[Cafe cuối tuần] Cải cách thể chế - 'Đột phá' của đột phá chiến lược

Nhiều nhận định cho rằng, không có đột phá thể chế thì không thể tạo ra được đột phá chất lượng nguồn nhân lực và đột phá về kết cấu hạ tầng.

Cải cách thể chế là một trong ba mũi đột phá chiến lược được đề ra tại Đại hội XI của Đảng và được bổ sung, cụ thể hóa qua Đại hội XII và đặc biệt là Đại hội XIII của Đảng.

Thực tiễn cho thấy cải cách thể chế không chỉ là đột phá chiến lược quan trọng để sớm đưa đất nước ta trở thành nước có thu nhập trung bình cao vào năm 2030 và nước phát triển vào năm 2045, mà còn là "đột phá" của các đột phá chiến lược khác (phát triển nguồn nhân lực và phát triển kết cấu hạ tầng). Bởi nếu không có đột phá thể chế thì không thể tạo ra được đột phá về chất lượng nguồn nhân lực và đột phá về kết cấu hạ tầng.

Xuất phát từ thực tiễn đó, Chính phủ đang thể hiện quyết tâm cao độ và hành động quyết liệt để hoàn thiện thể chế, tạo ra khung khổ pháp luật đồng bộ, nhất quán, minh bạch, đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước trong giai đoạn mới. Chỉ trong vòng 2 tháng, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã chủ trì tới ba phiên họp chuyên đề của Chính phủ về xây dựng pháp luật, điều có thể nói chưa từng thấy trong lịch sử 35 năm đổi mới.

"Phải xuất phát từ thực tiễn, tôn trọng thực tiễn, bám sát thực tiễn" - Đó là chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ đối với công tác xây dựng, hoàn thiện pháp luật được nhiều nhà đầu tư cho là “rất trúng” nếu nhìn vào chất lượng nhiều văn bản pháp luật được ban hành trong thời gian qua. Ngay sau khi thông tin về cuộc họp chuyên đề thứ 3 của Chính phủ về xây dựng, hoàn thiện pháp luật được các phương tiện truyền thông đại chúng phát đi, GS-TSKH. Nguyễn Mại, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp đầu tư nước ngoài (VAFIE) chia sẻ với Tạp chí Nhà đầu tư rằng, “phải rất lăn lộn với thực tiễn, theo sát thực tiễn, trăn trở với các điểm nghẽn pháp luật trong thực tiễn phát triển của đất nước, thì người đứng đầu Chính phủ mới coi trọng yếu tố thực tiễn đến như vậy”.

GS-TSKH. Nguyễn Mại cho rằng, đó là yêu cầu rất “đúng và trúng” của người đứng đầu Chính phủ đối với công tác xây dựng pháp luật ở nước ta hiện nay, bởi có rất nhiều văn bản pháp luật được ban hành nhưng chưa theo sát đòi hỏi thực tiễn nên chậm đi vào cuộc sống, thậm chí có văn bản không thể đi vào cuộc sống. Đơn cử như Nghị định 06/2017/NĐ-CP về kinh doanh đặt cược đua ngựa, đua chó và bóng đá quốc tế. Đối với Nghị định này, chỉ sau 2 năm được ban hành nhưng không thể đi vào cuộc sống, Chính phủ đã giao các bộ, ngành nghiên cứu sửa đổi, bổ sung và đến nay vẫn chưa ra được Nghị định mới. Nhiều văn bản pháp luật khác được ban hành chỉ sau một thời gian ngắn đã phải đòi hỏi được sửa đổi, bổ sung do không phù hợp với thực tiễn, không huy động được nguồn lực cho đầu tư phát triển, hoặc thiếu thống nhất giữa các luật chuyên ngành dẫn đến chồng chéo, mâu thuẫn, xung đột và bị lợi dụng làm thất thoát lợi ích quốc gia.

Đồng tình với nhận xét trên, ông Lê Hoàng Châu, Chủ tịch Hiệp hội Bất động sản TP.HCM (HoREA) dẫn vụ việc đấu giá đất Thủ Thiêm diễn ra gần đây để minh chứng cho tình trạng thiếu thực tiễn trong các quy định hiện hành của pháp luật về đấu giá quyền sử dụng đất. “Có ý kiến cho rằng hệ thống pháp luật về đấu giá quyền sử dụng đất ở nước ta đã đầy đủ, nhưng thực tế không hẳn vậy. Thực tiễn đấu giá quyền sử dụng đất gắn với dự án đầu tư đang đòi hỏi phải sửa đổi, bổ sung nhiều quy định của các luật liên quan như Luật Đất đai, Luật Đấu giá tài sản, Luật Đầu tư, Luật Đấu thầu và cả Luật Thuế… mới có được quy định đầy đủ và phù hợp với thực tiễn, bởi đấu giá quyền sử dụng đất có gắn với dự án đầu tư hoàn toàn khác với việc đấu giá một tài sản công thuần túy. Hơn thế nữa việc đấu giá không thành đang là một thực tiễn, tình trạng bỏ cọc cũng là một thực tiễn và luật pháp phải được sửa đổi, bổ sung để khắc phục những điều nằm ngoài mong muốn đó”, ông Lê Hoàng Châu chia sẻ.

Ở một góc nhìn khác, GS-TSKH. Trần Chủng, Chủ tịch Hiệp hội các Nhà đầu tư công trình giao thông đường bộ Việt Nam (VARSI) nhận xét rằng, cũng vì nhiều quy định của pháp luật chưa tôn trọng thực tiễn nên chính sách hợp tác công tư, huy động các nguồn lực cho đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng chưa phát huy được hiệu quả như mong muốn.

