Tín chỉ carbon thúc đẩy chuyển đổi năng lượng xanh

Tín chỉ carbon, hay còn gọi là carbon credit, là chứng chỉ đại diện cho việc giảm phát thải một tấn khí nhà kính (CO₂ hoặc tương đương). Cơ chế này hoạt động dựa trên nguyên tắc thị trường, theo đó các doanh nghiệp phát thải cao có thể mua tín chỉ từ các dự án giảm phát thải – như trồng rừng, sử dụng năng lượng tái tạo – để bù đắp lượng khí thải của mình.

Vai trò của tín chỉ carbon trong chuyển đổi năng lượng xanh là thúc đẩy đầu tư vào công nghệ sạch, giảm phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch và hỗ trợ mục tiêu Net Zero vào năm 2050.

Trên bình diện quốc tế, cơ chế tín chỉ carbon đã được áp dụng rộng rãi nhằm hỗ trợ quá trình chuyển đổi năng lượng. Hệ thống Giao dịch Phát thải của Liên minh châu Âu (EU ETS) là mô hình tiên phong, trong đó các ngành công nghiệp phải tuân thủ giới hạn phát thải và có thể mua bán tín chỉ để đạt mục tiêu giảm 55% lượng khí thải vào năm 2030 so với năm 1990.

Tại Mỹ, bang California vận hành một hệ thống chính sách môi trường theo định hướng thị trường: chính quyền đặt ra giới hạn tổng lượng khí thải, sau đó cho phép các doanh nghiệp mua bán giấy phép phát thải với nhau. Cơ chế này kết hợp giữa thuế carbon và thị trường tín chỉ, qua đó thúc đẩy mạnh mẽ chuyển đổi sang năng lượng tái tạo như điện gió và điện mặt trời.

Ở châu Á, Trung Quốc đã vận hành thị trường carbon quốc gia lớn nhất thế giới từ năm 2021, tập trung trước hết vào ngành điện lực, qua đó khuyến khích quá trình chuyển đổi từ than sang năng lượng sạch.

Các tổ chức quốc tế như Ngân hàng Thế giới (WB) và Tập đoàn Tài chính Quốc tế (IFC) nhấn mạnh rằng tín chỉ carbon không chỉ góp phần giảm phát thải, mà còn tạo động lực kinh tế mới, với quy mô thị trường toàn cầu đạt hàng trăm tỷ USD mỗi năm. Tuy nhiên, thách thức đặt ra là đảm bảo chất lượng tín chỉ, tránh “rửa xanh” (greenwashing) và tích hợp với các chính sách xanh khác, như tín chỉ chuyển đổi (transition credits) nhằm hỗ trợ các quốc gia đang phát triển trong quá trình chuyển đổi năng lượng.

Tại Việt Nam, những chuyển động chính sách gần đây thể hiện cam kết mạnh mẽ đối với chuyển đổi năng lượng xanh, trong đó tín chỉ carbon đóng vai trò then chốt.

Ngày 20/8/2025, Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 70-NQ/TW về bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Nghị quyết nhấn mạnh việc nghiên cứu áp dụng chính sách thuế carbon đối với việc sử dụng nhiên liệu hóa thạch, nhằm giảm phát thải khí nhà kính và thúc đẩy phát triển năng lượng tái tạo.

Tiếp đó, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 328/NQ-CP để triển khai thực hiện, yêu cầu các bộ, ngành xây dựng cơ chế lưu trữ năng lượng, chuyển đổi nhà máy nhiệt điện than sang khí tự nhiên hoặc sinh khối, và phát triển thị trường carbon trong nước.

Việt Nam cũng đã thí điểm thị trường carbon từ năm 2025, với kế hoạch kết nối quốc tế cùng các đối tác như EU, Trung Quốc và Hàn Quốc. Những bước đi này hoàn toàn phù hợp với cam kết tại COP26, khi Việt Nam hướng tới phát thải ròng bằng “0” (Net Zero) vào năm 2050, được hỗ trợ bởi các dự án như rừng carbon và carbon xanh ở Đồng bằng sông Cửu Long.

Kỳ vọng từ Nghị quyết 70 là rất lớn, đặc biệt trong việc hình thành một thị trường tín chỉ carbon toàn diện. Nghị quyết không chỉ dừng lại ở thuế carbon, mà còn khuyến khích đầu tư vào công nghệ lưu trữ năng lượng, phát triển năng lượng tái tạo và xây dựng cơ chế giao dịch carbon minh bạch, hiệu quả.

