng bộ TP. Đà Nẵng mới, nhiệm kỳ 2025-2030 diễn ra vào ngày 6/6.

Sự kiện - 08/06/2025 10:53

Lãnh đạo UBND cấp xã mới cần có những yêu cầu nào ?

Lãnh đạo UBND cấp xã mới cần có những yêu cầu nào ?

Lãnh đạo, quản lý UBND cấp xã mới phải đáp ứng được các yêu cầu của Bộ Chính trị, có năng lực lãnh đạo, kinh nghiệm quản lý nhà nước, có tư duy đổi mới, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm.

Sự kiện - 08/06/2025 06:47

[Cafe Cuối tuần] Nhà ở xã hội: Cơ hội thực - Thể chế mới

[Cafe Cuối tuần] Nhà ở xã hội: Cơ hội thực - Thể chế mới

Trong suốt nhiều năm qua, phát triển nhà ở xã hội luôn là một chủ trương đúng, mang đậm tính nhân văn, nhưng lại triển khai rất chật vật. Nguyên nhân không chỉ nằm ở thiếu vốn hay vướng mắc về quỹ đất, mà sâu xa hơn là thiếu một thể chế đủ cởi mở, đủ khích lệ để khu vực tư nhân thật sự nhập cuộc.

Sự kiện - 07/06/2025 10:30

Nguyên Chủ tịch Tập đoàn Cao su Trần Ngọc Thuận bị khai trừ Đảng

Nguyên Chủ tịch Tập đoàn Cao su Trần Ngọc Thuận bị khai trừ Đảng

Ban Bí thư đã quyết định khai trừ ra khỏi Đảng đối với ông Trần Ngọc Thuận, nguyên Chủ tịch HĐQT Tập đoàn Công nghiệp Cao su Việt Nam.

Sự kiện - 06/06/2025 20:23

Việt - Mỹ ký thêm thỏa thuận nông sản 600 triệu USD

Việt - Mỹ ký thêm thỏa thuận nông sản 600 triệu USD

Tiếp tục chuyến công tác ở Mỹ, phái đoàn do Bộ trưởng Nông nghiệp và Môi trường Đỗ Đức Duy dẫn đầu đã ký các thỏa thuận hợp tác thương mại nông sản trị giá 600 triệu USD.

Sự kiện - 06/06/2025 06:45

'Cấm mua, bán dữ liệu cá nhân'

'Cấm mua, bán dữ liệu cá nhân'

Dự thảo Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân tiếp thu, bổ sung nhiều hành vi nghiêm cấm dữ liệu cá nhân trong đó có cấm mua, bán.

Sự kiện - 05/06/2025 14:21

Thủ tướng chỉ đạo tiếp tục đẩy mạnh cao điểm đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi buôn lậu, gian lận thương mại

Thủ tướng chỉ đạo tiếp tục đẩy mạnh cao điểm đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi buôn lậu, gian lận thương mại

Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính vừa ký Công điện 82/CĐ-TTg ngày 4/6/2025 về tiếp tục đẩy mạnh cao điểm đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi tình trạng buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ.

Sự kiện - 05/06/2025 08:43

Báo VietNamNet trực thuộc Bộ Dân tộc và Tôn giáo

Báo VietNamNet trực thuộc Bộ Dân tộc và Tôn giáo

Chính phủ ban hành Nghị định quy định Báo VietNamNet về trực thuộc Bộ Dân tộc và Tôn giáo.

Sự kiện - 04/06/2025 18:48

Thủ tướng: Vướng về
thể chế thì 'khó đến mấy cũng phải tháo gỡ'

Thủ tướng: Vướng về thể chế thì 'khó đến mấy cũng phải tháo gỡ'

Với các khó khăn, vướng mắc về thể chế, pháp luật, tại phiên họp Chính phủ thường kỳ tháng 5, Thủ tướng yêu cầu dứt khoát phải tháo gỡ, "khó mấy cũng phải tháo gỡ", để biến thể chế thành lợi thế cạnh tranh. Đồng thời, dành thêm hơn 20.000 tỷ đồng, bảo đảm đủ ít nhất 3% ngân sách cho khoa học công nghệ.

Sự kiện - 04/06/2025 14:34

Kịch bản nào cho tăng trưởng kinh tế Việt Nam đến năm 2045?

Kịch bản nào cho tăng trưởng kinh tế Việt Nam đến năm 2045?

Bám sát mục tiêu tăng trưởng 2 con số trong giai đoạn 2026-2030, các chuyên gia vừa đưa ra nhận định về các kịch băn tăng trưởng kinh tế Việt Nam đến năm 2045.

Sự kiện - 04/06/2025 10:43

[Gặp gỡ thứ Tư]'Bỏ thuế khoán với hộ kinh doanh - tăng tính công bằng quản lý thuế'

[Gặp gỡ thứ Tư]'Bỏ thuế khoán với hộ kinh doanh - tăng tính công bằng quản lý thuế'

"Việc xóa bỏ hình thức thuế khoán đối với hộ kinh doanh mang nhiều ý nghĩa quan trọng như tăng tính minh bạch và công bằng trong quản lý thuế", Phó cục trưởng Cục Thuế Mai Sơn nhận định.

Sự kiện - 04/06/2025 08:56

Phân biệt rõ hơn giữa đặc khu và đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt

Phân biệt rõ hơn giữa đặc khu và đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt

Dự thảo Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi) đã bổ sung một số tiêu chí cụ thể làm định hướng cho việc thành lập đơn vị này, đồng thời giúp phân biệt rõ hơn giữa đặc khu và đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt.

Sự kiện - 03/06/2025 17:54