Trong phiên họp của Ủy ban Thường vụ Quốc hội sáng ngày 16/11/2023, Chủ tịch Quốc hội Vương Đính Huệ đã cho biết, Chính phủ, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã thống nhất chưa thông qua Luật Đất đai (sửa đổi) tại kỳ họp thứ 6 lần này, mà chuyển sang một kỳ họp gần nhất. Đây quả thật là một quyết định khó khăn, nhưng cần thiết.

Thứ nhất, xét về mặt thể chế, sự cẩn trọng của Quốc hội gần như là phẩm chất mang tính chức năng. Bởi vì rằng, Quốc hội là một thiết chế được sinh ra để đàm luận (Delibrative body). Sự cẩn trọng của Quốc hội là cơ chế hữu hiệu để cân đổi giữa tự do và điều chỉnh. Trong lúc đó, cân đối giữa tự do và điều chỉnh lại là quan trọng nhất để có một hệ thống pháp luật phù hợp với các chuẩn mực của một nhà nước pháp quyền.

Tự do cần thiết cho sáng tạo và phát triển. Nhưng tuyệt đối hóa tự do có thể dẫn tới tình trạng vô chính phủ và sự bất ổn. Điều chỉnh giúp bảo đảm trật tự và sự ổn định, nhưng lạm dụng điều chỉnh có thể tạo ra sự tốn kém và xiềng xích trói chặt chân tay của người dân và các tiềm năng của đất nước. Chính vì vậy, sự anh minh nằm ở khả năng cân đối giữa tự do và điều chỉnh. Đây là một phép cân đối động. Nó đạt được nhờ vào khả năng vận hành thể chế của Quốc hội và sự tương tác giữa Quốc hội và Chính phủ.

Để tránh việc lạm dụng điều chỉnh, quốc hội các nước trên thế giới thường tổ chức xem xét các dự luật một cách rất cẩn trọng qua ba lần thảo luận. Trong đó, lần thảo luận thứ nhất là về việc có thật sự cần phải ban hành một đạo luật như vậy hay không. Về cơ bản, quốc hội các nước sẽ bác bỏ bất kỳ dự luật nào nếu thấy không cần thiết hoặc nếu thấy quyền tự do của người dân bị ảnh hưởng nặng nề.

Có lẽ, tiến tới Quốc hội nước ta cũng cần tổ chức một phiên thảo luận như vậy để xem xét về sự cần thiết của các dự luật. (Để tránh sự lạm dụng điều chỉnh, ở nhiều nước trên thế giới, việc xem xét, thông qua các dự luật còn phải được tiến hành hai lần: một lần ở hạ viện và một lần ở thượng viện.

Ngoài ra, việc ban hành pháp luật còn bị hạn chế bởi quyền tái thẩm định (judicial review) và phủ quyết của tư pháp). Việc hoàn thông qua Luật Đất đai sửa đổi cho thấy một bước tiến của Quốc hội nước ta theo hướng hội nhập quốc tế.

Thứ hai, Quốc hội hoãn thông qua Luật Đất đai (sửa đổi) còn cần thiết vì dự thảo luật này có nhiều nội dung quan trọng, có tác động lớn đến đời sống kinh tế, xã hội của đất nước và người dân. Do đó, việc có thêm thời gian để nghiên cứu, tiếp thu ý kiến của các đại biểu Quốc hội, các chuyên gia và nhân dân là rất cần thiết.

Cụ thể, một số nội dung của dự thảo luật còn nhiều ý kiến khác nhau, chưa thống nhất. Ví dụ, về việc thu hồi đất nông nghiệp, có ý kiến cho rằng cần thu hồi đất đối với trường hợp cá nhân không trực tiếp sản xuất nhưng trong hạn mức nhất định. Tuy nhiên, cũng có ý kiến cho rằng không cần thiết phải thu hồi đất trong trường hợp này.

Ngoài ra, dự thảo luật cũng có một số quy định chưa rõ ràng, cần được chỉnh sửa, bổ sung. Ví dụ, về việc phân loại đất, dự thảo luật quy định có 5 loại đất, trong đó có đất nông nghiệp, đất phi nông nghiệp, đất chưa sử dụng. Tuy nhiên, chưa có quy định cụ thể về tiêu chí phân loại các loại đất này.

Thứ ba, mặc dù việc trình ra hai đến ba phương án cho một vấn đề trong dự thảo Luật Đất đai sửa đổi không phải không có tính hợp lý. Tuy vậy, việc này cũng có thể dẫn đến một số bất cập. Ví dụ, nhiều phương án được đưa ra có thể khiến cho quá trình xem xét, thông qua luật trở nên phức tạp và tốn thời gian, cũng có thể xảy ra rủi ro là phương án tốt nhất chưa chắc đã được lựa chọn.

Chính vì vậy, hoãn thông qua dự Luật, cũng là cần thiết để có thêm thời gian nghiên cứu và lựa chọn một phương án tối ưu nhất trình Quốc hội. Việc trình ra một phương án đã được nghiên cứu kỹ sẽ giúp Quốc hội có thêm cơ sở để xem xét, lựa chọn phương án phù hợp nhất với thực tiễn của đất nước và nguyện vọng của nhân dân. Đồng thời, cũng giúp Quốc hội tránh được tình trạng thông qua luật với những quy định chung chung, chưa rõ ràng, gây khó khăn cho việc thực thi.

Để lựa chọn được phương án tối ưu nhất, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa Chính phủ, Quốc hội và các cơ quan có liên quan trong quá trình hoàn thiện dự thảo luật. Cụ thể, cần có sự nghiên cứu kỹ lưỡng, cân nhắc thấu đáo các yếu tố liên quan trước khi đưa ra các phương án. Ngoài ra, cũng cần có sự thông tin, giải thích rõ ràng về các phương án cho Quốc hội và Nhân dân để tạo sự đồng thuận trong quá trình xem xét, thông qua dự luật.

Bên cạnh đó, khi lựa chọn một phương án cho một vấn đề trong dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi) cũng cần lưu ý: Phương án cần được nghiên cứu kỹ lưỡng, đảm bảo tính khả thi và phù hợp với thực tiễn của đất nước; phương án cần được trình bày rõ ràng, dễ hiểu để Quốc hội và nhân dân có thể nắm được; cần có sự phân tích, đánh giá cụ thể về phương án để giúp Quốc hội có cơ sở quyết định lựa chọn.

Cuối cùng, việc hoãn thông qua Dự Luật Đất đai (sửa đổi) là cần thiết như đã nói trên. Tuy nhiên, kéo quá dài thời gian xem xét, thông qua cũng chưa chắc đã hay. Có vẻ như rất nhiều kế hoạch, dự định của các doanh nghiệp và của người dân vẫn chưa thể triển khai được vì còn phải ngóng chờ xem Luật Đất đại sẽ được sửa đổi như thế nào.

Bài liên quan

Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ: Chưa thông qua Luật Đất đai sửa đổi tại kỳ họp thứ 6

[Gặp gỡ thứ Tư] Sửa Luật Đất đai: Còn kẽ hở để nhà đầu tư vẽ dự án

[Cafe Cuối tuần] 'Thế khó' của Luật Đất đai sửa đổi

Sửa Luật Đất đai: 2 phương án liên quan doanh nghiệp FDI nhận chuyển nhượng dự án bất động sản