Cát vẫn bỏng dưới chân người

Từ phía Nam phố cổ Hội An vượt qua vịnh biển Cửa Đại đi theo đường 129 nằm song song, thấy biển Đông phập phồng, thấp thoáng phía bình minh lên, là đã sang một vùng đất đặc biệt thời chiến tranh chống Mỹ cứu nước. Một vùng cát bỏng trộn với xương máu hy sinh, ngút ngàn gian nan và trường kỳ ý chí...

Bây giờ, nếu không đọc những trang sách viết về thời chiến đấu, nếu không có người của vùng ấy dẫn đi, thì ta khó mà nhận ra.

Có một dịp, chọn hành trình hành tiến phương Nam theo những con đường chạy gần ven biển, chúng tôi đi ô tô qua cầu Cửa Đại. Cây cầu này lùi vào sâu trong đất liền một chút chỗ vịnh Cửa Đại, là nơi con sông Thu Bồn của miền Trung chảy từ phía Tây xuống, lan tỏa ra nhiều phân nhánh dằng dịt rồi đổ nước ra biển Đông, làm thành cửa biển mênh mông. Chiều muộn, thanh bình, ngút ngàn màu xanh trong tiếng sóng biển ru êm, tiếng gió hát rì rào trên những tầng cây, mọi người dừng lại ở một khu resort mới đưa vào hoạt động để nghỉ lại. Trên vùng đất ven biển từ bờ Nam vịnh Cửa Đại đi xuống tới khu vực bãi biển Bình Minh, đã mọc lên nhiều khách sạn, sân golf và resort mới. Nhiều khu nghỉ dưỡng, du lịch lớn chọn lấy thành tố Hội An như Hoiana Resort & Golf, Hoiana Shores Golf Cbub, Viwonders Nam Hội An, Vinpearl Resort & Golf Nam Hội An... để gắn vào tổ hợp tên gọi, là muốn sử dụng yếu tố hấp dẫn quen thuộc của địa danh này vào với mình.

Sau một đêm ngon giấc, buổi sáng thức dậy trong tiếng chim gù, tiếng biển êm, tiếng gió thoảng, tôi ngồi bên thảm cỏ, thư thái ăn sáng, uống cà phê rồi mở mạng loát bản đồ xem mình đang ở vị trí nào và sẽ tiếp tục đi ra sao. Bấm chuyển từ bản đồ vẽ sang bản đồ chụp bằng không ảnh trên cao xuống, bỗng nhận ra trong vùng này, xen giữa những khu dân cư, làng xóm, vườn cây, hồ nước, vẫn hiện ra nhiều động cát, trảng cát trắng xóa. Chợt nhớ chuyến đi về đây chưa lâu, chính là bước chân mình đã đặt lên những mặt cát ấy.

Nơi tôi đến ngày ấy là xã Bình Dương ở phía Bắc của huyện Thăng Bình (Quảng Nam) cũng là nằm ở vùng cát từ phía bờ Nam sông Thu Bồn kéo xuống. Phía Đông xã Bình Dương là biển Đông, phía Tây là sông Trường Giang. Sông Trường Giang là con sông đặc biệt ở nước ta. Chạy dọc theo thế đất theo hướng Bắc Nam, ở phía Nam, sông Trường Giang gặp sông Tam Kỳ rồi ra biển, đoạn này Trường Giang chạy gần bờ biển nhất, từ đó ngược lên phía Bắc, thì xa dần biển hơn cho đến khi gặp sông Thu Bồn để hòa vào với nước vịnh Cửa Đại. Trường Giang hai đầu là hai con sông cũng là hai cửa biển, nhận nước và tỏa nước cũng đều từ biển, nên dòng chảy của nó lạ lùng, khi thủy triều lên, sông chảy từ hai phía dồn vào giữa, thủy triều xuống thì chảy ngược lại, từ giữa chia ra hai đầu. Vì thế mà dòng sông luôn lững lờ, thanh bình, trở thành một con đường thủy lớn từ xa xưa. Đò dọc Trường Giang là một hình tượng rất nên thơ...

