Quy trình và thời gian luật hóa các nội dung thuế bổ sung tối thiểu và các chính sách hỗ trợ của Việt Nam

Chương trình hành động BEPS của OECD đặt ra các kế hoạch hành động nhằm đối phó với vấn đề xói mòn thuế và chuyển lợi nhuận. Kế hoạch hành động 1, bao gồm Trụ cột 2 là kế hoạch hành động có tầm quan trọng cao nhất trong chương trình hành động BEPS.

138 quốc gia và vùng lãnh thổ, đại diện cho khoảng 90% GDP toàn cầu đã thể hiện sự ủng hộ đối với Kế hoạch hành động này, thông qua 1 Tuyên bố chung. Với việc OECD đã hoàn thiện và thông qua hướng dẫn áp dụng vào ngày 1/2/2023, các quốc gia thành viên sẽ có các động thái tích cực hơn trong thời gian tới để sớm áp dụng các quy định của Trụ cột 2.

Trong bối cảnh đó, khi các quốc gia sở hữu dòng vốn đầu tư lớn vào Việt Nam áp dụng các quy định Trụ cột 2 này, quyền đánh thuế và lợi ích quốc gia của Việt Nam sẽ bị ảnh hưởng. Các quốc gia đứng đầu trong danh sách đầu tư nước ngoài vào Việt Nam như Singapore hay Hàn Quốc đều đã xây dựng kế hoạch triển khai cho riêng mình thông qua việc thực hiện các điều chỉnh cần thiết trong hệ thống pháp luật nội địa để có thể triển khai áp dụng Trụ cột 2 trong thời gian sớm nhất (2024 cho Hàn Quốc và 2025 cho Singapore).

Đây thực sự là 1 thách thức đối với Việt Nam khi chúng ta là thành viên của BEPS và đã tham gia vào Tuyên bố chung về Trụ cột 2 khi Việt Nam cần phải ban hành các chính sách mới để thực thi quyền đánh thuế bổ sung tối thiểu tại Việt Nam theo các nguyện tắc của Trụ cột 2. Đặc biệt khi một số quốc gia đã luật hóa và tuyên bố áp dụng từ năm 2024, Việt Nam cũng cần xem xét để luật hóa trong năm 2023 để có thể áp dụng được từ ngày 01 tháng 1 năm 2024.

Nhằm làm rõ những thách thức về mặt thời gian mà Việt Nam đang đối mặt để hoàn thiện nội luật cho vấn đề này, trong khuôn khổ phần trình bày này, tôi sẽ điểm qua 1 số vấn đề sau: Hình thức văn bản quy phạm pháp luật để quy định về thuế bổ sung tối thiểu của Việt Nam; trình tự và thời hạn ban hành quy định về thuế bổ sung tối thiểu; quy định pháp luật về hỗ trợ và các vấn đề cần thực hiện

Trước tiên, đề cập đến hình thức văn bản quy phạm pháp luật để quy định về thuế bổ sung tối thiểu của Việt Nam.

Theo các điều khoản trong Tuyên bố chung của OECD về giải pháp 2 Trụ cột, bao gồm Trụ cột II và vấn đề liên quan đến thuế bổ sung tối thiểu, nếu các quốc gia là thành viên của Khuôn khổ hợp tác toàn diện BEPS trong đó có Việt Nam chấp nhận áp dụng các nguyên tắc chống xói mòn cơ sở toàn cầu (Global anti-Base Erosion Rules (GloBE)), thì quốc gia đó sẽ thực hiện các nguyên tắc về thuế bổ sung tối thiểu thống nhất với với các hướng dẫn của OECD về Trụ cột II. Về mặt kỹ thuật, các quy tắc và hướng dẫn của OECD liên quan đến thuế bổ sung tối thiểu là tương đối chi tiết.

Bên cạnh đó, do đây là một chính sách thuế mới, vấn đề này thuộc thẩm quyền của Quốc hội và phải được quyết định bởi Quốc hội. Như vậy, về cấp độ văn bản quy phạm pháp luật, quy định về thuế bổ sung tối thiểu phải được ban hành dưới dạng luật thông qua bởi Quốc hội.

Một hình thức văn bản pháp luật khác cũng cần được xem xét đó là nghị quyết của Quốc hội. Theo Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật, Quốc hội có thẩm quyền ban hành nghị quyết trong một số trường hợp, đơn cử như Nghị quyết của Quốc hội quy định các vấn đề khác thuộc thẩm quyền của Quốc hội. Theo đó, nếu Tuyên bố chung về Trụ cột II và các quy tắc liên quan được xem là điều ước quốc tế mà Việt Nam đã tham gia thì Quốc hội có thẩm quyền ban hành nghị quyết để phê chuẩn điều ước quốc tế.

