Chính sách công nghiệp phải thích ứng với xu thế mới

Bối cảnh mới, yêu cầu mới…

Hôm nay (20/12), tại Hà Nội, trong khuôn khổ Chương trình "Cải cách kinh tế vĩ mô/Tăng trưởng xanh" do Bộ Hợp tác kinh tế và phát triển Liên bang Đức tài trợ thông qua Tổ chức Hợp tác quốc tế Đức (GIZ), Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) tổ chức Hội thảo "Chính sách công nghiệp quốc gia: Một số xu hướng mới và tầm nhìn cho Việt Nam".

Phát biểu tại Hội thảo, Viện trưởng CIEM, TS. Trần Thị Hồng Minh cho rằng, thế giới đang chứng kiến những chuyển biến sâu sắc và nhanh chóng trên nhiều phương diện. Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 với trọng tâm là chuyển đổi số, trí tuệ nhân tạo và các lĩnh vực công nghệ cao đang có những chuyển biến nhanh chưa từng có tiền lệ.

"Cuộc cách mạng này đang có những tác động nhanh, sâu rộng trên mọi mặt của lĩnh vực kinh tế - xã hội. Trong khi đó, nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam, đang phải đối mặt với những thách thức lớn về biến đổi khí hậu, trong đó có những điều kiện thời tiết cực đoan, suy giảm tài nguyên thiên nhiên truyền thống, và các vấn đề an ninh phi truyền thống…", Viện trưởng CIEM đặc biệt lưu ý.

Theo Báo cáo Chỉ số Đổi mới sáng tạo toàn cầu năm 2024: Việt Nam được xếp hạng thứ 44 trên 133 quốc gia, nền kinh tế, tăng 2 bậc so với năm 2023. Việt Nam có 3 chỉ số đứng đầu thế giới là Nhập khẩu công nghệ cao, Xuất khẩu công nghệ cao và Xuất khẩu hàng hóa sáng tạo (theo % tổng giao dịch thương mại).

Theo đó, mô hình phát triển mới đòi hỏi phải xác định được các ngành, lĩnh vực có lợi thế cạnh tranh tĩnh và lợi thế cạnh tranh động (tức là lợi thế cạnh tranh trong dài hạn), đồng thời cũng phải gắn với cải thiện đồng thời cả năng lực đổi mới sáng tạo và năng lực độc lập, tự chủ của nền kinh tế.

Theo Viện trưởng CIEM, hội nhập kinh tế quốc tế vẫn là một xu hướng lớn và vẫn hạn chế việc sử dụng các công cụ chính sách thương mại truyền thống để bảo hộ cho nhập khẩu, song đây cũng là một "sức ép tích cực" để chính sách công nghiệp của các quốc gia phải có sự điều chỉnh cả về nội dung và phương thức thực hiện.

"Chính sách công nghiệp không chỉ đóng vai trò định hướng phát triển các ngành kinh tế trọng điểm mà còn là công cụ đột phá để nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững và hội nhập sâu rộng vào chuỗi giá trị toàn cầu…", Viện trưởng Trần Thị Hồng Minh nhấn mạnh.

Nhiều nhưng thiếu đồng bộ, không đủ mạnh

Trình bày công bố kết quả nghiên cứu "Chính sách công nghiệp quốc gia: Một số xu hướng mới và tầm nhìn cho Việt Nam", ông Nguyễn Anh Dương, Trưởng ban Ban Nghiên cứu tổng hợp, CIEM cho biết, khung pháp lý về chính sách công nghiệp tại Việt Nam đã từng bước được hoàn thiện.

Từ Quyết định 879/QĐ-TTg ngày 9/6/2014 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chiến lược phát triển công nghiệp Việt Nam đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2035; Quyết định 880/QĐ-TTg ngày 9/6/2014 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Quy hoạch tổng thể phát triển ngành công nghiệp Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030 và nhiều nghị quyết chuyên đề nhằm phát triển các ngành công nghiệp then chốt như điện lực, cơ khí, dầu khí, công nghệ thông tin, khoa học, công nghệ, giáo dục…;

Cùng với đó là Nghị quyết 23-NQ/TW năm 2018; Nghị quyết 29-NQ/TW năm 2022. Chiến lược công nghiệp hóa của Việt Nam trong khuôn khổ hợp tác Việt Nam – Nhật Bản hướng đến năm 2020, tầm nhìn 2030 không chỉ là nội dung mà còn đổi mới về cách làm….

Đặc biệt Luật Đầu tư, Luật khuyến khích đầu tư trong nước, Luật Doanh nghiệp, Luật Bảo hiểm xã hội, Luật Việc làm, Luật An toàn vệ sinh lao động... cũng là những khung pháp lý quan trọng cho phát triển công nghiệp.

Hay những tư duy mới gần đây như: Chiến lược quốc gia về CMCN 4.0; Đề án Phát triển kinh tế tuần hoàn ở Việt Nam…

Bên cạnh những kết quả tích cực, chúng ta cũng đang phải đối mặt với không ít vấn đề trong phát triển công nghiệp, trong đó có năng suất lao động còn khiêm tốn, hay năng lực thích ứng với các xu hướng chuyển đổi số và chuyển đổi xanh của khu vực công nghiệp còn hạn chế so với yêu cầu thực tiễn... Chúng tôi luôn nhìn nhận một yêu cầu “sống còn” để thực hiện hiệu quả các FTA chính là phải có các “sản phẩm của Việt Nam” để đưa ra thị trường thế giới.

Tuy nhiên, theo Trưởng ban, Ban Nghiên cứu tổng hợp, CIEM, Nguyễn Anh Dương, hiện đang thiếu khung pháp lý thống nhất, đồng bộ và đủ mạnh để làm cơ sở thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu nội bộ ngành công nghiệp; Các chính sách phát triển đối với các ngành công nghiệp ưu tiên và công nghiệp mũi nhọn đang bị phân tán, thiếu trọng tâm, dẫn đến việc sử dụng nguồn lực chưa hiệu quả; Thiếu phối hợp giữa các địa phương đã dẫn đến tình trạng cạnh tranh không lành mạnh; Quản lý phát triển công nghiệp thông qua hệ thống pháp luật chuyên ngành, đặc biệt là các quy định về thuế, đầu tư và đất đai, lại bộc lộ nhiều bất cập; Chưa nâng cao năng lực cho doanh nghiệp công nghiệp trong bối cảnh thực thi cam kết của các FTA như về quy tắc xuất xứ, phòng vệ thương mại, hàng rào kỹ thuật…

"Những xu hướng mới đòi hỏi chính sách công nghiệp của Việt Nam cũng phải có sự thích ứng…", Viện trưởng CIEM - TS. Trần Thị Hồng Minh nhấn mạnh, Trong đó lưu ý, thích ứng với chuyển đổi số và chuyển đổi xanh càng trở nên cấp thiết.

“"Thực tế quy trình làm văn bản pháp luật của ta là yêu cầu đánh giá tác động, trong khi bối cảnh hiện nay, công nghệ thay đổi rất nhanh, nếu đợi đánh giá tác động thì công nghệ trên thề giới đã đi được mấy vòng rồi", ông Nguyễn Anh Dương phản ánh.

Theo chuyên gia CIEM, việc rà soát, hoàn thiện khung khổ pháp lý và cải thiện môi trường đầu tư - kinh doanh sẽ giúp Việt Nam tận dụng tối đa lợi thế từ các xu hướng phát triển mới, từ các hiệp định thương mại tự do và ứng phó hiệu quả với các thách thức toàn cầu như biến đổi khí hậu và suy giảm tài nguyên.