Thực trạng hoạt động các tổ chức cho vay tài chính tiêu dùng tại Việt Nam

Tín dụng tiêu dùng và vai trò của các công ty tài chính

Với dân số 100 triệu người, độ tuổi trung bình trẻ (33,7 tuổi), Việt Nam được xem là một trong những quốc gia có ngành tài chính tiêu dùng giàu tiềm năng. Cùng với sự phục hồi và phát triển kinh tế thì mức tiêu dùng cũng như nhu cầu về tài chính tiêu dùng phục vụ đời sống của người dân ngày càng tăng.

Để phục vụ và nâng cao khả năng tiếp cận tài chính của đại bộ phận dân cư trong xã hội Ngành ngân hàng không chỉ triển khai các giải pháp hỗ trợ thúc đấy tăng trưởng kinh tế, ổn định kinh tế vĩ mô, kiềm chế lạm phát mà còn tổ chức thực hiện quyết định 149 của Thủ tướng Chính phủ về chiến lược tài chính toàn diện quốc gia với nhiều giải pháp tích cực nhằm hỗ trợ người dân tiếp cận nguồn tài chính phục vụ cho nhu cầu tiêu dùng nhất là các đối tượng dưới chuẩn, không có khả năng tiếp cận các NHTM từ các tổ chức tài chính vi mô, hệ thống các quỹ tín dụng và các công ty tài chính tiêu dùng được Ngân hàng Nhà nước (NHNN) cấp phép.

Bài liên quan

[Trực tiếp] Tọa đàm 'Thực trạng và giải pháp phát triển lành mạnh thị trường tài chính tiêu dùng tại Việt Nam'

Hoạt động tín dụng tiêu dùng của các ngân hàng thương mại, công ty tài chính thời gian qua đã góp phần tích cực đáp ứng nhu cầu vốn của thị trường, đặc biệt là cho vay tiêu dùng của các công ty tài chính nhằm cung ứng vốn cho nhóm phân khúc khách hàng dưới chuẩn (thường khó tiếp cận tín dụng ngân hàng) giúp họ vượt qua giai đoạn khó khăn.

Trên thực tế hiện nay tham gia cho vay phục vụ tiêu dùng và phục vụ đời sống ngoài các NHTM công ty cho thuê tài chính, NHCSXH... còn có các quỹ tín dụng nhân dân, tổ chức tài chính vi mô và các công ty tài chính tiêu dùng được NHNN cấp phép, các tổ chức này phải tuân thủ và đảm bảo các tỷ lệ an toàn theo quy định và chịu sự kiểm tra giám sát của Cơ quan Thanh tra giám sát ngân hàng, NHNN và các chi nhánh NHNN các tỉnh, thành phố có địa bàn hoạt động (gọi là nhóm 1), ngoài ra còn có các công ty fintech, các công ty cho vay cầm đồ, các công ty lấy tên là công ty tài chính… cũng tham gia cho vay tiêu dùng song hoạt động theo Luật Dân sự, Luật Doanh nghiệp không được NHNN cấp phép, không chịu sự chi phối bởi Luật Các tổ chức tín dụng và không phải tuân thủ các tỷ lệ an toàn theo quy định của NHNN, tuy nhiên chịu sự kiểm tra giám sát về an ninh trật tự an toàn xã hội của chính quyền địa phương và công an sở tại (gọi là nhóm 2), qua đó cho thấy nhu cầu vay tiêu dùng cần thiết cấp bách của người dân, đặc biệt là những người yếu thế khó có thể tiếp cận vốn từ các NHTM là rất lớn.

Đến nay, mới có 16 công ty tài chính (CTTC) được Ngân hàng Nhà nước cấp phép hoạt động cho vay tiêu dùng cho đối tượng chủ yếu là những người yếu thế, thu nhập không ổn định, khó tiếp cận được vốn vay từ các NHTM nhằm đáp ứng nhu cầu chi tiêu cần thiết cho nhu cầu sinh hoạt.

Mặc dù hạn chế về mạng lưới và quy mô nguồn vốn song các công ty tài chính tiêu dùng được NHNN cấp phép đã không ngừng nâng cao năng lực tài chính, đổi mới công nghệ, mở rộng mạng lưới tại các Khu chế suất - Khu công nghiệp, vùng nông thôn, vùng sâu vùng xa… nhằm đáp ứng vốn cho người yếu thế được kịp thời đảm bảo nhu cầu thiết yếu.

Kết quả, đến ngày 31/12/2022 tổng dư nợ 16 công ty tài chính do nhnn cấp phép đạt trên 220 nghìn tỷ, chiếm tỷ lệ 1,87 % so tổng dư nợ toàn nền kinh tế và 8,5% dư nợ cho vay tiêu dùng toàn hệ thống. Mặc dù chiếm tỷ lệ rất nhỏ so với tổng dư nợ nền kinh tế và dư nợ cho vay tiêu dùng toàn hệ thống song đã hỗ trợ được khoảng 30 triệu người tiếp cận được vốn vay với dư nợ bình quân khoảng 35-50 triệu đồng/người.

