Tăng lương cơ sở và lạm phát

Thống kê cho thấy, việc tăng lương cơ sở ở Việt Nam qua các thời kỳ thường không tác động quá lớn tới chỉ số CPI, thậm chí ở một số giai đoạn, lạm phát còn giảm sau khi tăng lương cơ sở. 

Ngày 14/5, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 24/2023/NĐ-CP quy định mức lương cơ sở đối với cán bộ, công chức, viên chức và lực lượng vũ trang. Theo đó, từ ngày 01/7/2023, áp dụng mức lương cơ sở 1,8 triệu đồng/tháng cho 9 nhóm đối tượng. Đây là mức tăng lương cơ sở cao nhất từ trước đến nay (tính theo giá trị tuyệt đối), tương ứng mức tăng 20,8%. Quyết định này hứa hẹn sẽ là nhân tố tiên quyết để kích thích nhu cầu tiêu dùng do tăng thu nhập, nâng cao mức độ thụ hưởng của người lao động. Với việc tăng lương cơ sở, thu nhập của người lao động sẽ được gia tăng đáng kể, từ đó kích thích nhu cầu tiêu dùng nội địa, góp phần tháo gỡ những khó khăn và hỗ trợ các doanh nghiệp sản xuất trong nước.

Tuy nhiên, với mức tăng cao nhất từ trước đến nay (310.000 đồng), một số ý kiến lo ngại rằng lần tăng lương cơ sở này có thể khiến lạm phát của Việt Nam sẽ tăng cao trong khoảng thời gian sắp tới. Những lo lắng này là có căn cứ khi tăng lương cơ sở thường kéo theo sự tăng giá của hàng hóa trên thị trường và sự gia tăng chi phí sản xuất cho các doanh nghiệp.

Căn cứ vào chỉ số giá tiêu dùng (CPI) do Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF) thu thập (với năm gốc là năm 2010 = 100) có thể thấy được CPI có mối quan hệ cùng chiều mạnh mẽ với lương cơ sở. Thực tế cho thấy, giá hàng hóa thường có xu hướng tăng trước thời điểm tăng của lương cơ sở. Lần này cũng không ngoại lệ, trước thời điểm lương chính thức tăng vào ngày 01/7/2023, giá cả nhiều mặt hàng thiết yếu đã ghi nhận có sự gia tăng.

Ở một diễn biến khác, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) vừa qua cũng đã quyết định điều chỉnh giá bán lẻ điện bình quân từ 1.864,44 đồng/kWh lên mức 1.920,3732 đồng/kWh (chưa bao gồm thuế giá trị gia tăng) từ ngày 4/5/2023, tương ứng với mức tăng 3%. Không chỉ giá điện, dự kiến giá nước sạch tới đây sẽ tăng từ 5.059 đồng/m3 lên 8.326 đồng/m3 trong năm 2023 và tiếp tục tăng lên 9.100 đồng/m3 năm 2024. Giá điện, nước tăng cũng kéo theo giá hàng loạt nhu yếu phẩm, sinh hoạt tăng, từ đó tiềm ẩn rủi ro gia tăng lạm phát.

Tuy nhiên, thống kê các giai đoạn trước đây cho thấy, các lần tăng lương cơ sở trước đây mặc dù có tác động đến lạm phát và chỉ số CPI nhưng các tác động này đều nằm trong tầm kiểm soát, thậm chí trong một số giai đoạn, chỉ số CPI còn điều chỉnh giảm sau khi tăng lương cơ sở.

Cụ thể, ở kỳ tăng lương từ 1/5/2011 đến hết tháng 4/2012, lương cơ sở tăng từ 730.000 đồng lên 830.000 đồng, tương ứng mức tăng 13,7%. Theo đó, CPI tháng 5/2011 tăng nhẹ 2,21% so với tháng liền trước đó và mức độ tăng của CPI giảm còn 1,09% vào tháng 6/2011. Và sau 1 năm tăng lương, chỉ số CPI tháng 5/2012 tăng 8,34% so với cùng kỳ năm trước, thấp hơn đáng kể so với mức tăng 13,7% của lương cơ sở.

Ở kỳ tăng lương từ 1/5/2012 đến hết tháng 6/2013, lương cơ sở tăng từ 830.000 đồng lên 1.050.000 đồng tương ứng mức tăng 26,5%. Mặc dù là một trong những lần tăng lương có mức tăng cao nhất từ trước đến nay (tính theo %) nhưng CPI tháng 5/2012 chỉ tăng nhẹ 0,18% so với tháng liền trước đó. Thậm chí, chỉ số CPI của tháng 6 và tháng 7/2012 còn ghi nhận giảm sau 3 tháng tăng lương cơ sở (lần lượt 0,26% và 0,29%). Và khi kết thúc kỳ tăng lương này, CPI tháng 6/2013 chỉ tăng 6,69% so với cùng kỳ năm trước chỉ bằng ¼ so với mức tăng lương cơ sở.