Tất nhiên, như chúng ta đã biết, thông thường một văn bản luật hoặc nghị quyết của Quốc hội, sẽ chỉ đặt ra những chính sách cơ bản, mà không đi sâu vào các chi tiết thực hiện, nhằm tránh nguy cơ phải sửa đổi luật hoặc nghị quyết nhiều lần. Tiếp sau đó, Chính phủ sẽ ban hành Nghị định và/hoặc các văn bản dưới Nghị định để hướng dẫn triển khai. Như vậy, sau khi Quốc hội thông qua luật hay nghị quyết thì Chính phủ và cơ quan cấp bộ cần phải ban hành các quy định pháp luật hướng dẫn thực hiện luật hay nghị quyết.

Các lựa chọn nêu trên có những khác biệt về quy trình và thời hạn đặt ra 1 thực tế khách quan rằng Việt Nam cần có sự linh hoạt trong việc vận dụng lựa chọn và sử dụng văn bản quy phạm pháp luật nào để đảm bảo 2 yếu tố: Tính hợp pháp và hiệu quả về mặt thời gian

Theo quy trình chung đối với 1 văn bản luật hoặc nghị quyết trọng yếu của Quốc hội, công việc trước tiên là phải lập đề nghị xây dựng văn bản pháp luật.

Trong quy trình này, cơ quan đề nghị cần thực hiện báo cáo đánh giá tác động, cũng như lấy ý kiến về đề nghị xây dựng văn bản pháp luật trong 30 ngày. Tiếp theo đó, là quy trình thầm định của các bộ ngành liên quan và Bộ Tư pháp.

Sau đó, hồ sơ đề nghị cần được trình lên Chính phủ thảo luận, trước khi chuyển sang Ủy ban Thường vụ Quốc hội. Để quyết định việc đưa văn bản này vào dự thảo chương trình xây dựng văn bản pháp luật hàng năm của Quốc hội để Quốc hội thông qua. Với quy trình này, việc lập hồ sơ đề nghị xây dựng văn bản pháp luật cần được thực hiện xong trước ngày 1/3 hàng năm để đưa vào chương trình năm sau của Quốc hội.

Trong phạm vi thẩm quyền của mình, Ủy ban Thường vụ Quốc hội có thể cân nhắc điều chỉnh chương trình xây dựng văn bản pháp luật của Quốc hội sau thời điểm 01 tháng 3 hàng năm. Tuy nhiên, dù trong trường hợp đó, việc lập đề nghị xây dựng văn bản pháp luật vẫn phải được thực hiện.

Với khối lượng công việc nêu trên, bước lập đề nghị xây dựng văn bản pháp luật đòi hỏi rất nhiều thời gian.

Sau khi được đưa vào chương trình xây dựng văn bản pháp luật của Quốc hội, khâu soạn thảo văn bản pháp luật sẽ được triển khai. Ở bước này, việc áp dụng 1 quy trình rút gọn nhằm rút ngắn quy trình soạn thảo được pháp luật hiện hành cho phép. Ví dụ, thời hạn lấy ý kiến từ các đối tượng chịu sự tác động trực tiếp của dự thảo theo quy trình chuẩn là 60 ngày cùng với yêu cầu đăng tải toàn văn dự thảo văn bản và tờ trình trên cổng thông tin điện tử, thì có thể rút ngắn xuống 20 ngày theo trình tự thủ tục rút gọn. Đồng thời, thời hạn để các bộ ngành liên quan tiến hành thẩm định, cho ý kiến cũng được rút ngắn lại.

Về phía Quốc hội, thông thường, Quốc hội sẽ họp xem xét thông qua dự thảo luật trong tối đa 3 kỳ họp, hoặc tối đa 2 kỳ họp đối với Nghị quyết. Với trình tự thủ tục rút gọn, việc thông qua có thể được thực hiện trong 1 kỳ họp gần nhất. Xét việc Quốc hội chỉ họp 1 năm 2 kỳ, trừ khi có yêu cầu họp bất thường, thì trình tự thủ tục rút gọn nêu trên, về mặt lý thuyết, sẽ giúp rút ngắn thời gian ban hành.

Mặc dù vậy, cũng cần lưu ý rằng việc áp dụng trình tự thủ tục rút gọn này cũng cần được Quốc hội thông qua, tức là phát sinh thêm 1 bước thủ tục so với quy trình thông thường.

Xét các yếu tố về trình tự nêu trên, sẽ cần rất nhiều thời gian để thuế bổ sung tối thiểu được luật hóa và có thể đi vào thực thi nếu Việt Nam lựa chọn thực hiện theo những quy trình thông thường.

