Nói cách khác, cải cách thể chế là quá trình xem xét và tái cấu trúc các quy tắc, chuẩn mực và hoạt động của các cơ quan, tổ chức (các thiết chế) để chúng hoạt động hiệu quả, năng động và công bằng hơn. Nó nhằm mục đích củng cố khuôn khổ thể chế của xã hội bằng cách giải quyết các nhiệm vụ sau:

1. Củng cố pháp quyền: Đảm bảo tất cả các thiết chế hoạt động trong khuôn khổ luật pháp, và pháp luật được áp dụng công bằng và bình đẳng cho tất cả mọi người.

2. Cải thiện quản trị: Cải thiện tính minh bạch, trách nhiệm giải trình và khả năng đáp ứng của các thiết chế đối với nhu cầu của người dân và doanh nghiệp. Xây dựng quy trình và thủ tục của các thiết chế hợp lý để đảm bảo rằng chúng hoạt động hiệu quả và năng động.

3. Chống tham nhũng: Giảm thiểu tham nhũng và thúc đẩy hành vi đạo đức trong tất cả các thiết chế.

4. Bảo đảm bình đẳng và bao trùm: Làm cho các thiết chế đều dễ tiếp cận và đáp ứng nhu cầu của tất cả các nhóm trong xã hội, bất kể giới tính, chủng tộc, dân tộc hay địa vị kinh tế - xã hội.

Như vậy, cải cách thể chế là một công cuộc cải cách vô cùng to lớn. Chúng ta cần phải có không chỉ quyết tâm chính trị, tri thức, kỹ năng, mà còn phải có cả nguồn lực và thời gian nữa.

Theo Nghị quyết của Đại hội Đảng XIII, thì cải cách thể chế mà chúng ta cần ưu tiên thúc đẩy là cải cách thể chế phát triển kinh tế. Mặc dù, các nhiệm vụ cải cách thể chế nói trên đều có sự đan xen và tác động tương hỗ cho nhau, cải tiến quản trị là nhiệm vụ cần được quan tâm hơn cả.

Để cải thiện quản trị, trước hết, chúng ta phải bảo đảm sự minh bạch. Thông tin về các quá trình và kết quả ra quyết định của các cơ quan, tổ chức phải công khai và dễ tiếp cận. Đây là điều kiện quan trọng để xây dựng lòng tin và thúc đẩy sự tham gia của công chúng.

Thứ 2, chúng ta phải khuyến khích sự tham gia đa dạng của các bên có liên quan, đặc biệt là các doanh nghiệp vào quá trình hoạch định và ban hành chính sách.

Thứ 3, chúng ta phải phản ứng linh hoạt và kịp thời. Hoàn cảnh và nhu cầu thay đổi thì quản trị cũng phải thay đổi kịp thời.

Thứ 4, chúng ta phải bảo đảm hiệu quả và sự năng động. Phải cải thiện quy trình, thủ tục của các tổ chức để chúng hoạt động với chi phí tối thiểu mà vẫn đạt được kết quả mong muốn.

Điều này bao gồm cả việc cắt giảm bớt thủ tục hành chính phức tạp, không cần thiết để nâng cao hiệu quả và giảm bớt chi phí cho người dân và doanh nghiệp.

Thứ 5, chúng ta phải quản lý hiệu suất. Cần thiết lập các chỉ số đánh giá hiệu suất rõ ràng và theo dõi thường xuyên cho phép xác định và khắc phục yếu kém, lãng phí.

Thứ 6, chúng ta phải phân bổ các nguồn lực một cách hiệu quả bao gồm cả tài chính, nhân lực và tài nguyên…

Nhìn lại năm 2023, chúng ta thấy các kết quả về cải cách thể chế liên quan đến kinh tế là rất đáng ghi nhận.

Theo báo cáo của Văn phòng Chính phủ, tính đến ngày 31 tháng 12 năm 2023, Việt Nam đã cắt giảm, đơn giản hóa 2.742 thủ tục hành chính, tương đương 25,2% tổng số thủ tục hành chính. Trong đó, 1.082 thủ tục hành chính cấp trung ương, 1.660 thủ tục hành chính cấp tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương.

Dưới đây là một số ví dụ cụ thể về việc cắt giảm, đơn giản hóa thủ tục hành chính trong năm 2023:

Cắt giảm 10 thủ tục hành chính trong lĩnh vực đầu tư, đăng ký kinh doanh, như thủ tục cấp giấy phép đầu tư, giấy chứng nhận đăng ký đầu tư, giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp,...

Cắt giảm 20 thủ tục hành chính trong lĩnh vực xây dựng, như thủ tục cấp phép xây dựng, cấp phép quy hoạch,...

Cắt giảm 50 thủ tục hành chính trong lĩnh vực đất đai, như thủ tục cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất,...

Nhờ việc cắt giảm thủ tục hành chính và đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, môi trường kinh doanh của Việt Nam đã được cải thiện đáng kể trong năm 2023. Điều này được thể hiện qua một số chỉ số quan trọng sau đây:

Chỉ số năng lực cạnh tranh toàn cầu (GCI) của Việt Nam tăng 11 bậc, từ vị trí thứ 67 năm 2022 lên vị trí thứ 56 năm 2023.