***

Ấy thế mà dẻo cát này lại là một trong những nơi khốc liệt nhất thời chiến tranh chống Mỹ. Đó là cả một vùng trắng cát như sa mạc hoang vu. Ngoài một số xóm làng xúm xít ở gần sông Trường Giang và dọc bên bờ biển Đông có nhiều bóng cây xanh, còn lại chỉ là những triền cát trắng. Những ngôi nhà nhỏ tản mát, nép dưới những đụn cát, cây cối xung quanh rặt là giống xương rồng tua tủa gai nhọn và những bụi cây lúp xúp. Sắn, khoai nuôi người, thi thoảng có những vạt ruộng trồng lúa hiếm hoi, đều chen vào bên chân những động cát. Vậy mà con người vẫn bám trụ, không ở được trên mặt cát thì đào hầm xuống để "sống trong cát, chết vùi trong cát" suốt những năm tháng chiến tranh dài dằng dặc. Vùng này là căn cứ, là địa bàn đón và nuôi giấu những cán bộ từ trên núi xuống, là bàn đạp để lúc thì âm thầm, khi lại chớp nhoáng, các cánh quân ta tiến vào tấn công vào các thành phố và thị xã, nơi kẻ thù đang chiếm đóng.

Để phá tan căn cứ này, kẻ thù đã dùng pháo bầy nã từ tàu chiến ngoài khơi nhằm thẳng vào, dội bom lửa từ máy bay trên trời chụp xuống, sau đó là những chiến dịch đổ bộ nống ra với xe tăng, thiết giáp và đủ các loại sắc lính chiến tràn đến, chà đi xát lại... Chưa hết, giặc còn bao vây, cắt đứt mọi con đường tiếp tế gạo muối ở trên bộ và phong tỏa chặt mặt biển để không ai đi ra đánh lưới kiếm sống mà tồn tại được. Trên mặt đất Bình Dương đã diễn ra những cuộc thảm sát của giặc. Như cuộc thảm sát diễn ra cuối năm 1969, 73 người dân bị giặc dẫn ra trảng Trầm rồi xả đạn giết hết, chỉ duy nhất một em bé năm ngày tuổi được bà mẹ chết đè lên che chở mà sống sót. Như trận máy bay B.57 rải bom tọa độ xuống vùng căn cứ lõm Bàu Bính giết cùng lúc 82 người...

Mặt biển Bình Dương cũng từng chứng kiến những vụ thảm sát dã man những người đánh lưới, như nhà văn liệt sỹ Chu Cẩm Phong đã ghi lại trong "Mặt biển, mặt trận": 42 thanh niên bị giết ngay lập tức, 26 cụ ông từ 70 tuổi trở lên bị xô xuống hầm, rồi cùng tan xác khi bọn giặc xả đạn trung liên và ném mìn cùng lựu đạn xuống, sau đó là 300 tay lưới chôn giấu dưới cát được đào lên chất đống cùng 60 chiếc ghe đánh cá, phụt xăng vào châm lửa, cháy như một bể dầu ngùn ngụt trên bãi biển...

Vậy mà vùng đất này vẫn đứng vững. Tất nhiên là phải bằng ý chí kiên cường, bằng lòng dũng cảm vô song và đánh đổi bằng những hy sinh mất mát vô bờ bến. Ý chí ấy, lòng dũng cảm ấy và cả sự hy sinh mất mát ấy, bây giờ ta nghe kể lại, cứ thấy như những câu chuyện trong truyền thuyết.

Hãy thử lướt qua vài con số để lý giải cho câu chuyện thực tế đã trở thành truyền thuyết. Trong những năm tháng chiến tranh chống Mỹ, xã Bình Dương với diện tích chỉ hơn 20 cây số vuông, với số dân gần 7.900 người thì đã có đến 2/3 số người ngã xuống (4.700 người). Một xã mà có tới hơn 1.300 liệt sỹ, 361 Bà mẹ Việt Nam anh hùng. Một xã mà tới 10/16 bí thư đảng ủy, 13/16 xã đội trưởng và 4 chủ tịch xã hy sinh trong chiến tranh. Bình Dương đã hai lần được phong Đơn vị Anh hùng trong chiến đấu vào năm 1969, năm 1972 và 5 cá nhân được phong là Anh hùng LLVT.

