Trong nhiều năm sau sự sụp đổ của bong bóng chứng khoán và bất động sản những năm 1980, Nhật Bản phải vật lộn với tình trạng kinh tế trì trệ, thời kỳ kế nhiệm các thủ tướng kéo dài trung bình khoảng 18 tháng và sự suy giảm ngày càng gia tăng của quốc gia này trên phạm vi toàn cầu.

Abe, người pha trộn sức hút trong nước với sức mạnh ngoại giao, đã tìm cách khắc phục tất cả những điều đó.

Sinh năm 1954, Abe, quê ở tỉnh Yamaguchi, là cháu ngoại của Nobusuke Kishi, một thành viên nội các trong chiến tranh thế giới thứ hai, người bị cáo buộc là tội phạm chiến tranh sau thất bại của Nhật Bản. Kishi bị bắt giam nhưng sau đó được thả ra mà không bị buộc tội và tiếp tục trở thành Thủ tướng Nhật Bản.

Nguồn gốc gia đình và sự giáo dục của Abe đã hình thành quan điểm dân tộc chủ nghĩa của ông, mà sau này ông cho rằng hiến pháp mà Hoa Kỳ áp đặt cho Nhật Bản sau chiến tranh cần phải được viết lại.

Nhiệm kỳ thủ tướng đầu tiên của ông đã kết thúc đột ngột vào năm 2007 sau hơn một năm do bị bệnh đường ruột mãn tính. Sự nghiệp chính trị của ông dường như đã kết thúc, nhưng ông đã trở lại một cách đáng kinh ngạc vào năm 2012 với lời hứa đưa nền kinh tế Nhật Bản thoát khỏi tình trạng giảm phát thông qua các biện pháp kích thích mạnh mẽ và nới lỏng tiền tệ.

Một chủ đề trọng tâm khác trong chương trình nghị sự trong nước của ông là phụ nữ, với việc ông thừa nhận rằng lực lượng lao động nữ của Nhật Bản đã được sử dụng thiếu hợp lý trong nhiều thế hệ.

Tại Diễn đàn Kinh tế Thế giới tại Davos vào năm 2014 tại Nhật Bản, ông Abe từng nói rằng: "Nhật Bản phải trở thành nơi để phụ nữ tỏa sáng". 

Trong quá trình theo đuổi sự phục hưng dân tộc, cách tiếp cận của Abe đã dựa trên những niềm tin sâu xa và thường là những màn trình diễn bắt mắt.

Vào năm 2013, ông đã phát biểu trên Sở giao dịch chứng khoán New York với lời kêu gọi các nhà đầu tư nước ngoài: “Hãy mua Abenomics của tôi”.

Hai năm sau, ông đưa Nhật Bản tham gia Hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương, một thỏa thuận thương mại khu vực, dập tắt sự phản đối của các vận động hành lang mạnh mẽ của những người muốn bảo vệ nền nông nghiệp trong nước theo cách mà những người tiền nhiệm của ông khó có thể tưởng tượng được.

Vào năm 2016, ông đã xuất hiện tại lễ bế mạc Thế vận hội Rio với hình ảnh của nhân vật chính trong trò chơi máy tính Super Mario. Hành động của Abe được thiết kế để thu hút sự chú ý của mọi người tới Thế vận hội 2020 ở Tokyo - một sự kiện mà ông đã đóng vai trò trung tâm để mang Thế vận hội đến với thủ đô Nhật Bản, nhưng cuối cùng bị hoãn lại và bị lu mờ bởi đại dịch COVID-19.

Takeshi Niinami, Giám đốc điều hành của Suntory, tập đoàn đồ uống, đồng thời là cố vấn hàng đầu của ông Abe cho biết: "Ông ấy đã tạo ra động lực tích cực sau một thời kỳ đen tối cho Nhật Bản. Ông ấy tạo ra tranh cãi, nhưng không sao cả vì đó là những cuộc tranh cãi lành mạnh".

Một phần lớn di sản của Abe nằm ở các thỏa thuận thương mại mới và việc ông thúc đẩy "một Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tự do và cởi mở" vào thời điểm toàn cầu hóa đang bị đe dọa. Tầm nhìn của ông cũng là công cụ trong việc thành lập Bộ Tứ (nhóm Quad), một nhóm an ninh bao gồm Nhật Bản, Mỹ, Ấn Độ và Úc, nhằm chống lại các tham vọng kinh tế và quân sự của Trung Quốc.

“Nhật Bản dưới thời Shinzo Abe đã bắt kịp thực tế và thành công trong việc mở rộng chân trời ngoại giao của mình,” Tomohiko Taniguchi, người viết chính sách đối ngoại chính của Abe trong nhiệm kỳ thủ tướng thứ hai của ông, cho biết.

Cựu thủ tướng là một nhà ngoại giao giỏi, đã bay thẳng đến New York ngay sau cuộc bầu cử năm 2016 để tặng Tổng thống đắc cử Donald Trump một cây gậy đánh gôn bằng vàng. Sau khi biết tin ông Abe qua đời vì bị bắn, cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump đã mô tả Abe là "một người bạn thực sự của tôi, và quan trọng hơn là của nước Mỹ".

Tobias Harris, một nhà phân tích chính trị, người đã viết tiểu sử về Abe vào năm 2020, cho biết ông là một nhân vật độc nhất trong nền chính trị Nhật Bản hiện đại, không chỉ vì tuổi thọ chính trị và di sản trong nước, mà còn vì sự thay đổi lịch sử mà ông đã tạo dựng nên vị thế quốc tế của Nhật Bản.

"Ông ấy thấy Nhật Bản đang suy yếu và quyết tâm đảo ngược điều đó. Thông qua hoạt động ngoại giao của mình, Abe đã thay đổi hoàn toàn tầm vóc của Nhật Bản và kỳ vọng của thế giới bên ngoài về những gì Nhật Bản sẽ làm", Harris nói.

Harris nói rằng cái chết của Abe sẽ có tác động sâu sắc đến chính trị Nhật Bản: nếu ông còn sống, ông sẽ tiếp tục phủ một cái bóng lớn lên Thủ tướng Nhật Bản hiện tại Fumio Kishida và bất kỳ người kế nhiệm nào khác. 

Chỉ hai ngày trước khi Abe bị một tay súng bắn ở phía tây thành phố Nara, ông đang gợi lại những ngày còn là thủ tướng trong một bài phát biểu đầy nhiệt huyết gần nhà ga Yokohama.

"Chúng ta có trách nhiệm bảo vệ đất nước Nhật Bản xinh đẹp này. Hãy sửa đổi hiến pháp!”, ông Abe nói, và giơ cao nắm tay trước đám đông người ủng hộ nhiệt tình của mình. 

(Theo FT)

Bài liên quan

Vị 'quốc khách' và bức thư của Thủ tướng Abe gửi Đại sứ Việt Nam

Thủ tướng Abe từ chức khiến TTCK Nhật Bản lao dốc, đồng yên tăng vọt

Dấu ấn nổi bật của ông Shinzo Abe khi làm Thủ tướng Nhật Bản

Bầu cử Nhật: Đảng của đương kim Thủ tướng Shinzo Abe thắng áp đảo