Thỏa thuận thương mại Mỹ - Trung giai đoạn 1 và tác động tới Việt Nam

Ngày 15/1/2020 tại Washington, đại diện Mỹ và Trung Quốc ký kết Thỏa thuận thương mại Mỹ - Trung giai đoạn 1.

Theo Thỏa thuận, thứ nhất, Trung Quốc cam kết tăng kim ngạch nhập khẩu nông sản Mỹ từ 40 tỷ USD/năm lên 50 tỷ USD/năm và tăng nhập khẩu ít nhất 200 tỷ USD hàng hóa và dịch vụ của Mỹ trong hai năm tới. Ngược lại, Mỹ hoãn áp thuế đối với 160 tỷ USD hàng hóa Trung Quốc từ ngày 15/12/2019, giảm mức thuế đối với 120 tỷ USD hàng hóa khác xuống còn 7,5% nhưng vẫn kỳ vọng duy trì mức thuế khoảng 380 tỷ USD.

Thứ hai, Trung Quốc cam kết mở cửa thị trường cho các định chế tài chính Mỹ và thực hiện các thỏa thuận về tính minh bạch đối với thị trường ngoại hối, không hạ giá đồng tiền để cạnh tranh và không dùng tỷ giá hối đoái để phục vụ cho lợi thế thương mại.

Thứ ba, doanh nghiệp Mỹ được quyền tiếp cận thị trường Trung Quốc với cam kết chia sẻ bí quyết công nghệ; hai bên đã tìm được hiểu biết chung về vấn đề sở hữu trí tuệ và bản quyền và thứ 4 là hai bên đạt được cơ chế giải quyết tranh chấp.

Thỏa thuận này tạo điều kiện để các công ty Mỹ cải thiện khả năng tiếp cận thị trường dịch vụ tài chính Trung Quốc gồm ngân hàng, bảo hiểm, chứng khoán và tín dụng, là bước tiến trong quan hệ thương mại và đầu tư Mỹ - Trung.

Các nhà đàm phán của Mỹ và Trung Quốc lựa chọn phương thức tiếp cận giải quyết vấn đề dễ, có ý nghĩa ngắn hạn trước, tạo tiền đề để nỗ lực hơn nữa từ cả hai bên để đạt được thỏa thuận thương mại lâu dài, thực chất hơn.

Phát biểu tại buổi tranh cử ở Toledo, bang Ohio ngày 9/1, Tổng thống Mỹ D.Trump nói: “Vào ngày 15/1, chúng tôi sẽ ký một thỏa thuận lớn, một thỏa thuận tuyệt vời. Ngay khi chúng ta bước vào năm mới 2020, nền kinh tế của chúng ta đang phát triển mạnh”.

Tuy vậy, Thỏa thuận này đã được nông dân Mỹ đón nhận một cách thận trọng. Đồng giám đốc điều hành của tổ chức Nông dân vì thương mại tự do Brian Kuehl tuyên bố: “Với người nông dân, điều này có thể là tia hy vọng đầu tiên nhưng cũng có thể là lời hứa suông khác. Người nông dân muốn tiếp cận ổn định vào thị trường Trung Quốc, không phải là chỉ mua bán một lần, do đó rất cần xem xét các mức thuế trả đũa vốn tác động nghiêm trọng đến xuất khẩu nông sản được xử lý thế nào trong thỏa thuận này”.

Việc hai cường quốc đứng đầu thế giới đạt được Thỏa thuận thương mại giai đoạn 1 là bước tiến quan trọng có tác động tích cực đến tình hình kinh tế- xã hội của Mỹ và Trung Quốc trong điều kiện cuộc chiến tranh thương mại Mỹ-Trung đã gây thiệt hại cho cả hai nước. Thỏa thuận này cũng có tác động đến thương mại, đầu tư và kinh tế thế giới, bởi vì theo nhận định của nhiều chuyên gia kinh tế thì tác nhân lớn nhất trong năm 2020 đối với an ninh kinh tế toàn cầu là chiến tranh thương mại Mỹ - Trung, do đó nếu sau khi ký Thỏa thuận giai đoạn 1 và định hướng đàm phán giai đoạn 2 để giải quyết bất đồng mang tính cốt lõi sẽ cải thiện tốc độ tăng trưởng kinh tế toàn cầu do củng cố lòng tin của các nhà đầu tư và người tiêu dùng.