Có thể thấy, hoạt động tín dụng tiêu dùng nói chung và hoạt động của các công ty tài chính tiêu dùng chính thống nói riêng đã có vai trò rất lớn đối với sự phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao chất lượng đời sống, qua đó thực hiện chiến lược tài chính toàn diện.

Khó khăn, thách thức của các công ty tài chính tiêu dùng

Bên cạnh các kết quả đạt được, hoạt động của các công ty tài chính (CTTC) tiêu dùng do Ngân hàng Nhà nước cấp phép gặp nhiều khó khăn, thách thức, cụ thể như sau:

Về hoạt động cho vay, các CTTC tiêu dùng do Ngân hàng Nhà nước cấp phép được quản lý chặt chẽ vì được điều chỉnh bởi các quy định pháp luật chung như Luật Doanh nghiệp, Luật Đầu tư, đồng thời cũng phải tuân thủ Luật Các tổ chức tín dụng, các giới hạn đảm bảo an toàn hoạt động và các quy định khác của Ngân hàng Nhà nước.

Tuy nhiên, nhiều công ty thuộc nhóm 2 không phải do Ngân hàng Nhà nước cấp phép đã lợi dụng tên CTTC mở rộng mạng lưới vào các địa bàn khó khăn tiếp cận người dân cho vay vốn lãi suất rất cao dưới nhiều hình thức, như: Cho vay nhanh, cho vay tiền mặt vào bất cứ thời điểm nào, chào lãi suất vay rất hấp dẫn nhưng cài cắm các chi phí khác rất cao… Không những thế khi đòi nợ đã dùng mọi hành vi thủ đoạn manh động để ép người dân trả tiền. Hiện tượng này đã làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến hình ảnh, uy tín của các công ty tài chính, dẫn đến hoạt động cho vay gặp nhiều khó khăn.

Về hoạt động huy động vốn, so với ngân hàng, CTTC tiêu dùng bị hạn chế rất nhiều nghiệp vụ (nhận tiền gửi cá nhân, làm dịch vụ thanh toán…). CTTC chỉ được phép huy động từ tiền gửi trên 12 tháng của doanh nghiệp trong khi các doanh nghiệp thường có xu hướng gửi tiền ở các ngân hàng để hưởng thêm các dịch vụ tài chính đi kèm. Vì vậy, để thu hút được tiền gửi của doanh nghiệp, các CTTC phải huy động với lãi suất cao, từ đó ảnh hưởng đến lãi xuats cho vay mà người vay phải chịu .

Về hoạt động thu nợ, việc đòi nợ sai luật là hành vi cần lên án, công ty cho vay tiêu dùng nào vi phạm cần xử lý nghiêm, thậm chí rút giấy phép để tạo sự công bằng, minh bạch cho thị trường. Vừa qua, lực lượng công an đã vào cuộc rất tích cực, góp phần trấn áp tội phạm tín dụng đen, xử lý nghiêm các đối tượng đòi nợ thuê. Tuy nhiên, cùng với việc gần đây xảy ra tình trạng các cơ quan chức năng tiến hành kiểm tra, một số trụ sở, chi nhánh, văn phòng mở rộng của các công ty tài chính do nhnn cấp phép, được báo chí đưa tin dày đặc đã làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến hình ảnh uy tín và dẫn đến hoạt động thu hồi nợ đang bị đình trệ, nợ xấu tăng cao một số khách hàng cố tình vin vào những tin tức này để tẩy chay, cho rằng hoạt động thu hồi nợ của các CTTC tiêu dùng này là phạm pháp, chây ỳ việc trả nợ và có hành vi thách thức lại cán bộ thu hồi nợ khi bị nhắc nợ nhiều lần.

Tỷ lệ khách vay "không trả nợ" ngày càng cao; trong khi đó, chế tài với khách hàng này chưa có và việc khởi kiện lại khó thực hiện với các khoản nợ giá trị thấp. Thêm vào đó, gần đây xảy ra hiện tượng "rủ nhau" bùng nợ từ một bộ phận khách hàng sau những thông tin cơ quan điều tra khởi tố một số đối tượng đòi nợ "khủng bố", đòi nợ phản cảm nở rộ, gây những tác động xấu tới thị trường, ảnh hưởng lớn đến hoạt động thu nợ của các CTTC (đến 31/12/2022, nợ xấu của các CTTC được Ngân hàng Nhà nước cấp phép tăng 23,09% so với thời điểm 31/12/2021 và có xu hướng tăng cao trong thời gian tới).