Trong thời kỳ chống Mỹ, có những nhà văn, nhà báo về với Bình Dương, bám trụ cùng quân dân ở đây. Nhà văn, liệt sỹ, Anh hùng LLVT Chu Cẩm Phong đã hy sinh ở Bình Dương. Nhà văn, liệt sỹ Dương Thị Xuân Quý từng đến nơi đây. Nhiều nhà văn, nhà thơ, sau này thành những tên tuổi lớn, thời chống Mỹ đã từng sống, đã theo sát cuộc chiến đấu ở Bình Dương như Nguyên Ngọc, Bùi Minh Quốc, Cao Duy Thảo, Thái Bá Lợi, Thanh Quế, Hồ Duy Lệ... Và ngay cả một người con của đất Bình Dương, thời chống Mỹ mới là một nhân vật trong những trang nhật ký của Chu Cẩm Phong, tên là Phan Đức Nhạn, nay cũng trở thành một nhà văn. Những tác phẩm viết về miền cát bỏng Bình Dương của những nhà văn kể trên đã và sẽ còn kể cho chúng ta nhiều câu chuyện thật, chứ không phải là truyền thuyết, về miền cát bỏng này. Những câu chuyện thật ấy càng làm tràn lên trong ta nhiều ngưỡng mộ.

***

Sau hòa bình năm 1975, Bình Dương lại lập nên một câu chuyện như là truyền thuyết mới nữa. Trong chiến tranh đã kiên cường bám trụ giũa cát bỏng để chiến đấu cho ngày chiến thắng, thì hòa bình rồi, càng không thể bỏ cát mà đi tìm vùng đất dễ sống hơn. Nhưng từ cát trắng không thể dựng lên được cuộc sống mỡ màu. Phải phủ xanh cát trắng ấy bằng sức vóc con người. Trên vùng cát có bao nhiêu người nằm xuống, bạt ngàn vết tích đạn bom vẫn còn nguyên. Phải bới cát lên để quy tập xương cốt người đã khuất, phải bền bỉ dọn những mảnh bom pháo, tháo gỡ những loại mìn, sau đó mới nghĩ đến việc trồng cây gây màu xanh. Đầu tiên là trồng khoai, trồng rau để chống đói trước mắt. Đã có thêm nhiều cái chết vì mìn, vì M.79, vì bom chưa kịp nổ, nhưng không ngăn được con người khao khát dựng lại quê hương. Trồng rau màu, trồng khoai sắn xong thì đến chống hạn, lật cát tìm nước tưới, đào giếng, vét các khe nước lên, rồi đắp bờ ngăn nước mặn. Tạm có cái ăn rồi thì đến chiến dịch trồng cây gây rừng phủ xanh cát trắng. Một kế hoạch trồng cây được đề ra, ba năm phải trồng tám trăm ngàn cây dương. Trồng một cái cây trên cát nóng không dễ dàng. Phải vun bờ, đánh luống, tìm nước tưới, chăm sóc ngày đêm từng cây một. Vậy mà chỉ ba năm sau, con số cây trồng đã vượt đến năm lần, hơn bốn triệu cây dương đã được trồng xuống. Rồi dương lên xanh dần và thành rừng. Cuộc sống bắt đầu đi vào nhịp phát triển mới. Bình Dương lần thứ ba được tuyên dương là Đơn vị Anh hùng, nhưng lần này là Anh hùng Lao động vì đã xanh hóa cát trắng quê hương...

Kết quả từ ngày ấy đã cho những người như tôi, bây giờ đến Bình Dương, nhìn làng xóm yên bình với những con đường đẹp đẽ xanh bóng cây mà ngỡ ngàng. Những cát trắng mênh mông, những đạn bom và lửa cháy chỉ còn lưu giữ trong các bức ảnh và nhiều đoạn phim tư liệu ghi lại thời chiến tranh đã lùi xa.

Bây giờ, Bình Dương và cả vùng cát trắng nơi đây đã xanh tươi, trải dài trước biển Đông, sau lưng là dòng sông hiền hòa... Vùng đất ấy (bây giờ không gọi là cát nữa) chan hòa nắng gió đại dương, lại ở gần các thành phố, các khu công nghiệp lớn phía Bắc, phía Nam, thuận lợi đi tới sân bay, cảng biển, nhà ga, cận kề bên mấy trung tâm du lịch, đã hốt nhiên biến thành một vùng đất nhiều tiềm năng, mang lại nhiều lợi ích cho đầu tư và phát triển. Rất nhiều công trình, dự án lớn đã được triển khai, sắp được triển khai với một nhịp độ mạnh mẽ...

