[Café Cuối tuần] Sáp nhập tỉnh, bước đột phá của cách mạng tinh gọn bộ máy

Nội dung chính của chỉ đạo này bao gồm: 1. Sáp nhập một số đơn vị hành chính cấp tỉnh: Việc sáp nhập sẽ dựa trên các tiêu chí như quy mô dân số, diện tích, quy hoạch tổng thể quốc gia, vùng và địa phương, chiến lược phát triển kinh tế - xã hội, nhằm mở rộng không gian phát triển và phát huy lợi thế của từng địa phương; 2. ​Không tổ chức cấp huyện: Định hướng bỏ cấp hành chính trung gian (cấp huyện) để xây dựng mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, gồm cấp tỉnh và cấp xã, nhằm tinh gọn bộ máy, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước; 3. Tiếp tục sáp nhập đơn vị hành chính cấp xã: Xây dựng phương án sắp xếp các đơn vị hành chính cấp xã phù hợp với mô hình tổ chức mới, đảm bảo hoạt động hiệu quả của chính quyền cấp xã trước, trong và sau khi sắp xếp. ​

Chủ trương sáp nhập một số tỉnh, bỏ cấp huyện và tiếp tục sắp xếp đơn vị hành chính cấp xã là một bước đi đột phá và quyết đoán trong cuộc cải cách bộ máy nhà nước. Đây không chỉ là một giải pháp tinh giản bộ máy, mà còn thể hiện quyết tâm chính trị mạnh mẽ trong việc nâng cao hiệu quả quản lý, giảm thiểu tầng nấc trung gian và tối ưu hóa nguồn lực quốc gia.

Bài viết này tập trung phân tích về chủ đề sáp nhập tỉnh và hiệu ứng của chủ trương này.

Lịch sử tách nhập tỉnh

Trong gần 200 năm qua, Việt Nam đã trải qua khoảng 10 lần tách - nhập đơn vị hành chính cấp tỉnh, trung bình cứ 20 năm một lần. Những thay đổi này phản ánh yêu cầu quản lý hành chính, phát triển kinh tế - xã hội và điều kiện chính trị của từng thời kỳ.

Từ thời Nguyễn, vua Minh Mạng đã tiến hành cải cách hành chính lớn vào năm 1831-1832, chia cả nước thành 31 tỉnh để thay thế hệ thống trấn cũ, nhằm tăng cường kiểm soát trung ương. Dưới thời Pháp thuộc, bản đồ hành chính tiếp tục được điều chỉnh, số lượng tỉnh tăng lên 55 đơn vị. Sau Cách mạng tháng Tám năm 1945, Việt Nam có 71 tỉnh, nhưng đến năm 1950, Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa sáp nhập nhiều tỉnh để thuận tiện cho kháng chiến, giảm xuống còn 41 tỉnh.

Giai đoạn 1954 - 1975, hai miền tồn tại hai mô hình hành chính khác nhau. Miền Bắc tiếp tục sáp nhập tỉnh để tinh gọn bộ máy, giảm còn 25 tỉnh, trong khi miền Nam duy trì 44 tỉnh theo mô hình của chính quyền Việt Nam Cộng hòa. Sau năm 1975, đất nước thống nhất với 72 tỉnh, nhưng đến năm 1976, Chính phủ quyết định sáp nhập hàng loạt tỉnh để tinh giản bộ máy, giảm xuống còn 38 tỉnh và 2 thành phố trực thuộc Trung ương. Nhiều tỉnh lớn được hợp nhất, như Bình Trị Thiên (từ Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên Huế), Nghệ Tĩnh (Nghệ An - Hà Tĩnh), Hà Sơn Bình (Hà Tây - Hòa Bình), hay Gia Lai - Kon Tum.

Tuy nhiên, bước vào thời kỳ đổi mới, nhu cầu phát triển kinh tế theo cơ chế thị trường đòi hỏi bộ máy hành chính linh hoạt hơn. Từ năm 1989, một số tỉnh lớn bị tách lại, nâng tổng số lên 44 tỉnh. Giai đoạn 1991 - 1997, việc tách tỉnh tiếp tục diễn ra, đến năm 1997, Việt Nam có 61 tỉnh và 3 thành phố trực thuộc Trung ương. Quá trình này giúp quản lý địa phương hiệu quả hơn, phù hợp với đặc thù phát triển vùng. Những năm tiếp theo, xu hướng tách tỉnh vẫn tiếp diễn, với một số tỉnh như Cần Thơ - Hậu Giang được chia tách vào năm 2004, nâng tổng số đơn vị hành chính lên 64.

