Đại biểu Quốc hội: Cần quản lý chặt việc khai thác, chế biến đất hiếm

Sáng 1/12, tiếp tục kỳ họp thứ 10, Quốc hội thảo luận ở hội trường về: Dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Địa chất và khoáng sản; dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của 15 luật trong lĩnh vực nông nghiệp và môi trường.

Cần chọn nhà đầu tư có năng lực về công nghệ khai thác đất hiếm

Liên quan đến việc quản lý đất hiếm, đại biểu Trịnh Thị Tú Anh (đoàn Lâm Đồng) cho biết, đất hiếm là nền tảng của công nghiệp bán dẫn, xe điện, quốc phòng, vì vậy cần phải đặt an toàn môi trường lên hàng đầu và quản lý thống nhất cấp quốc gia.

Đại biểu đoàn Lâm Đồng nhấn mạnh, quá trình tuyển tách và chế biến đất hiếm luôn phát sinh chất phóng xạ tự nhiên, kim loại nặng và dung dịch axit khó xử lý. Nhiều quốc gia từng khai thác ồ ạt nhưng thiếu kiểm soát đã để lại vùng ô nhiễm phóng xạ tồn lưu, với chi phí phục hồi môi trường lớn hơn nhiều lần giá trị kinh tế thu được.

Bà Tú Anh cho rằng, việc khai thác đất hiếm cần những nhà đầu tư có năng lực công nghệ, năng lực tài chính, hệ thống quản trị môi trường đạt quốc tế mới được phép tham gia khai thác. 

Đại biểu Phạm Văn Hòa (Đồng Tháp), đất hiếm ở Việt Nam không tập trung mà nằm rải rác. Vì vậy, việc thăm dò để biết nơi nào có hoặc không có đất hiếm là cực kỳ quan trọng, bởi "nếu có thì khai thác thế nào?".

Ông cho hay việc bảo vệ các khoáng sản khác có nhiều cơ chế nhưng với đất hiếm thì rất khó khăn, nếu không quản lý chặt, bảo vệ tốt sẽ dẫn đến khai thác vượt mức, thậm chí người dân cũng khai thác được. Ông đề nghị cơ quan soạn thảo, cơ quan quản lý môi trường quan tâm, quản lý tốt về đất hiếm.

Đại biểu Quốc hội Trịnh Xuân An (Ủy ban Quốc phòng, An ninh và Đối ngoại) cho rằng, cần phải có những mỏ đất hiếm hoặc khu dự trữ dành riêng cho mục đích quốc phòng, an ninh. Bởi đất hiếm là nền tảng, công nghệ lõi của rất nhiều vũ khí, đặc biệt với vũ khí chính xác cao.

Cùng đó, cần bổ sung quy định về kiểm soát công nghệ và dữ liệu liên quan đến đất hiếm, đặc biệt là liên quan đến quốc phòng, an ninh.

Ông An cũng cho rằng, phải có mỏ hoặc khu dự trữ dành riêng cho mục đích quốc phòng, an ninh. Cùng với đó, luật cần bổ sung quy định kiểm soát công nghệ và dữ liệu đất hiếm, nhất là dữ liệu liên quan quốc phòng, an ninh, vì "dữ liệu đất hiếm có thể thuộc diện bí mật Nhà nước".

Ông cũng đề xuất làm rõ vai trò của Bộ Quốc phòng trong thẩm định chương trình, thẩm định khai thác mỏ; các chương trình quốc gia về đất hiếm phải có ý kiến của cơ quan này.

Đã khoanh định các khu vực có mỏ khoảng sản

Giải trình vấn đề nhiều đại biểu Quốc hội quan tâm về công tác quản lý khoáng sản đất hiếm, Bộ trưởng Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng khẳng định, Việt Nam là quốc gia có trữ lượng đất hiếm đứng thứ 3 trên thế giới, phân bố ở 21 tỉnh, thành phố.

Hiện nay, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã khoanh định cơ bản đầy đủ các khu vực mỏ có khoáng sản; tổ chức quản lý chặt chẽ và đang chủ trì cùng với các bộ ngành xây dựng Chiến lược quốc gia về đất hiếm trình Chính phủ và cấp có thẩm quyền ban hành vào đầu năm 2026.

Theo ông Thắng, việc đưa đất hiếm vào khai thác, chế biến sâu, mang lại lợi ích cho đất nước là bước rất quan trọng. Dự thảo luật tách đất hiếm thành một chương riêng, với các chế tài giao Chính phủ ban hành các văn bản dưới luật.

"Chúng tôi tin rằng, đất hiếm sẽ thực sự trở thành tài nguyên quan trọng để khai thác, phát triển đất nước trong thời gian tới, trên tinh thần hình thành chuỗi giá trị khép kín, hạn chế tối đa việc xuất khẩu nguyên liệu thô', Bộ trưởng Trần Đức Thắng nhấn mạnh.