Bên cạnh đó, nhân viên thu hồi nợ của công ty bị ảnh hưởng tâm lý về việc bị đe dọa ngược từ khách hàng, hoang mang, lo lắng vì nhiều thông tin trái chiều (bắt bớ, điều tra,… từ kiểm tra của cơ quan chức năng ). Tỷ lệ nhân sự nghỉ việc cao, tuyển dụng nhân sự khó khăn hơn trước, do nhiều nguyên nhân như định kiến xã hội về công việc, rủi ro tính mạng khi tác nghiệp, tác động của gia đình...

Việc khách hàng chậm trả nợ khiến cho các CTTC tiêu dùng phải tăng chi phí cho hoạt động nhắc nợ, đòi nợ bao gồm vận hành, nhân lực và chi phí pháp lý. Ngoài ra, theo quy định của cơ quan quản lý, các tổ chức cho vay bắt buộc phải trích lập dự phòng theo tình hình nợ xấu thực tế, làm ảnh hưởng đến khả năng tăng trưởng kinh doanh. Hậu quả là lãi suất cho vay bắt buộc phải được điều chỉnh tăng, tác động trực tiếp đến người đi vay.

Do ảnh hưởng về hình ảnh và uy tín khi các công ty tài chính được NHNN cấp phép đang bị đánh đồng và đối xử như các công ty thuộc nhóm 2 nêu trên dẫn tới nhiều dến nhiều doanh nghiệp đang gửi tiền tại công ty tài chính rút tiền đã làm ảnh hưởng không nhỏ đến nguồn vốn cho vay của các công ty tài chính.

Với các khó khăn, vướng mắc nêu trên, đến hết quý I/2023, tốc độ tăng trưởng dư nợ so với tháng 12/2022 bị giảm (-3,8%), nợ xấu tăng cao và có nguy cơ ngày càng tăng.

Đề xuất, kiến nghị

Nếu tình trạng khó khăn trên tiếp tục kéo dài, các CTTC chính thống "co cụm" lại, không mạnh dạn cho vay vì sợ nợ xấu tăng. Khi đó, sẽ ảnh hưởng đến chiến lược tài chính toàn diện của quốc gia và tín dụng đen lộng hành. Vì vậy, cần sự phối hợp đồng bộ của các cơ quan quản lý. Để tháo gỡ khó khăn cho các CTTC chính thống, từ đó góp phần thực hiện tài chính toàn diện, đẩy lùi tín dụng đen, Hiệp hội Ngân hàng có một số đề xuất, kiến nghị sau:

Thứ nhất, đối với Chính phủ:

Chính phủ tiếp tục chỉ đạo các Bộ, ngành, UBND tỉnh, thành phố thực hiện Chỉ thị 12/CT-TTg ngày 25/4/2019 của Thủ tướng Chính phủ về tăng cường phòng ngừa, đấu tranh với tội phạm và vi phạm pháp luật liên quan đến hoạt động “tín dụng đen”, trong đó, đưa công tác truyền thông đóng vai trò quan trọng.

Chỉ đạo các Bộ, ngành phối hợp để thực hiện tốt các chính sách về tài chính toàn diện, thúc đẩy thanh toán không dùng tiền mặt, phát triển tín dụng tiêu dùng, phối hợp để thực hiện các gói hỗ trợ lãi suất cho nông dân, công nhân và người dân lao động có thu nhập thấp; tiếp tục siết chặt, kiểm tra và xử lý các doanh nghiệp có hoạt động cho vay, thu hồi nợ không đúng quy định pháp luật.

Thứ hai, đối với Ngân hàng Nhà nước:

Tiếp tục hoàn thiện hành lang pháp lý, xây dựng chính sách, cơ chế quản lý riêng theo đặc thù ngành đối với mảng tài chính tiêu dùng. Tạo điều kiện cho công ty tài chính có môi trường hoạt động thông thoáng, an toàn và tuân thủ để có thể phát triển mạnh mẽ hơn trong tương lai.

Nghiên cứu xây dựng, ban hành quy định về trách nhiệm, nghĩa vụ của người đi vay đối với tổ chức tín dụng; các chế tài xử phạt với người đi vay cố tình chây ỳ trả nợ.

Đẩy mạnh truyền thông danh sách các CTTC được Ngân hàng Nhà nước cấp phép hoạt động và quản lý, để khách hàng hiểu được và không “đánh đồng” CTTC với các Công ty cho vay tiền qua App mạng, tín dụng đen; truyền thông rộng rãi, chính thống tới người dân về nghĩa vụ trả nợ, những rủi ro khi vay không trả đúng hạn.

Tăng cường kiểm tra giám sát hoạt động của các công ty tài chính, nhất là việc thu hồi nợ, bán nợ, thuê tư vấn dịch vụ pháp lý... nhằm uốn nắn kịp thời, đồng thời chủ động phối hợp với các cơ quan công an lập đoàn kiểm tra liên ngành đối với những công ty biểu hiện vi phạm.