Tuy nhiên, đến năm 2008, chủ trương tinh gọn bộ máy dần được đẩy mạnh. Việc Hà Tây sáp nhập vào Hà Nội giúp mở rộng không gian phát triển Thủ đô, đồng thời giảm số tỉnh, thành xuống còn 63 như hiện nay. Kể từ đó, thay vì tiếp tục tách tỉnh, Việt Nam tập trung vào sáp nhập đơn vị hành chính cấp huyện và xã để tinh giản bộ máy.

Nhìn lại quá trình tách - nhập tỉnh ở Việt Nam, có thể thấy những thay đổi này luôn phản ánh sự điều chỉnh chiến lược trong quản trị quốc gia. Nếu trước đây, việc sáp nhập nhằm tăng cường kiểm soát hành chính hoặc tinh giản bộ máy, thì hiện nay, động lực chính là giảm chi phí quản lý và nâng cao hiệu quả vận hành nhà nước. Chủ trương sáp nhập một số tỉnh hiện nay không nằm ngoài xu hướng này, thể hiện quyết tâm cải cách hành chính mạnh mẽ nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển trong bối cảnh mới.

Trên thế giới, quá trình tách - nhập đơn vị hành chính cấp tỉnh diễn ra phổ biến, tùy thuộc vào mô hình quản trị, điều kiện kinh tế - xã hội và bối cảnh chính trị của từng quốc gia. Một số nước có xu hướng tăng số lượng đơn vị hành chính để quản lý hiệu quả hơn, trong khi những nước khác lại sáp nhập nhằm tinh giản bộ máy, giảm chi phí vận hành và tối ưu hóa phát triển kinh tế.

Nhiều quốc gia đã tách tỉnh để quản lý dân số tốt hơn và thúc đẩy phát triển địa phương. Indonesia liên tục tách tỉnh từ năm 1999, tăng từ 27 lên 38 tỉnh nhằm đáp ứng nhu cầu quản lý các khu vực đông dân. Ấn Độ cũng thực hiện điều này để phù hợp với đặc điểm dân tộc và ngôn ngữ, điển hình là việc tách bang Jharkhand, Chhattisgarh và Uttarakhand năm 2000. Ngược lại, một số nước như Trung Quốc và Đan Mạch lại chủ trương sáp nhập tỉnh để tinh giản bộ máy. Trung Quốc năm 1997 đã hợp nhất Trùng Khánh với tỉnh Tứ Xuyên nhằm tạo ra một đơn vị hành chính đặc biệt, giúp chính quyền địa phương có quyền tự chủ hơn trong quản lý đô thị. Đan Mạch vào năm 2007 giảm số lượng tỉnh từ 13 xuống còn 5 để hợp lý hóa hệ thống quản lý hành chính. Trong khi đó, nhiều quốc gia như Nhật Bản (với 47 tỉnh) hay Mỹ (với 50 bang) duy trì ổn định số lượng đơn vị hành chính cấp tỉnh, dù vẫn có những thảo luận về việc tái cơ cấu.

Các quyết định tách hoặc nhập tỉnh thường được thúc đẩy bởi nhiều yếu tố. Một trong những động lực quan trọng là nhu cầu quản lý dân số và phát triển đô thị, khi các thành phố lớn và khu vực đông dân cần có chính quyền địa phương hoạt động hiệu quả hơn. Tối ưu hóa ngân sách và chi tiêu công cũng là một yếu tố quan trọng, khi một số quốc gia như Đan Mạch và Pháp thực hiện sáp nhập tỉnh để giảm chi phí hành chính. Hiệu quả quản trị cũng là lý do khiến một số nước điều chỉnh đơn vị hành chính, như Trung Quốc sáp nhập Trùng Khánh vào Tứ Xuyên để quản lý đô thị hóa tốt hơn. Yếu tố chính trị và xã hội cũng đóng vai trò quan trọng, đặc biệt trong các quốc gia có sự đa dạng về dân tộc và văn hóa, như Ấn Độ đã tạo ra các bang mới nhằm giảm căng thẳng xã hội và bảo đảm quyền tự trị của các cộng đồng dân tộc. Ngoài ra, thay đổi mô hình quản trị quốc gia cũng có thể dẫn đến những điều chỉnh hành chính lớn, như Đức sau khi thống nhất đã tái cấu trúc các bang cũ của Đông Đức để phù hợp với mô hình liên bang.

Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, quá trình tách - nhập tỉnh cần có lộ trình rõ ràng để tránh xáo trộn lớn. Các nước thành công thường tiến hành thí điểm trước khi triển khai trên diện rộng, đồng thời có chính sách hỗ trợ nhân sự và tài chính đi kèm. Sự phát triển của công nghệ và chính quyền điện tử cũng giúp nhiều nước giảm bớt nhu cầu về trung gian hành chính, từ đó cắt giảm tỉnh mà không làm giảm hiệu quả quản lý. Bên cạnh đó, những quốc gia có cơ chế phân cấp mạnh như Mỹ và Đức thường ít thay đổi số lượng đơn vị hành chính cấp tỉnh vì chính quyền địa phương có quyền tự chủ cao.

Nhìn chung, xu hướng tách - nhập tỉnh trên thế giới không diễn ra theo một mô hình cố định mà phụ thuộc vào từng giai đoạn phát triển của mỗi quốc gia. Trong khi một số nước tách tỉnh để tăng cường quản lý địa phương, nhiều quốc gia khác lại sáp nhập để tinh gọn bộ máy và tối ưu hóa chi tiêu công. Điểm chung của các nước thành công là có chiến lược rõ ràng, lộ trình bài bản và chính sách hỗ trợ phù hợp, giúp quá trình điều chỉnh diễn ra hiệu quả và tránh những tác động tiêu cực đến bộ máy hành chính cũng như sự phát triển của địa phương. Việt Nam, trong quá trình xem xét sáp nhập một số tỉnh hiện nay, có thể học hỏi từ những kinh nghiệm quốc tế này để đảm bảo quá trình cải cách diễn ra hiệu quả và bền vững.

Sáp nhập tỉnh trong bối cảnh Việt Nam và cuộc cách mạng chuyển đổi số: Một quyết định sáng suốt và đúng đắn

Việt Nam đang bước vào giai đoạn phát triển mới với những yêu cầu cấp bách về tinh gọn bộ máy, tối ưu hóa nguồn lực và nâng cao hiệu quả quản trị. Trong bối cảnh đó, chủ trương sáp nhập một số tỉnh không chỉ là một quyết định hợp lý mà còn là một bước đi chiến lược để thích ứng với xu hướng phát triển hiện đại, đặc biệt là trong kỷ nguyên chuyển đổi số và chính quyền điện tử.

1. Giảm tầng nấc trung gian, nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước

Hiện nay, bộ máy hành chính của Việt Nam vẫn còn nhiều cấp trung gian, làm tăng chi phí quản lý và làm chậm quá trình ra quyết định. Khi mỗi tỉnh có hệ thống chính quyền riêng với bộ máy hành chính cồng kềnh, việc triển khai chính sách từ trung ương xuống địa phương thường mất nhiều thời gian và bị phân tán nguồn lực. Sáp nhập tỉnh giúp giảm bớt tầng nấc quản lý, tinh giản biên chế và tăng khả năng điều phối hiệu quả của cấp trung ương.

Việc này đặc biệt phù hợp trong bối cảnh chuyển đổi số, khi nhiều chức năng hành chính có thể được thực hiện qua hệ thống trực tuyến mà không cần sự hiện diện vật lý của bộ máy hành chính tại từng tỉnh nhỏ. Chính quyền điện tử và dữ liệu số hóa sẽ giúp tỉnh lớn vận hành linh hoạt và hiệu quả hơn, thay vì duy trì quá nhiều bộ máy nhỏ lẻ, chồng chéo về chức năng.

2. Tận dụng tối đa lợi thế quy mô để phát triển kinh tế - xã hội

Nhiều tỉnh hiện nay có quy mô dân số và diện tích quá nhỏ, không đủ nguồn lực để tự chủ tài chính và phát triển bền vững. Một số tỉnh phải dựa vào trợ cấp từ ngân sách trung ương, gây áp lực lên nguồn lực quốc gia. Khi sáp nhập, các địa phương có thể hợp nhất nguồn lực, tạo không gian kinh tế lớn hơn, thu hút đầu tư mạnh mẽ hơn và tối ưu hóa việc phân bổ ngân sách.

