Đến Sầm Sơn, khám phá quần thể các biệt thự nghỉ dưỡng của người Pháp trên đỉnh núi Trường Lệ

NGUYỄN CHUNG

11:11 09/08/2019

Biển Sầm Sơn mùa này náo nhiệt! Người ta đổ về đây để đắm mình trong không gian khoáng đạt, thưởng thức những đặc sản biển chỉ có ở xứ Thanh… Nhưng ít người biết rằng, trên đỉnh dãy Trường Lệ vẫn còn những khu biệt thự cổ do người Pháp xây dựng từ những năm đầu thế kỷ 20.

Huyền tích

Núi Trường Lệ thuộc địa phận phường Trường Sơn, nằm ở phía Đông Nam Thành phố Sầm Sơn (Thanh Hóa) và chạy dài theo hướng Đông Tây hướng đầu ra phía biển.

SS1 — Nhà thơ Đinh Ngọc Diệp (áo trắng) và ông Cao Văn Tâm giới thiệu về khu nghỉ dưỡng của người Pháp trên đỉnh núi Trường Lệ.

Trường Lệ nghĩa là dòng nước mắt chảy dài. Chỉ nghe tên thôi cũng khiến người ta tò mò tìm hiểu nguồn gốc rồi lắng chút u hoài. Tích xưa kể rằng: Tại đây, ngày xưa kia, có một người phụ nữ bụng mang dạ chửa không biết từ đâu tới. Sau khi sinh hạ một đứa bé có khuôn mặt khôi ngô tuấn tú, bà qua đời, đầu nằm hướng về phía biển. Đứa bé mồ côi, nhờ sự cưu mang, đùm bọc của dân làng bản địa đã lớn nhanh như thổi, có sức khỏe phi thường. Thương mẹ, cậu đã nhặt đất đá đắp lên thi hài mẹ. Chỉ sau ít ngày, nấm mồ lớn dần và hóa thành núi. Và cái tên Trường Lệ cũng từ đó mà có.

Chỉ ít năm sau, đứa bé mồ côi ngày nào đã trở chàng trai khổng lồ, sức vóc phi thường. Buổi trời đất còn hỗn mang, trên bờ giặc cướp triền miên, dưới biển thủy quái hoàng hành… Để trả công ơn đã dưỡng dục, chàng trai đã dũng cảm xẻ đôi thân mình, nửa xuống biển đánh tan thủy quái, nửa còn lại đứng sừng sững trên đỉnh núi Trường Lệ bảo vệ dân làng. Xóm làng bình yên, chàng trai về trời, hóa thần Độc Cước nghìn năm độ trì cho người dân. Cảm cái nghĩa lớn mà thần đem lại, nhân dân nơi đây đã lập đền thờ phụng, hương khói bốn mùa.

Theo con đường uốn lượn bên sườn núi Trường Lệ, du khách bắt gặp hai hòn đá nằm chênh vênh trên một phiến đá lớn từ bao đời nay như đôi chim hóa đá chụm đầu vào nhau tự ngàn đời - hòn Trống Mái. Chuyện rằng, một năm nọ, nước biển dâng lên cao nhấn chìm cả vùng đất ven biển này, có hai vợ chồng nhà nghèo đã may mắn thoát chết nhờ bám vào cây gạo cao trên núi.

Ngày qua ngày, tuy nước biển đã rút, nhưng chẳng có gì để ăn. Một hôm, người chồng gắng gượng leo lên núi mong tìm thấy chút gì lót dạ để vợ chồng cầm cự qua cơn đói. Người vợ ở lại ngóng đợi mãi không thấy chồng quay về, linh tính mách bảo chuyện chẳng lành, chị đã lê bước lần theo dấu chân đi tìm chồng, bò lên đỉnh núi, chị bàng hoàng thấy chồng mình đã chết từ lúc nào.

Thương xót chồng vô hạn, người vợ kiệt sức gục xuống bên xác chồng trút hơi thở cuối cùng. Câu chuyện cảm động của hai vợ chồng nghèo đã lan tỏa đến thần tiên, họ được hóa phép thành đôi chim đá để được ngày ngày quấn quýt bên nhau.