Trong một báo cáo mới đây, IMF dự đoán kinh tế thế giới sẽ tăng 3,4% vào năm 2020 nhưng WB dự báo kinh tế toàn cầu chỉ tăng 2,5% năm 2020 và 2,7% năm 2022; kinh tế Mỹ chỉ tăng 1,8% năm 2020, thấp hơn nhiều so với lời hứa của Tổng thống D. Trump đưa tỷ lệ tăng trưởng của Mỹ lên 3%; kinh tế Trung Quốc tăng trưởng dưới 6% vào năm 2020, mức thấp trong 30 năm qua. WB biện minh cho dự báo thận trọng của mình rằng, Thỏa thuận thương mại Mỹ - Trung giai đoạn 1 không loại bỏ các vấn đề cơ bản hiện có, đặc biệt là trong nền kinh tế của các nước đang phát triển.

Trong trường hợp Thỏa thuận thương mại giai đoạn 1 gặp khó khăn khi thực hiện, không thể tiến hành đàm phán giai đoạn 2 thì chủ nghĩa bảo hộ mậu dịch và đòn bẩy thuế quan sẽ cản trở đầu tư và thương mại thế giới, làm cho kinh tế toàn cầu chịu tác động tiêu cực trở nên bấp bênh, bất ổn có thể kéo dài sang các năm sau.

Tờ South China Morning Post dẫn bình luận của nguyên trưởng nhóm chuyên gia của Bộ Thương mại Trung Quốc, Huo Jianguo: việc ký kết thỏa thuận giai đoạn 1 chỉ tạm thời giảm bớt căng thẳng trong quan hệ thương mại song phương; “Tất cả phần khó khăn nhất được chuyển sang đàm phán giai đoạn 2, tuy nhiên, sẽ khó khăn hơn để đạt được thỏa thuận”. Chuyên gia kinh tế Công ty đầu tư tài chính Macquarie Capital của Hong Kong Larry Hu nhận định có vẻ Trung Quốc “không mấy hào hứng” khi ký Thỏa thuận thương mại giai đoạn 1:“Ông Trump đang cố gắng chạy đua cho cuộc bầu cử tổng thống, nhưng phía Trung Quốc thì không, nên họ không phải vội”.

40 năm quan hệ thương mại Trung - Mỹ: Hợp tác và đối đầu

Cần đặt Thỏa thuân thương mại Mỹ - Trung giai đoạn 1 trong ý đồ của các nhà lãnh đạo và chiến lược đối ngoại của hai cường quốc. Ngày 02/01/2020 tờ The Economist có bài “Don’t be fooled by the trade deal between America and China” bình luận: “Thỏa thuận khiêm tốn này không thể che đậy được thực tế mối quan hệ quan trọng nhất của thế giới đang ở thời điểm nguy hiểm nhất kể từ trước khi Richard Nixon và Mao Trạch Đông tái lập các mối liên hệ cách đây năm thập niên. Hai bên từng nghĩ rằng cả hai có thể phát triển thịnh vượng cùng nhau; nhưng ngày nay, mỗi nước đều có tầm nhìn về việc mình thành công còn nước kia phải bị tụt lại phía sau”.

Dự án “Đối thoại Mỹ - Trung” của Đại học Georgetown đã phỏng vấn các chuyên gia kỳ cựu về 40 năm quan hệ ngoại giao giữa Mỹ- Trung. Nguyên cố vấn trưởng của Barack Obama về chính sách châu Á Jeffrey Bader, hiện làm việc tại Viện Brookings, nhắc lại sau khi Trung Quốc đàn áp tàn bạo cuộc biểu tình của sinh viên ở Quảng trường Thiên An Môn tháng 6 năm 1989, Mỹ vẫn giữ quan hệ thương mại mở, không phải vì hy vọng vào một Trung Quốc nhân từ hơn, mà vì sợ rằng nước này có thể quay trở lại chính sách tự cung tự cấp, bài ngoại thời Mao. Nguyên cố vấn trưởng khác về châu Á của Barack Obama, Evan Medeiros hiện đang làm việc tại Đại học Georgetown nhận thấy Trung Quốc đang thiếu hiểu biết về tâm trạng của nước Mỹ đã thay đổi như thế nào. Người Trung Quốc “tập trung vào vấn đề chu kỳ, tôi không nghĩ rằng họ đã hiểu được các vấn đề về mặt cấu trúc (trong chính trị Mỹ)”.