***

Đến Bình Dương vào đúng ngày giỗ chung vụ thảm sát trảng Trầm. Bà con làm giỗ ở nơi đã diễn ra 73 cái chết năm 1969 ấy, mời chúng tôi cùng đến dự. Lội bộ trên đoạn đường đất, rồi băng qua những đụn cát, vẫn đầy giống cây xương rồng gai xòe tua tủa. Đài tưởng niệm đơn sơ đã dựng lên lâu rồi, những ngôi mộ tập thể và bạt ngàn những ngôi mộ lẻ trên cát... Hỏi mọi người sao chưa làm con đường tử tế dẫn ra đây thì chỉ gặp những im lặng.

Lại nghe kể thêm một chuyện thật như truyền thuyết ở Bình Bương, là chuyện cây dương thần. Đó là cái cây cao lớn còn sống sót trước bao nhiêu tàn phá ở vùng cát cháy này. Nó thành cái mốc, là tín hiệu cho cán bộ, chiến sỹ nhìn thấy từ xa mà vững lòng tin để về với dân bám cát. Sau chiến tranh, cây dương vẫn còn, càng vươn lên như gọi cả rừng dương mọc xanh lên theo. Vậy mà bây giờ hỏi, nhiều người không biết ở đâu. Mãi sau mới có người chỉ cho cái cây ấy đứng trong hàng rào một dự án lớn đang quây kín, không có biển đề, chẳng một chỉ dấu, đơn độc và trơ trọi...

Trong cuộc trò chuyện với các cán bộ người gốc Bình Dương đã đi công tác, từng giữ trọng trách ở nhiều nơi, cùng về thăm lại đợt ấy, tôi bỗng nêu câu hỏi, nghe hơi "sai sái". Nhiều người Bình Dương trưởng thành trong chiến đấu, rồi cả lớp sau nữa, đã đi công tác, giữ chức vụ cao ở Trung ương và các tỉnh thành, trong chống tham nhũng và suy thoái hiện nay, có ai "dính chàm" không? Mọi người lặng đi, sau một hồi soát xét, câu trả lời đưa ra là chưa, chưa thấy ai "nổi tiếng" theo cách ấy cả. Tất nhiên, chưa không có nghĩa là không, nhưng có thể nói cho đến giờ, chưa có người Bình Dương nào làm cán bộ mà "dính" tiêu cực, tham nhũng đến "cộm cán" cả. Có thể cắt nghĩa điều ấy bằng nhiều nguyên nhân, trong đó có truyền thống tốt đẹp được nối dài và gìn giữ từ những năm tháng gian lao chiến đấu đến hôm nay. Và điều này lại trở thành chủ đề bàn về giáo dục, lan tỏa lịch sử và văn hóa của quê hương cho hậu thế.

Tôi cứ bị ám ảnh cái cảm giác buồn khi đi trên cát đến dự cuộc giỗ chung và những băn khoăn khi hỏi về cây dương thần, khi nghe kể về 11 di tích lịch sử chiến đấu được xếp hạng cấp tỉnh, cần được tu bổ ở Bình Dương. Lại nghe nói, đã có một dự án mang tên “Vườn Mẹ” nhằm phục dựng lại bối cảnh những năm tháng chiến đấu cùng những tri thức về thiên nhiên và con người Bình Dương. Đó là một dự án có ý nghĩa lớn cho tương lai nằm ở giữa một vùng đất đang chuyển động mạnh mẽ về hợp tác và đầu tư phát triển. Nhưng cũng lại nghe nói, dự án ấy đang chuyển động rất chậm so với tốc độ triển khai những dự án kinh tế. Đó là một sự chậm chạp đến sốt ruột. Mà cát Bình Dương, thật sự vẫn như đang còn bỏng ở dưới bước chân người...

Bài liên quan

Đà Nẵng - Quảng Nam khai trương 4 tuyến xe buýt mới

Quảng Nam ra 'tối hậu thư' cho dự án 400 tỷ đồng chậm tiến độ

Nhiều doanh nghiệp trả dự án, đòi lại tiền ở Quảng Nam

Doanh nghiệp du lịch Quảng Nam kỳ vọng 'một lượng khách bùng nổ' dịp lễ 30/4