Ngoài đền Độc Cước, Hòn Trống Mái, trên dãy núi này có nhiều địa điểm du lịch hấp dẫn khác và mỗi thắng tích nơi đây đều gắn với những nhân vật hay câu chuyện mang màu sắc huyền thoại.

Tinh tế như người Pháp

Người pháp tinh tế! Đây là câu nói mang tích đúc rút ngắn gọn và chính xác của thế giới giành cho người Pháp. Từ những năm đầu thế kỷ 20, sau khi xâm lược nước ta, Toàn quyền xứ Đông Dương đã chọn Sầm Sơn để xây dựng trở thành một trong những điểm nghĩ dưỡng lý tưởng bậc nhất ở vùng viễn Đông.

Để minh chứng cho điều này, trong cuốn Le Thanh Hoa, học giả nổi tiếng người Pháp Robe Quain đã nói về Sầm Sơn như sau: “Bãi biển Sầm Sơn cách tỉnh lỵ Thanh Hóa khoản 16km, có đường rất đẹp, đi ô tô khoảng nửa giờ là đến bãi biển, có người đến nghỉ dưỡng đông vào bậc nhất xứ Đông Dương. Các biệt thự, khách sạn mọc lên trên mỏm núi đá hoa cương hay dưới bãi cát giữa các rặng phi lao chỉ cách mép nước chừng vài ba mét. Bãi tắm này tốt nhất để phục hồi sức khỏe, thích hợp với nghỉ ngơi, không phải là loại bãi biển thông thường”.

Ngoài việc quy hoạch Sầm Sơn trở thành một thị xã biển mang dáng dấp hiện đại, người pháp còn phê duyệt một chương trình cho xây dựng trên núi Trường Lệ nhiều khu biệt thự nghỉ dưỡng cao cấp, phục vụ cho các quan chức và một khu giành riêng cho việc phục vụ vua Bảo Đại. Chỉ tiếc rằng, sau nhiều biến cố, thăng trầm của lịch sử, sự tàn phá của thời gian, các công trình này giờ đây chỉ còn sót lại nền móng và ít bức tường rêu phong, in dấu thời gian, bị cây rừng vây phủ, dần chìm vào quên lãng…

SS4 — Dẫu trải qua sự tán phá của thời gian, phần sót lại của các bức tường vẫn khá vững chãi.

Hẹn mãi rồi tôi cũng được nhà thơ Đinh Ngọc Diệp - một người chính gốc, nặng lòng với sự phát triển của Sầm Sơn và khá am tường về văn hóa nơi đây - dẫn tôi ngược về phía đỉnh núi Trường Lệ trong cái nắng đổ lửa giữa hè. Trên con đường uốn lượn chạy mãi lên cao, anh bảo: “Phải nói, phải viết nhiều nữa để bạn bè không chỉ biết đến Sầm Sơn đơn thuần như một điểm du lịch nghỉ dưỡng lý tưởng mà còn để mọi người thấy rằng, Sầm Sơn còn là nơi có đa màu sắc văn hóa, mà ở đây rõ nét nhất là sự giao thoa giữa văn hóa Pháp với văn hóa bản địa”.

Vạch cây lá, vượt qua nhiều quãng dây rừng chằng chịt níu chân, Giám đốc Trung tâm Văn Hóa, Du lịch TP. Sầm Sơn - Cao Văn Tâm lưng đẫm mồ hôi, nói qua hơi thở: “Gần như mọi người đã quên mất Sầm Sơn còn một góc này rất riêng biệt nhưng chứa đựng trong đó nhiều giá trị lịch sử chưa thể nói hết, khai phá trong một sớm một chiều”.

Theo hướng tay anh chỉ, trước mắt chúng tôi là một khu đất bằng phẳng rộng chừng 300m2, trên đấy là dấu vết của những nền móng kiên cố, vài bức tường thấp ngăn chia phòng tróc lở, rêu phong và bị rễ cây rừng bám chằng chịt. Chỉ cần đảo một vòng quan sát rồi tưởng tượng, người ta dễ dàng thấy trong đầu mình một khu biệt thự hoành tráng, kiên cố và cũng đầy tính mỹ thuật theo thiết kế của người pháp.

truong-le — Một góc biệt thự còn sót lại.