Trung Quốc khao khát phát huy tầm ảnh hưởng của mình trên toàn cầu và muốn trở thành người thiết lập quy tắc thương mại toàn cầu, kiểm soát thông tin, tiêu chuẩn thương mại và tài chính. Họ cũng đã xây dựng các căn cứ quân sự ở Biển Đông, can thiệp vào cộng đồng 45 triệu người Hoa hải ngoại.

Tổng thống Donald Trump đáp trả bằng chính sách đối đầu đã giành được sự ủng hộ của hai đảng ở Mỹ.

Trong khi phần lớn chuyên gia Mỹ nhận định cuộc cạnh tranh của Mỹ với Trung Quốc có thể dẫn đến tương lai gần Trung Quốc sẽ dàn trải sức mạnh quá mức, bị trừng phạt do tăng trưởng kinh tế trong nước giảm sút và phản ứng của nước ngoài đối với sự bành trướng của nước này, thì nhiều chuyên gia Trung Quốc phát biểu một cách thẳng thắn: Mỹ nên ngừng nghĩ mình quan trọng hơn người khác, người lịch sự hơn thì bày tỏ hy vọng Mỹ sẽ học được sự khiêm nhường để chấp nhận vai trò của Trung Quốc như một đối tác bình đẳng và khôn ngoan hơn tránh kích động Trung Quốc ở khu vực châu Á.

Cả các chuyên gia hai cường quốc không có ai dự đoán trong tương lai Mỹ và Trung Quốc đều cảm thấy mình như là người chiến thắng. Cuộc Chiến tranh lạnh Trung - Mỹ dẫn đến cả hai nước đều có thể thua, do vậy mỗi bên đang lên kế hoạch cắt giảm hợp tác với bên kia để giảm mối đe dọa dài hạn và phá hoại về kinh tế của mình, với tính toán khá phức tạp vì hai siêu cường đang có mức độ đan xen lợi ích nhiều mặt. Về công nghệ, các công ty Trung Quốc phụ thuộc vào các nhà cung cấp nước ngoài đối với hơn 55% linh kiện cao cấp đầu vào của sản phẩm robot, 65% đầu vào trong ngành điện toán đám mây và 90% đầu vào trong ngành bán dẫn, tuy vậy hầu hết các thiết bị điện tử ở Mỹ lại được lắp ráp tại Trung Quốc. Về lĩnh vực tiền tệ tuy đồng nhân dân tệ chỉ chiếm 2% thanh toán quốc tế nhưng các ngân hàng Trung Quốc nắm giữ hơn 1 nghìn tỉ tài sản định danh bằng USD. Trung Quốc hiện có khoảng 370 nghìn sinh viên đang theo học tại các trường đại học danh tiếng của Mỹ, làm cho các khu học xá của Mỹ đang bị “nỗi sợ cộng sản” mới vì khả năng gián điệp công nghệ của Trung Quốc.

Nhiều chuyên gia Mỹ cho rằng, để cạnh tranh với Trung Quốc, ở trong nước Mỹ phải đầu tư vào tương lai bằng ngân sách lớn cho giáo dục công và khoa học cấp cao, đồng thời có các chính sách nhập cư hợp lý để thu hút nhân tài; ở nước ngoài, cần xây dựng lại các liên minh đã bị suy yếu và nhớ rằng các quốc gia phương Tây khác không muốn lựa chọn giữa Trung Quốc và Mỹ.

Lịch sử cận đại chưa từng chứng kiến một cuộc cạnh tranh ý thức hệ nào phức tạp như vậy giữa hai cường quốc kinh tế; vấn đề cốt lõi là làm thế nào để cuộc cạnh tranh đó an toàn và mang tính xây dựng vì hòa bình và thịnh vượng của thế kỷ này phụ thuộc vào điều đó.