Năm 2013 ghi nhận mức tăng lương cơ sở là 9,5%, từ 1.050.000 đồng lên 1.150.000 đồng và kỳ tăng lương này kéo dài trong gần 3 năm. Ở tháng đầu tiên tăng lương cơ sở, CPI tháng 7/2013 chỉ tăng nhẹ 0,27% so với tháng trước đó. Không chỉ vậy, với sự điều tiết và kiểm soát tốt của Chính phủ, tỷ lệ lạm phát của Việt Nam duy trì ở mức thấp, trong đó, năm 2015, lạm phát nước ta chỉ đạt 0,63%, thấp nhất kể từ năm 2001.

Với kỳ tăng lương từ 1/5/2016 đến hết tháng 6/2017, đây là kỳ tăng lương với mức tăng thấp nhất từ trước đến nay (tính theo %) với mức tăng 5,2%. Do đó dễ hiểu khi chỉ số CPI và lạm phát của Việt Nam đều được kiểm soát ở mức thấp và ở dưới mức mục tiêu đề ra của Chính phủ.

Tương tự với kỳ tăng lương trước đó, kỳ tăng lương cơ sở năm 2017 không có tác động nhiều đến CPI và lạm phát của Việt Nam khi CPI tháng 7/2017 chỉ tăng nhẹ 0,11% so với tháng trước đó và tới cuối kì tăng lương, CPI tháng 6/2018 chỉ tăng 4,67% so với cùng kỳ năm trước. Lạm phát Việt Nam cũng được duy trì ở mức thấp (<3%) trong hai năm 2017 và 2018.

Mặc dù năm 2018, lương cơ sở tăng xấp xỉ 6,9%, từ 1.300.000 đồng lên 1.390.000 đồng nhưng CPI tháng 7/2018 lại ghi nhận mức sụt giảm nhẹ 0,09% so với tháng liền trước. Kết thúc đợt tăng lương, CPI tháng 6/2019 chỉ tăng 2,16% so với cùng kỳ năm trước.

Có thể thấy từ năm 2017, mức lương cơ sở được điều chỉnh tăng vào ngày 01/7 hàng năm. Từ đó, lương cũng như phụ cấp cán bộ, công chức, viên chức cũng được điều chỉnh tăng theo. Tuy nhiên trong giai đoạn 2019-2022, nguồn lực đất nước gặp khó khăn do ảnh hưởng của đại dịch COVID-19, vì vậy, kỳ tăng lương năm 2019 là kỳ tăng lương dài nhất, kéo dài trong vòng 04 năm. Do ảnh hưởng của đại dịch COVID-19, các lệnh giãn cách xã hội liên tục được ban bố khiến nhu cầu tiêu dùng, mua sắm của người dân sụt giảm nghiêm trọng, dẫn đến CPI và lạm phát của Việt Nam duy trì ở mức thấp trong vài năm gần đây, trong đó đặc biệt ghi nhận sự suy giảm CPI trong nhiều tháng liên tục (tháng 2-5/2020, tháng 9-10/2021).

Tổng quát lại, mặc dù những lo ngại về việc lạm phát sẽ tăng cao sau đợt tăng lương cơ sở sắp tới đây là có căn cứ khi giá cả hàng hóa thiết yếu đang có dấu hiệu rục rịch tăng, hay mối quan hệ cùng chiều mạnh mẽ giữa CPI và lương cơ sở. Tuy nhiên, dựa vào những bằng chứng từ những lần tăng lương trong quá khứ, có thể thấy được Chính phủ Việt Nam đã có kinh nghiệm và thực hiện rất hiệu quả công tác kiểm soát lạm phát sau các đợt tăng lương, từ đó góp phần bình ổn giá cả hàng hóa, tạo động lực thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

Cùng với đó, Chính phủ nên thực hiện hiệu quả và đồng bộ nhiều biện pháp kiểm soát giá cả và ổn định thị trường. Các biện pháp này bao gồm tăng cường quản lý giá, kiểm soát xuất khẩu, tăng cường công tác kiểm tra giá và xử phạt vi phạm. Luật Giá (sửa đổi) vừa được Quốc hội thông qua cũng đã quy định các giải pháp kiểm soát giá và được kỳ vọng sẽ trở thành công cụ đắc lực nhằm kiểm soát và ổn định giá cả trên thị trường, góp phần kiềm chế lạm phát và ổn định kinh tế vĩ mô của Việt Nam.

(*) Nguyễn Nhật Minh - Viện NCKH, Học viện Ngân hàng

Bài liên quan

Cuộc chiến chống lạm phát ngày càng khó khăn

Lạm phát Mỹ chỉ còn 4%, thấp nhất 2 năm

Fed: Lạm phát có dấu hiệu hạ nhiệt nhưng việc làm mới cũng chững lại

Thủ tướng: Nhất quán mục tiêu ổn định kinh tế vĩ mô, kiểm soát lạm phát