Lao động khu vực phi chính thức: Cách nào mở rộng diện bao phủ BHXH?

Chủ nhiệm Ủy ban Về các vấn đề xã hội của Quốc hội Nguyễn Thúy Anh; Phó Chủ nhiệm Ủy ban Về các vấn đề xã hội của Quốc hội Bùi Sỹ Lợi; Ủy viên thường trực Ủy ban Kinh tế Đỗ Văn Sinh đồng chủ trì hội thảo. Tham dự hội thảo còn có lãnh đạo một số Ủy ban của Quốc hội; đại diện Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam; Bưu điện Việt Nam; các chuyên gia trong lĩnh vực lao động và BHXH…

Phát biểu khai mạc Hội thảo, Phó Chủ nhiệm ủy ban Về các vấn đề xã hội của Quốc hội Bùi Sỹ Lợi nhấn mạnh: Nghị quyết 21-NQ/TW của Bộ Chính trị và Nghị quyết 28-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng nhằm tăng nhanh độ bao phủ, tiến tới BHXH toàn dân, trọng tâm là phát triển 35 triệu lao động trong khu vực phi chính thức là khu vực tiềm năng khai thác cho loại hình BHXH tự nguyện.

Thế nhưng suốt 10 năm qua, số lượng người tham gia BHXH tự nguyện rất thấp. Đến thời điểm này chỉ có hơn 240 nghìn người và chủ yếu là những người đã đóng BHXH bắt buộc, tiếp tục tham gia đủ năm để được hưởng lương hưu. Để đạt mục tiêu các Nghị quyết là rất khó khăn.

“Do vậy, Hội thảo tạo diễn đàn đối thoại về các vấn đề chính sách và thực tiễn, kinh nghiệm trong việc phát triển đối tượng tham gia BHXH gắn với thực hiện mục tiêu Nghị quyết số 28; cung cấp thông tin cho đại biểu dân cử và người làm công tác hoạch định chính sách tiếp cận với các định hướng, khuyến nghị xây dựng, hoàn thiện chính sách về an sinh xã hội của Việt Nam” - Phó Chủ nhiệm Bùi Sỹ Lợi nêu rõ.

Tại hội thảo, TS. Bùi Sỹ Tuấn, Phó Chánh Văn phòng, Bộ LĐ-TB&XH cho biết, với 18 triệu việc làm năm 2016, quy mô lao động việc làm phi chính thức ở Việt Nam còn rất lớn và chưa có xu hướng giảm. Người lao động trong khu vực phi chính thức thường không có hợp đồng lao động, không có BHXH, không tham gia công đoàn, không có liên hệ nhiều với các khu vực khác của nền kinh tế và do đó không được sự bảo vệ của pháp luật lao động và an sinh xã hội. Vì vậy, thực hiện BHXH cho mọi người lao động nói chung và bản thân người lao động khu vực phi chính thức nói riêng được xem vừa là mục tiêu vừa là giải pháp tích cực góp phần thực hiện công bằng xã hội trong hệ thống các chính sách an sinh xã hội, đảm bảo cho mọi người dân đều được tham gia và hưởng các chế độ BHXH theo quy định của pháp luật.

Điều 34 Hiến pháp năm 2013 về quyền an sinh xã hội của công dân, đảm bảo an sinh cho mọi người dân, tuy nhiên đến nay lao động khu vực phi chính thức tiếp cận các chính sách an sinh xã hội, đặc biệt chính sách BHXH - một biện pháp an sinh xã hội bền vững còn nhiều hạn chế.

“Cẩn phải khẳng định rằng BHXH là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của người lao động khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, thất nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết, trên cơ sở đóng vào quỹ BHXH” - TS. Bùi Sỹ Tuấn nói.

Đến nay, sau hơn 10 năm thực hiện chính sách BHXH tự nguyện, tuy nhiên mới có khoảng hơn 200 ngàn lao động tham gia, chỉ chiếm khoảng 0,6% tổng số lao động của khu vực phi chính thức và chiếm khoảng 0,4% tổng lực lượng lao động là một kết quả còn quá hạn chế.

Điều đáng nói là, trong số những người tham gia BHXH tự nguyện có đến 60% đã tham gia BHXH bắt buộc trước đó nên đóng tiếp để đủ thời gian hưởng chế độ hưu trí. Điều này đồng nghĩa với hơn 99% lao động ở khu vực phi chính thức vẫn nằm ngoài lưới an sinh xã hội.

Nguyên nhân chủ yếu được các đại biểu chỉ ra tại Hội thảo bao gồm cả về thiết kế chính sách và các nguyên nhân thuộc về tổ chức thực thi chính sách.