Hơn hai năm diễn ra cuộc chiến tranh thương mại Mỹ - Trung tuy kim ngạch thương mại và đầu tư trực tiếp song phương đã giảm lần lượt 9% và 60%, nhưng nền kinh tế thế giới vẫn tăng trưởng khoảng 3% trong năm 2019. Do vậy Thỏa thuận thương mại giai đoạn 1 pha trộn các mục tiêu trọng thương với các mục tiêu tư bản (tự do), vừa giữ nguyên hầu hết các mức thuế quan, vừa gác qua một bên những bất đồng sâu sắc hơn để giải quyết sau. Mục tiêu chiến thuật của Trump là giúp nền kinh tế khởi sắc trong năm bầu cử; còn Trung Quốc thì vui vẻ câu giờ.

Việt Nam cần có giải pháp để giảm xuất siêu quá lớn sang Mỹ

Theo WB, các nước phát triển đang phải đối mặt với rủi ro kinh tế và thách thức lớn nhất đối với tất cả các quốc gia là thuế quan tăng dẫn đến chi phí thương mại tăng và sự không chắc chắn trong quan hệ kinh tế giữa các nhà đầu tư. Thêm vào đó, một số tổ chức quốc tế, bao gồm WTO đang trải qua thời kỳ tồi tệ.

Từ khi xảy ra cuộc chiến tranh thương mại Mỹ- Trung, Chính phủ đã chỉ đạo các bộ, viện nghiên cứu theo dõi, dự báo tình hình, đề ra các kịch bản và giải pháp ứng phó; do vậy nước ta đã chủ động trong hội nhập, đầu tư và thương mại quốc tế, đồng thời tăng cường nguồn lực quốc gia, năng lực chống chịu với sự linh hoạt trong điều hành kinh tế vĩ mô, do đó về cơ bản mặc dù tình hình chính trị, kinh tế và thị trường thế giới diễn biến khá phức tạp, khó khăn ở trong nước không hề nhỏ nhưng năm 2019 tiếp tục đạt được thành tựu kinh tế- xã hội to lớn, trong đó kim ngạch thương mại quốc tế vượt qua 500 tỷ USD, xuất siêu gần 10 tỷ USD; vốn FDI thực hiện trên 20 tỷ USD, Việt Nam đã đủ năng lực về nhân lực chất lượng cao với chi phí hợp lý để tiếp nhận một số nhà máy FDI chuyển từ Trung Quốc đến; đầu tư của các doanh nghiệp Trung Quốc tại nước ta gia tăng nhanh chóng có lợi cho cả hai bên khi họ tránh được mức thuế quan rất cao của Mỹ, lại tận dụng được nguyên tắc xuất xứ từ Việt Nam tại các FTA thế hệ mới. Những lo ngại về hàng hóa giá rẻ của Trung Quốc tràn sang Việt Nam bóp chết sản xuất trong nước đã không diễn ra, bởi vì nước ta đã có đủ năng lực sản xuất sản phẩm có chất lượng tốt, giá cả cạnh tranh.

Điều đáng lo ngại và đã từng xảy ra là một số doanh nghiệp Trung Quốc móc ngoặc với nhà sản xuất Việt Nam để gắn mác “made in Việt Nam” hàng hóa sản xuất tại Trung Quốc, điển hình là 1,8 triệu tấn nhôm của doanh nghiệp Trung Quốc tại Bà Rịa-Vũng Tàu được nhập khẩu từ cuối năm 2017 đến tháng 10 năm 2019. Nếu vụ việc này không được phát hiện và xử lý kịp thời thì không biết nước ta sẽ thiệt hại bao nhiêu khi nhôm được xuất sang Mỹ. Từ vụ việc này không những cần nâng cao năng lực theo giõi, giám sát, kiểm tra của các cơ quan nhà nước, mà quan trọng hơn là tuyên truyền, giáo dục các chủ doanh nghiệp ý thức chấp hành luật pháp, tuân thủ các cam kết quốc tế bao gồm nguyên tắc xuất xứ sản phẩm, không móc ngoặc với doanh nghiệp nước ngoài để trục lợi bất chính.