Do đó, cần tính tới các giải pháp khác hiệu quả để rút ngắn thời gian ban hành quy phạm pháp luật về thuế bổ sung tối thiểu. Đơn cử, một giải pháp có thể hài hòa cả 2 yếu tố: Tính hợp pháp và hiệu quả về mặt thời gian nêu trên, đó là ban hành 1 Nghị quyết của Quốc hội đối với 1 số vấn đề khác thuộc thẩm quyền của Quốc hội, trong đó bao gồm việc phê chuẩn điều ước quốc tế.

Do giải pháp này không yêu cầu phải thực hiện quy trình lập hồ sơ đề nghị xây dựng văn bản pháp luật, đây có thể là một giải pháp giúp rút ngắn thời gian để luật hóa thuế bổ sung tối thiểu.

Một vấn đề pháp lý khác cũng được đặt ra trong bối cảnh áp dụng thuế bổ sung tối thiểu là vấn đề đảm bảo sự ổn định của môi trường đầu tư.

Trong bối cảnh áp dụng thuế bổ sung tối thiểu, việc tiếp tục áp dụng các ưu đãi đầu tư có thể có một số hạn chế. Do đó, để duy trì sự thu hút cho môi trường đầu tư tại Việt Nam, chính phủ cần tạo sự linh hoạt trong việc khuyến khích đầu tư nhằm cân bằng lợi ích quốc gia và lợi ích nhà đầu tư thông qua các hình thức mới phù hợp với các chuẩn mực mà OECD đặt ra cho mục đích phù hợp với Trụ cột 2.

Thực tế, Luật Đầu tư hiện đã quy định một số hình thức hỗ trợ đầu tư gồm: Hỗ trợ phát triển hệ thống kết cấu hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội trong và ngoài hàng rào dự án đầu tư; hỗ trợ đào tạo, phát triển nguồn nhân lực; hỗ trợ tín dụng; hỗ trợ tiếp cận mặt bằng sản xuất, kinh doanh; hỗ trợ cơ sở sản xuất, kinh doanh di dời theo quyết định của cơ quan nhà nước; hỗ trợ khoa học, kỹ thuật, chuyển giao công nghệ; hỗ trợ phát triển thị trường, cung cấp thông tin; hỗ trợ nghiên cứu và phát triển.

Mặc dù vậy, trên thực tiễn, các biện pháp hỗ trợ đầu tư này mới chỉ được triển khai một cách hạn chế trong bối cảnh thiếu những văn bản hướng dẫn thi hành của Chính phủ. Do đó, Chính phủ cần rà soát các công cụ hiện có, như là các hình thức hỗ trợ đầu tư nêu trên, để tìm hướng triển khai phù hợp thông qua việc ban hành các văn bản hướng dẫn thi hành. Đồng thời, Chính phủ cần cân nhắc xây dựng các chính sách hỗ trợ đầu tư mới nhằm giữ chân nhà đầu tư hiện tại và thu hút các dòng vốn đầu tư. Trong trường hợp đó, các hình thức hỗ trợ đầu tư mới có thể cần phải được quy định trong luật, thông qua việc sửa đổi Luật Đầu tư trong năm 2023 và ban hành các nghị định hướng dẫn thi hành.

Tiếp nối thành công hội thảo "Thuế tối thiểu toàn cầu và những vấn đề đặt ra với Việt Nam" do Tạp chí Nhà đầu tư tổ chức ngày 14/6/2022, ngày mai (24/2/2023), Tạp chí Nhà đầu tư sẽ tiếp tục tổ chức hội thảo khoa học với chủ đề "Giải pháp duy trì và nâng cao năng lực cạnh tranh của môi trường đầu tư trong bối cảnh thực thi Thuế tối thiểu toàn cầu". Hội thảo sẽ cập nhật tiến độ thực thi Thuế tối thiểu toàn cầu ở các nước, tập trung đánh giá tác động của quy tắc Trụ cột II và giải pháp ứng phó của các nước tiếp nhận đầu tư, trên cơ sở đó đề xuất chính sách và giải pháp đối với Việt Nam. Hội thảo có sự tham gia của các cơ quan hữu quan, các hiệp hội doanh nghiệp, nhà đầu tư lớn trong và ngoài nước, các chuyên gia kinh tế.

Bài liên quan

Thực thi thuế tối thiểu toàn cầu: Việt Nam cần cân nhắc và thực hiện quyết liệt để không bị bỏ lại phía sau

'Thuế tối thiểu toàn cầu là cơ hội vô giá cho Việt Nam nâng cấp chiến lược và mô hình thu hút FDI'

Sắp diễn ra hội thảo khoa học về Thuế tối thiểu toàn cầu

Thực thi Thuế tối thiểu toàn cầu: Tăng nguồn thu, chống trốn thuế và chuyển giá