Kinh nghiệm từ các quốc gia như Trung Quốc, Đức và Đan Mạch cho thấy, những tỉnh hoặc vùng có quy mô lớn hơn thường có năng lực phát triển tốt hơn, tận dụng được lợi thế của các ngành công nghiệp, dịch vụ và hạ tầng. Việt Nam hiện cần những trung tâm phát triển mạnh, đủ sức cạnh tranh khu vực và quốc tế, thay vì duy trì quá nhiều tỉnh nhỏ với cơ cấu hành chính cồng kềnh nhưng năng lực phát triển hạn chế.

3. Giảm chi phí quản lý và tối ưu hóa ngân sách

Bộ máy hành chính cồng kềnh đồng nghĩa với chi phí quản lý lớn. Hiện tại, chi thường xuyên chiếm tới 65-70% tổng chi ngân sách nhà nước, phần lớn dành cho bộ máy hành chính địa phương. Nếu giảm số lượng tỉnh, Việt Nam sẽ giảm đáng kể chi phí vận hành hệ thống chính quyền, bao gồm tiền lương, cơ sở hạ tầng hành chính, và các chi phí quản lý khác.

Số tiền tiết kiệm được có thể chuyển hướng đầu tư vào các lĩnh vực thiết yếu như hạ tầng, giáo dục, y tế và chuyển đổi số, từ đó nâng cao chất lượng dịch vụ công và thúc đẩy phát triển kinh tế.

4. Phù hợp với xu hướng chuyển đổi số và mô hình chính quyền điện tử

Chuyển đổi số đang thay đổi cách thức quản trị nhà nước, giúp giảm nhu cầu về bộ máy hành chính địa phương quy mô lớn. Với sự phát triển của cơ sở dữ liệu quốc gia, dịch vụ công trực tuyến và trí tuệ nhân tạo, nhiều công việc trước đây cần có sự hiện diện của bộ máy hành chính địa phương nay có thể được thực hiện nhanh chóng thông qua nền tảng số.

Những quốc gia như Estonia, Đan Mạch và Singapore đã thành công trong việc tích hợp chính quyền điện tử với các hệ thống quản lý địa phương, giúp giảm mạnh số lượng đơn vị hành chính nhưng vẫn đảm bảo hiệu quả quản lý cao. Nếu Việt Nam tận dụng được chuyển đổi số, việc sáp nhập tỉnh không chỉ giúp giảm chi phí mà còn nâng cao chất lượng dịch vụ công, khi người dân có thể tiếp cận các thủ tục hành chính nhanh chóng qua mạng mà không cần đến tận trụ sở chính quyền.

5. Thúc đẩy liên kết vùng và phát triển đồng đều

Nhiều tỉnh nhỏ hiện nay có nền kinh tế yếu, phụ thuộc nhiều vào trợ cấp từ trung ương, trong khi các tỉnh lớn hơn có lợi thế phát triển mạnh. Sáp nhập tỉnh có thể giúp tái cấu trúc không gian kinh tế vùng, tạo động lực tăng trưởng mới và nâng cao năng lực cạnh tranh của địa phương.

Thay vì duy trì quá nhiều tỉnh nhỏ tự quản lý với nguồn lực hạn chế, việc hình thành những tỉnh lớn với kinh tế quy mô sẽ giúp chính quyền địa phương có quyền tự chủ cao hơn trong phát triển, thu hút đầu tư và kết nối hạ tầng vùng. Điều này cũng giúp giải quyết bài toán bất bình đẳng giữa các địa phương, khi tỉnh mạnh có thể hỗ trợ tỉnh yếu trong cùng một đơn vị hành chính.

6. Hạn chế tình trạng hành chính cát cứ và chồng chéo thẩm quyền

Một thực tế là sự phân tán quá nhiều đơn vị hành chính cấp tỉnh có thể dẫn đến cát cứ hành chính, khi mỗi tỉnh có chính sách riêng, gây khó khăn trong quản lý chung và phát triển hạ tầng liên vùng. Việc sáp nhập sẽ giúp giảm xung đột về chính sách địa phương, đồng bộ hóa quy hoạch và nâng cao hiệu quả điều phối từ trung ương.