Thỏa thuận thương mại Mỹ - Trung giai đoạn 1 sẽ có tác động đến kinh tế, đầu tư và thương mại quốc tế của Việt Nam.

Năm 2018 kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang Mỹ đạt 47,52 tỷ USD, gấp 5 lần và kim ngạch nhập khẩu hàng hóa từ Mỹ đạt 12,75 tỷ USD, gấp 8 lần năm 2007 khi Việt Nam tham gia WTO, xuất siêu 34,77 tỷ USD; Mỹ chiếm 20% tổng kim ngạch xuất khẩu của nước ta. Việt Nam đang đứng thứ sáu các nước xuất siêu vào thị trường Mỹ, mà với tốc độ gia tăng như vừa qua thì có thể xuất siêu nhiều hơn. Đây là vấn đề cần được Bộ Công thương lưu ý để hướng dẫn các doanh nghiệp khi xuất khẩu sang thị trường này cần thực hiện các quy tắc nhập khẩu hàng hóa của Bộ Thương mại Mỹ, hạn chế các vụ kiện bán phá giá, kịp thời có giải pháp xử lý khi có dấu hiệu gây khó khăn cho hàng nhập khẩu từ Việt Nam.

Ngày 14/1/2020 Bộ Tài chính Mỹ đã ban hành Báo cáo về “Chính sách kinh tế vĩ mô và ngoại hối của các đối tác thương mại lớn của Mỹ”, đưa Danh sách 10 quốc gia cần giám sát gồm Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Đức, Italy, Ireland, Singapore, Malaysia, Thụy Sỹ và Việt Nam. Lần đầu nước ta lọt vào danh sách này là tháng 5/2019. Theo Bộ Tài chính Mỹ thì Việt Nam có thặng dư thương mại hàng hóa với Mỹ 47 tỷ USD; thặng dư cán cân vãng lai tương đương 1,7% GDP; can thiệp mua ròng trên thị trường ngoại tệ tương đương 0,8% GDP. Vấn đề ngoại hối, tỷ giá, điều hành chính sách tiền tệ luôn nằm trong tầm ngắm của Bộ Tài chính Mỹ; nếu nước ta được coi là “quốc gia thao túng tiền tệ” thì sẽ phải chịu áp lực lớn từ phía Mỹ. Ngân hàng nhà nước Việt Nam cho biết sẽ làm việc với Bộ Tài chính Mỹ để giải quyết vấn đề này.

Thị trường chứng khoán (TTCK) trên thế giới phản ứng khá nhạy bén đối với diễn biến của quan hệ Mỹ - Trung. Trước thông tin ký kết Thỏa thuận thương mại Mỹ - Trung giai đoạn 1, kết thúc hai phiên ngày 12 và 13/12/2019, chỉ số Dow Jones tăng 0,8%, chỉ số S&P 500 tăng 0,81%, NASDAQ tăng 0,93%. Tại châu Á, ngày 13/12/2019, các chỉ số TTCK thị trường Hồng Kông tăng 2,11%, Trung Quốc (Shanghai Composite) tăng 1,78%. Biến động của TTCK thế giới sẽ ảnh hưởng TTCK Việt Nam.

Quan hệ Mỹ - Trung dự báo diễn biến khó lường bởi vì khoảng cách về cách tiếp cận từng vấn đề trong quan hệ giữa hai nước là khá lớn, trong khi niềm tin thì giảm sút, do đó hữu hiệu nhất là theo dõi, nắm bắt thông tin kịp thời, chuẩn bị trước các kịch bản ứng phó, trang bị cho các chủ doanh nghiệp có quan hệ thương mại với hai siêu cường kiến thức để có năng lực thích ứng với mọi tình huống.

Bài liên quan

Cách nào chống các 'ông lớn' FDI chuyển giá, trốn thuế?

Phó Chủ tịch Amcham: Kết nối doanh nghiệp FDI và doanh nghiệp trong nước 'không nên khiên cưỡng'

GS-TSKH Nguyễn Mại: Giải phóng tối đa nguồn lực cho tầm nhìn phát triển mới

GS-TSKH Nguyễn Mại: Bảo đảm chuyển tài sản, lợi nhuận hợp pháp của nhà đầu tư ra nước ngoài