Thứ ba, đối với Bộ Công an:

Điều tra, xử lý nghiêm minh đối tượng “tín dụng đen” bất hợp pháp, các tổ chức đòi nợ thuê “tín dụng đen”; phối hợp chính quyền địa phương tăng cường công tác thông tin tuyên truyền về phương thức, hậu quả của “tín dụng đen” để người dân hiểu, cảnh giác và không tham gia.

Chỉ đạo công an các đơn vị, địa phương siết chặt công tác quản lý nhà nước về an ninh trật tự có liên quan đến công tác phòng, chống tội phạm và vi phạm pháp luật liên quan đến hoạt động tín dụng đen.

Triển khai các hoạt động kiểm tra, khám xét (nếu có) theo đúng trình tự của pháp luật, đảm bảo quyền lợi hợp pháp của các Công ty tài chính được Ngân hàng Nhà nước cấp phép.

Thông tin đến người dân về tính chất của các cuộc kiểm tra hành chính, tránh gây hoang mang cho người dân và ảnh hưởng đến tâm lý của người lao động tại chính các CTTC hoạt động tuân thủ theo quy định của pháp luật.

Xem xét tạo điều kiện cho các tổ chức tín dụng tiếp cận Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư giúp việc thẩm định, xác minh thông tin khách hàng trong quá trình xét cấp tín dụng được đầy đủ, chính xác và kịp thời, tiết kiệm nguồn lực cho các TCTD cũng như cả xã hội.

Thứ tư, đối với Bộ Thông tin và Truyền thông:

Khuyến khích các cơ quan báo chí định hướng dư luận, có nhiều bài viết tuyên truyền, phổ biến để người dân yên tâm, tiếp cận tài chính tiêu dùng từ các nguồn tín dụng tiêu dùng chính thức, qua đó phòng tránh được nạn tín dụng đen.

Thứ năm, đối với UBND các tỉnh, thành phố:

Tuyên truyền để người dân trên địa bàn hiểu rõ vai trò của các CTTC tiêu dùng được Ngân hàng Nhà nước cấp phép và nâng cao ý thức trả nợ của người vay.

Hỗ trợ các CTTC trong công tác thu hồi nợ, từ đó giảm tỷ lệ nợ xấu, nâng cao hiệu quả hoạt động, từ đó phát huy tốt hơn nữa trong việc cung cấp tín dụng tiêu dùng cho người dân, đặc biệt là người yếu thế trong xã hội.

Thứ sáu, đối với các CTTC tiêu dùng:

Nâng cao hiệu quả xử lý nợ xấu và kiểm soát chặt chẽ hoạt động thu hồi nợ, rà soát, đánh giá và cải thiện bộ máy quản trị rủi ro, quản lý chặt chẽ chất lượng nhân viên thu hồi nợ, đảm bảo nhân viên nắm rõ và tuân thủ quy định của công ty và pháp luật về công tác thu hồi nợ, tránh để xảy ra những hiểu lầm, đánh đồng về hoạt động của CTTC với các tổ chức cho vay phi pháp, từ đó xây dựng lòng tin và ý thức trách nhiệm từ phía khách hàng.

Tham gia đẩy mạnh giáo dục tài chính cho người tiêu dùng và thực hiện tốt hơn việc minh bạch thông tin cho khách hàng. Các nhân viên tín dụng cần thông tin đầy đủ, chính xác về hợp đồng tín dụng, tuân thủ quy định nhắc nợ, thu hồi nợ.

Chú trọng đẩy mạnh truyền thông, tuyên truyền cho người dân về hoạt động tín dụng tiêu dùng nói chung và các sản phẩm tín dụng của CTTC nói riêng. Thông qua đó, giúp cho người dân có hiểu biết và lựa chọn đúng đắn, tiếp cận các sản phẩm tài chính an toàn, hiệu quả và lành mạnh.

Cập nhật và cảnh báo các thủ đoạn, các chiêu trò, các hình thức đòi nợ kiểu xã hội đen của các tổ chức, công ty tài chính phi chính thức để người dân cảnh giác và tránh hiểu nhầm với các công ty tài chính chính thức.

*Ông Lê Quốc Ninh, Chủ nhiệm Câu lạc bộ Tài chính tiêu dùng, Tổng giám đốc Công ty Tài chính TNHH MB Shinsei (Mcredit)

Bài liên quan

Thế khó của các công ty tài chính tiêu dùng

Công ty tài chính, mua bán nợ cần khung pháp lý chuẩn

[Gặp gỡ thứ Tư] Cục trưởng Cục Cảnh sát hình sự: Tổ chức cho vay tài chính chưa làm tròn trách nhiệm

Trái chiều lợi nhuận công ty tài chính