Ông Phạm Trường Giang - Vụ trưởng Vụ BHXH, Bộ LĐ-TB&XH chỉ rõ các nguyên nhân thuộc về thiết kế chính sách như: Luật BHXH chưa bao phủ hết đối tượng có khả năng tham gia BHXH bắt buộc; Trong thời gian dài, chưa có chính sách hỗ trợ người dân tham gia BHXH tự nguyện; Các quy định về điều kiện được hưởng lương hưu khá khắt khe; Chính sách BHXH tự nguyện chưa thật hấp dẫn do chỉ thực hiện 2 chế độ là hưu trí và tử tuất; Thiếu sự kết nối và hỗ trợ lẫn nhau giữa các chế độ BHXH.

Các nguyên nhân thuộc về tổ chức thực hiện chính sách BHXH như: Chưa có hình thức giao chỉ tiêu phát triển đối tượng tham gia BHXH phù hợp cho các địa phương; Tính tuân thủ pháp luật BHXH chưa cao; Công tác thanh tra, kiểm tra việc thực hiện chính sách BHXH đã được tăng cường nhưng chưa đáp ứng yêu cầu; Dịch vụ và tiếp cận dịch vụ BHXH cho người dân chưa thuận lợi; Ngoài ra, cơ quan BHXH mặc dù đã tích cực đẩy mạnh hiện đại hóa, ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý, tuy nhiên quá trình này vẫn đang trong lộ trình hoàn thiện, nên còn một số nội dung chưa đáp ứng được nhu cầu, mong muốn của người lao động.

Để mở rộng diện bao phủ BHXH, đặc biệt là đối với lao động khu vực phi chính thức, các đại biểu cho rằng, cần thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp để hướng đến cả 2 mục tiêu: Một là, phát triển thêm đối tượng mới; hai là, duy trì, hạn chế đối tượng đang tham gia rời khỏi hệ thống.

Giải pháp phát triển các đối tượng tham gia mới sẽ tập trung vào việc rà soát, mở rộng đối tượng tham gia BHXH bắt buộc đối với các nhóm chủ hộ kinh doanh, người quản lý doanh nghiệp, người quản lý, điều hành hợp tác xã không hưởng tiền lương, người lao động làm việc theo chế độ linh hoạt. Nghiên cứu sửa đổi, bổ sung theo hướng tăng tính hấp dẫn, linh hoạt của chế độ BHXH tự nguyện như: Có sự hỗ trợ phù hợp từ ngân sách nhà nước cho nông dân, người nghèo, người có thu nhập thấp, lao động khu vực phi chính thức để mở rộng diện bao phủ BHXH; Nghiên cứu thiết kế các gói BHXH tự nguyện ngắn hạn linh hoạt để người lao động có nhiều sự lựa chọn tham gia và thụ hưởng. Mở rộng các chế độ BHXH tự nguyện, tạo điều kiện chuyển đổi thuận lợi giữa BHXH tự nguyện và BHXH bắt buộc.

Giải pháp duy trì, hạn chế đối tượng đang tham gia rời khỏi hệ thống tập trung vào việc: Sửa đổi điều kiện hưởng chế độ hưu trí theo hướng giảm dần số năm đóng BHXH tối thiểu để được hưởng chế độ hưu trí từ 20 năm xuống 15 năm, hướng tới còn 10 năm với mức hưởng được tính toán phù hợp nhằm tạo điều kiện cho người lao động cao tuổi, có số năm tham gia BHXH thấp được tiếp cận và thụ hưởng quyền lợi BHXH; Sửa đổi, bổ sung các quy định về BHXH một lần, trong đó có quy định phù hợp để giảm tình trạng hưởng BHXH một lần theo hướng tăng quyền lợi nếu bảo lưu thời gian tham gia BHXH để hưởng chế độ hưu trí, giảm quyền lợi nếu hưởng BHXH một lần; Tăng cường sự gắn kết và hỗ trợ lẫn nhau giữa các chế độ trong chính sách BHXH; Đàm phán, ký kết các Hiệp định BHXH song phương với các nước.

Bài liên quan

Ngành BHXH Việt Nam: Tăng cường giảm nợ đọng các tháng cuối năm

Giám sát thực hiện chính sách BHXH, BHYT tại Hà Nam

BHXH Việt Nam triển khai nhiệm vụ trọng tâm cuối năm 2018

Thực hiện đồng bộ các giải pháp tăng tỷ lệ tham gia BHXH tự nguyện