Chỉ số Môi trường kinh doanh Doing Business của Ngân hàng Thế giới (WB) của Việt Nam tăng 7 bậc, từ vị trí thứ 70 năm 2022 lên vị trí thứ 63 năm 2023.

Chỉ số cải cách kinh tế của Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF) của Việt Nam tăng 2 bậc, từ vị trí thứ 73 năm 2022 lên vị trí thứ 71 năm 2023.

Bên cạnh những thành tích đạt được, thách thức đặt ra là không hề nhỏ. Đó là sự chồng chéo, trùng lặp chức năng giữa các thiết chế; là sự phân cấp, phân quyền còn chưa đáp ứng nhu cầu thực tế; là các thị trường, đặc bịệt là thị trường bất động sản, thị trường trái phiếu doanh nghiệp còn nhiều vướng mắc…

Nhưng lớn nhất và nghiêm trọng nhất hiện nay là sự đùn đẩy công việc và né tránh trách nhiệm của nhiều cán bộ, công chức.

Trong mô hình quản trị của nước ta, do đất đai thuộc sở hữu toàn dân, do các quy định của Luật Quy hoạch, Luật Đất đai, Luật Bảo vệ môi trường, Luật Xây dựng, Luật Phòng cháy, chữa cháy… gần như tất cả các dự án sản xuất, kinh doanh đều phải được phê duyệt, được cấp phép.

Nếu các cán bộ, công chức né tránh công việc và đùn đẩy trách nhiệm thì tất cả mọi việc đều ách tắc. Các doanh nghiệp đang phải chạy vòng vo hết sức vất vả để triển khai các dự án sản xuất, kinh doanh.

Vấn đề là các chi phí thủ tục, chi phí bôi trơn, chi phí cơ hội đều bị đẩy lên rất cao, nhưng công việc thì lại ách tắc hơn trước.

Để vượt qua thách thức này, một mặt cần phải nâng cao ý thức trách nhiệm của cán bộ, công chức, áp đặt nghiêm ngặt kỷ luật hành chính; mặt khác cũng cần bảo đảm an toàn pháp lý cho họ.

Để bảo đảm an toàn pháp lý, thì cần phải khắc phục tình trạng chồng chéo, xung đột của các văn bản pháp luật. Rõ ràng, khi pháp luật chồng chéo và xung đột, thì cán bộ, công chức làm kiểu gì cũng sẽ sai phạm. Đơn giản là vì tuân thủ luật này, thì sẽ vi phạm luật khác.

Rõ ràng chúng ta cần phải hoàn thiện quy trình lập pháp, mà trước hết là hoàn thiện kỹ thuật soạn thảo văn bản quy phạm pháp luật. Hiện nay, các văn bản này đang được soạn thảo phân tán ở rất nhiều bộ ngành và phần lớn bởi những người không được đào tạo về kỹ thuật soạn thảo văn bản quy phạm pháp luật.

Tốt nhất là nên soạn thảo văn bản một cách tập trung. Tất cả các văn bản quy phạm pháp luật đều cần được soạn thảo bởi một cơ quan có chuyên môn sâu về công việc này. Một cơ quan như vậy có thể là Cục soạn thảo văn bản quy phạm pháp luật thuộc bộ Tư pháp.

Các bộ chuyên môn chỉ tập trung nghiên cứu và xây dựng chính sách liên quan đến lĩnh vực của mình. Khi chính sách của họ được Chính phủ phê chuẩn thì sẽ được chuyển cho Cục soạn thảo văn bản để dịch thành văn bản quy phạm pháp luật.

Làm được như vậy, không chỉ chất lượng các văn bản pháp luật sẽ được nâng cao, mà sự chồng chéo, sự xung đột cũng sẽ được khắc phục.

Ngoài ra, chúng ta cũng cần khắc phục tình trạng lạm dụng điều chỉnh. Không biết từ bao giờ, nhưng mỗi khi đối mặt với bất cứ một vấn đề gì trong cuộc sống, chúng ta đều nghĩ rằng phải ban hành pháp luật. Thế nhưng, pháp luật càng nhiều, thì chi phí tuân thủ càng lớn và không gian cho đổi mới, sáng tạo càng hẹp.

Khi làm bất cứ một việc gì cũng phải tuân thủ 1001 các quy định chặt chẽ của pháp luật, thì cán bộ, công chức còn có thể dám nghĩ, dám làm theo cách nào được đây?

Cuối cùng, cải cách thể chế là đột phá chiến lược quan trọng nhất. Tuy nhiên, đây là một công việc khó khăn, lâu dài. Điều quan trọng là chúng ta cần xác lập ưu tiên cho đúng và tập trung xử lý những thách lớn đang được đặt ra.

Bài liên quan

Cải cách thể chế: Khai thông nguồn lực, phát triển kinh tế

Kế hoạch triển khai thực hiện cải cách chính sách tiền lương

'Cải cách mạnh thể chế, tạo môi trường, cơ hội chứ không phải tháo gỡ'

Thủ tướng: Cải cách thủ tục hành chính tại một số nơi còn mang tính hình thức