Các chuyên gia dự báo, nếu triển khai hiệu quả, Nghị quyết này sẽ giúp Việt Nam giảm mạnh phụ thuộc vào than đá (hiện chiếm hơn 40% cơ cấu nguồn điện), đồng thời nâng tỷ lệ năng lượng xanh lên 30–40% vào năm 2030.

Theo nhóm chuyên gia hỗ trợ kỹ thuật cho Cục Biến đổi khí hậu (Bộ Tài nguyên và Môi trường), nếu tính toán theo kịch bản giá 47 USD/tín chỉ (mức trần tỷ lệ bán quốc tế ở mức 70% với 56 biện pháp tạo tín chỉ carbon hợp lệ), Việt Nam có thể thu về khoảng 1,9 tỷ USD mỗi năm, tương đương 0,3% GDP quốc gia.

Ông Muthukumara Mani, chuyên gia cấp cao của Ngân hàng Thế giới, trong Báo cáo Khí hậu và Phát triển Quốc gia (CCDR) cho Việt Nam, nhấn mạnh rằng thị trường carbon có thể mang lại nguồn thu hàng tỷ USD, hỗ trợ tăng trưởng kinh tế bền vững, đồng thời giảm rủi ro khí hậu như lũ lụt và hạn hán.

Khuyến nghị để phát triển thị trường carbon trong lĩnh vực năng lượng

Tuy nhiên, để xây dựng một thị trường tín chỉ carbon hiệu quả, Việt Nam vẫn còn nhiều việc phải làm. Dựa trên kinh nghiệm quốc tế, các chuyên gia trong và ngoài nước đưa ra một số khuyến nghị chính như sau:

Thứ nhất, hoàn thiện khung pháp lý và cơ chế MRV (đo lường, báo cáo, xác minh) để hỗ trợ giao dịch carbon trong lĩnh vực năng lượng. Cần xây dựng hệ thống MRV quốc gia, khởi đầu từ các cơ sở phát thải lớn như nhà máy nhiệt điện than (chiếm khoảng 40% tổng phát thải). Giai đoạn thí điểm 2025–2028 có thể áp dụng phân bổ hạn ngạch phát thải miễn phí, sau đó chuyển sang cơ chế đấu giá từ năm 2029 nhằm khuyến khích doanh nghiệp đầu tư công nghệ giảm phát thải.

Thứ hai, đa dạng hóa nguồn tín chỉ carbon từ điện gió, điện mặt trời, lưu trữ pin, với giá dự kiến 20–30 USD/tấn CO₂ đến năm 2030. Lĩnh vực năng lượng hiện chiếm 65% tổng phát thải khí nhà kính, do đó hợp tác quốc tế sẽ giúp bù đắp chi phí giảm phát thải (ước tính 150–300 USD/tấn).

Thứ ba, huy động nguồn tài chính tư nhân và áp dụng định giá carbon (carbon pricing) để tài trợ cho chuyển đổi năng lượng. Việt Nam có thể xem xét giới thiệu thuế carbon hoặc hệ thống giao dịch khí thải (ETS), với doanh thu từ phát thải được tái đầu tư vào các dự án năng lượng tái tạo như chuyển đổi nhà máy than sang khí tự nhiên hoặc sinh khối.

Khuyến khích đầu tư tư nhân thông qua trái phiếu xanh, hợp tác công tư (PPP) và các công cụ giảm thiểu rủi ro tài chính, ưu tiên lĩnh vực năng lượng với mục tiêu có thêm 73 GW điện mặt trời và 28 GW điện gió đến năm 2030, theo Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia giai đoạn 2021–2030, tầm nhìn 2050 (PDP8). Chính sách này có thể huy động khoảng 3,4% GDP mỗi năm từ khu vực tư nhân, giảm gánh nặng cho ngân sách nhà nước.

Thứ tư, nâng cao năng lực và đào tạo nguồn nhân lực xanh, kết hợp với giám sát minh bạch. Cần đào tạo khoảng 150.000 lao động xanh phục vụ thị trường carbon, tập trung vào MRV và công nghệ năng lượng sạch. Đồng thời, xây dựng cổng thông tin quốc gia về tín chỉ carbon để giám sát giao dịch và tránh rủi ro thao túng giá.

Doanh nghiệp năng lượng cần bắt buộc tham gia giai đoạn thí điểm từ năm 2025, với tỷ lệ bù đắp phát thải bằng tín chỉ nội địa, như các dự án “carbon xanh” ở Đồng bằng sông Cửu Long.