Hầu hết các bức tường ở đây đều được xây dựng bằng đá hoa cương có xuất xứ từ núi Nhồi, số ít được xây bằng gạch vồ đặc. Vữa được trộn từ loại cát có pha sỏi thạch anh nên mặt tường không mịn nhưng rất phẳng, có sức chịu đựng trước khí hậu khác nghiệt. Ở các cây dầm chịu lực còn sót lại cho thấy, các kỹ sư xây dựng của Pháp đã sử dụng xi măng trộn với đá thạch anh đã được vệ sinh kỹ lưỡng để đổ bê tông, cốt thép. Các chân móng đều có chiều rộng từ 1 - 1,2m, tường dày từ 60 - 80cm. Thiết kế này có thể đảm bảo cho căn nhà luôn ấm vào mùa đông và đặc biệt mát mẻ vào mùa hè.

“Quần thể các biệt thự nghỉ dưỡng của người Pháp trên đỉnh núi Trường Lệ được chia thành 7 khu, với đầy đủ hệ thống nhà nghỉ, nhà ăn khu vui chơi giải trí… và hầu hết đều được xây dựng vào khoảng các năm từ 1901 – 1907. Rất tiếc, đến khoảng năm 1946, thời kỳ tiêu thổ kháng chiến, chúng ta đã phá bỏ toàn bộ số biệt thự này. Đến nay, Trung tâm Văn Hóa, Du lịch T.p Sầm Sơn mới chỉ phát lộ được 2 khu chính”, Nhà thơ Đinh Ngọc Diệp cho tôi biết thêm.

Tiếp tục di chuyển khoảng 700 m về phía đông, ông Cao Văn Tâm dẫn chúng tôi đến khu nghỉ dưỡng giành cho vua Bảo Đại. Theo quan sát, khu nghỉ dưỡng của vua Bảo Đại rộng chừng 500 m2 và cũng được xây dựng bằng loại đá hoa cương, đá thạch anh có màu đen sẫm và lấm chấm phát ra ánh sáng phản chiếu khi có tia nắng chiếu vào. Công trình này được xác định là xây dựng sau khu nghỉ dưỡng của người Pháp, hiện không còn rõ ràng, chỉ còn hệ thống móng và tường rào. “Có thể, do đỉnh núi Trường Lệ có khí hậu khác biệt so với phần còn lại của thành phố Sầm Sơn. Mùa hè nắng nóng oi ả, nhưng trên núi không khí mát rượi, vì thế, người Pháp và vua Bảo Đại đã chọn dãy núi này để xây dựng khu nghỉ dưỡng”, ông Cao Văn Tâm nhận định.

Đứng từ khu nền biệt thự của vua Bảo Đại nhìn xuống là bãi tắm dành cho vua và các thành viên trong hoàng tộc mỗi khi có dịp về đây. Tôi dợm bước, theo những bậc đá hoa cương phủ đầy lá cây rừng đi xuống. Bãi tắm là một doi cát khá bằng phẳng và được che chắn tách biệt khỏi bãi tắm chính bởi một mỏm núi nhô ra từ hướng Đông Bắc. Điều này chứng tỏ vị vua cuối cùng của nước Nam cũng đã rất tinh tế trong việc chọn bãi tắm cho riêng mình. Tôi đã cố hình dung, đâu là nơi vua ngả lưng trên ghế bố, nhấm nháp ly rượu mạnh sau những hồi ngụp lặn với sóng biển, đâu là nơi các cung tần, mỹ nữ nô đùa trên triền sóng… nhưng không thể. Chỉ có nắng, gió và tiếng sóng ầm ào đuổi nhau vỗ vào gềnh đá như từ trăm năm trước dội về.

“Hiện nay, Thành phố Sầm Sơn đang liên hệ với các cơ quan có chuyên môn, nhà nghiên cứu để xác định chính xác các công trình xây dựng trên núi Trường Lệ được xây dựng trong thời gian nào, quy mô công trình, cách thức xây dựng, cũng như vai trò của các khu nghỉ dưỡng. Trước mắt, chúng tôi sẽ cho phát lộ tất cả các khu còn lại để phụ vụ nhu cầu thăm viếng của du khách. Thành phố đang hướng tới xây dựng, biến nơi đây thành sản phẩm du lịch không thể thiếu của Sầm Sơn trong thời gian tới!”, ông Cao Văn Tâm cho tôi hay trước khi rời Sầm Sơn.

Bài liên quan