Ví dụ, nhiều dự án hạ tầng liên tỉnh hiện nay gặp khó khăn do sự không thống nhất giữa các chính quyền địa phương. Nếu các tỉnh được sáp nhập thành những đơn vị hành chính lớn hơn, chính quyền địa phương sẽ có năng lực điều phối tốt hơn, đảm bảo các dự án kinh tế - xã hội được triển khai đồng bộ và hiệu quả.

Tóm lại, việc sáp nhập tỉnh trong bối cảnh hiện nay không chỉ là một quyết định hợp lý về mặt quản trị, mà còn phù hợp với xu hướng phát triển của thời đại số. Khi chính quyền điện tử và chuyển đổi số đang dần thay thế phương thức quản lý truyền thống, việc duy trì quá nhiều đơn vị hành chính nhỏ sẽ trở nên không cần thiết và lãng phí nguồn lực.

Nhưng thách thức cần vượt qua

Việc sáp nhập các tỉnh là một chủ trương đúng đắn nhưng cũng đi kèm với nhiều thách thức. Một trong những vấn đề lớn nhất là sự chênh lệch về kinh tế - xã hội giữa các địa phương, khiến việc phân bổ ngân sách, cơ sở hạ tầng và chính sách phát triển gặp khó khăn. Bên cạnh đó, tâm lý địa phương và bản sắc văn hóa cũng có thể gây cản trở khi người dân lo ngại mất đi đặc trưng riêng của tỉnh mình. Tái cơ cấu bộ máy hành chính là một thách thức khác khi việc hợp nhất các cơ quan có thể gây xáo trộn và tâm lý bất an trong đội ngũ cán bộ, công chức. Đồng thời, cần phải xác định cơ chế phân cấp, phân quyền hợp lý, tránh tình trạng chồng chéo hoặc bị động trong điều hành. Ngoài ra, sự khác biệt trong hạ tầng và dịch vụ công giữa các tỉnh cũng đặt ra yêu cầu thống nhất và cải thiện chất lượng phục vụ người dân. Cuối cùng, việc điều chỉnh hệ thống pháp lý và thủ tục hành chính cũng là một quá trình phức tạp, đòi hỏi thời gian và nguồn lực lớn.

Để tháo gỡ những thách thức này, cần có một kế hoạch và lộ trình hợp lý, vừa làm, vừa rút kinh nghiệm và điều chỉnh kịp thời. Phân bổ ngân sách hợp lý và tập trung đầu tư hạ tầng sẽ giúp thu hẹp khoảng cách phát triển giữa các địa phương, đồng thời bảo đảm cung cấp dịch vụ công ổn định. Truyền thông hiệu quả là yếu tố quan trọng để tạo sự đồng thuận trong xã hội, giúp người dân và cán bộ hiểu rõ lợi ích của việc sáp nhập. Song song với đó, cần có cơ chế tái cơ cấu nhân sự minh bạch, sắp xếp cán bộ hợp lý để tránh dư thừa hoặc mất động lực làm việc. Đẩy mạnh chính quyền điện tử và chuyển đổi số cũng là một giải pháp quan trọng, giúp tích hợp hệ thống quản lý, tăng hiệu quả điều hành tỉnh mới và giảm thiểu những khó khăn do khác biệt về cơ sở hạ tầng hành chính. Cuối cùng, cần ban hành khung pháp lý rõ ràng, hướng dẫn chi tiết về tổ chức bộ máy, địa giới hành chính và cơ chế hoạt động của tỉnh mới để đảm bảo vận hành trơn tru.

Nhìn chung, sáp nhập tỉnh sẽ mang lại nhiều lợi ích nếu được thực hiện đúng cách. Để thành công, quá trình này cần được triển khai có kế hoạch, đồng bộ và minh bạch, với sự chuẩn bị kỹ lưỡng về nguồn lực, chính sách và sự đồng thuận từ người dân. Nếu làm tốt, đây sẽ là một bước tiến quan trọng giúp tinh gọn bộ máy hành chính, nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước và tạo động lực phát triển kinh tế - xã hội bền vững.