Hiện nay, có nhiều nguyên nhân làm cho chất lượng các văn bản pháp luật còn thấp, chưa đáp ứng yêu cầu thực tiễn và kém phát huy tác dụng trong việc huy động nguồn lực cho đầu tư phát triển. Theo ý kiến một số chuyên gia và doanh nghiệp, có cả nguyên nhân khách quan và chủ quan, nguyên nhân trực tiếp và nguyên nhân sâu xa, nổi lên là:

Thứ nhất, cùng với quá trình phát triển nền kinh tế thị trường định hướng XHCN, hội nhập ngày càng sâu rộng với kinh tế thế giới, cũng như sự phát triển mau lẹ của CMCN 4.0…, khối lượng công việc xây dựng pháp luật ở nước ta rất lớn, có thể nói là hết sức đồ sộ, trong khi đội ngũ làm công tác xây dựng pháp luật còn hạn chế cả về số lượng và chưa được chú trọng phát triển đúng mức về chất lượng. Hầu hết công việc xây dựng văn bản pháp luật ở các bộ, cơ quan trực thuộc Chính phủ được giao cho Vụ Pháp chế của bộ chủ trì, nhưng biên chế của các vụ này khá mỏng do yêu cầu cắt giảm biên chế chung. Công việc nặng nề, áp lực lớn, thu nhập lại thấp so với cùng công việc ở khu vực kinh tế tư nhân và kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài, nên đã xảy ra tình trạng “chất xám tuột” từ khu vực Nhà nước đến các khu vực này.

Khác với thời kỳ đầu Đổi mới, đội ngũ làm công tác xây dựng pháp luật ở các bộ quy tụ khá đông những cử nhân, thạc sỹ, tiến sỹ luật ưu tú được đào tạo bài bản, tốt nghiệp xuất sắc ở các nước XHCN Liên Xô và Đông Âu thì thực tế cho thấy tỷ lệ những cử nhân luật tốt nghiệp xuất sắc và có kinh nghiệm xây dựng pháp luật trong các Vụ Pháp chế của các bộ đang ngày càng giảm đi. Nếu tình trạng này không sớm được khắc phục, rất khó có thể nâng cao chất lượng văn bản pháp luật ngay từ khâu thiết kế, dự thảo và cả chất lượng góp ý của các bộ tham gia.

Thứ hai, như Thủ tướng Chính phủ đã nhấn mạnh, trong quá trình xây dựng văn bản pháp luật phải tham khảo ý kiến của các chuyên gia, nhà khoa học, nhà quản lý‎ và kinh nghiệm quốc tế… Điều này cũng đã được quy định trong Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật và trong thời gian qua đã được các cơ quan thực hiện nhưng chưa đầy đủ, sâu sắc và thực chất.

Đối với bất kỳ văn bản pháp luật nào cũng có đối tượng điều chỉnh riêng của nó và đối tượng điều chỉnh của văn bản pháp luật đó hiểu rõ hơn ai hết tính thực tiễn, khả thi của văn bản pháp luật đó. Tiếng nói của họ, vì vậy có ý nghĩa hết sức quan trọng để các quy định của pháp luật phù hợp với thực tiễn và dễ đi vào cuộc sống.

Ngay từ thời kỳ đầu của công cuộc Đổi mới, xuất phát từ thực tiễn, tôn trọng thực tiễn, lắng nghe tiếng nói từ thực tiễn, nước ta đã vượt qua được tư tưởng giáo điều, bảo thủ để có được chính sách Khoán 10, các chính sách cởi trói cho sản xuất kinh doanh, cho hoạt động xuất nhập khẩu để rồi từ một đất nước thiếu đói triền miên trở thành một quốc gia xuất khẩu gạo vào loại hàng đầu thế giới, kim ngạch xuất nhập khẩu từ vài ba trăm triệu Rúp – đô la mỗi năm vào giữa thập kỷ 80 của thế kỷ trước lên gần 700 tỷ đô la như hiện nay.

Cũng xuất phát từ thực tiễn, chúng ta đã từng bước xóa bỏ tư tưởng kỳ thị đối với kinh tế tư nhân, xây dựng một môi trường đầu tư kinh doanh bình đẳng cho các thành phần kinh tế để có được các tập đoàn kinh tế tư nhân lớn mạnh và đóng vai trò động lực phát triển của nền kinh tế như hiện nay.

Đối với hệ thống pháp luật về kinh tế, đối tượng điều chỉnh chủ yếu là cộng đồng doanh nghiệp, hợp tác xã, doanh nhân, nhà đầu tư (là các tổ chức kinh tế và các cá nhân) trong và ngoài nước. Do vậy để các quy định pháp luật kinh tế phù hợp với thực tiễn, các ban soạn thảo văn bản pháp luật phải tập hợp nhiều hơn, thực chất hơn tiếng nói của họ. Ở đây, vai trò của các hiệp hội/hội doanh nghiệp, hiệp hội/hội ngành nghề cần được phát huy một cách thực chất hơn bao giờ hết. Đó vừa là quyền lợi, vừa là trách nhiệm của họ đối với đất nước; đó cũng chính là một sự bổ sung thực tiễn để luật pháp đáp ứng tốt hơn đòi hỏi của cuộc sống.

Bài liên quan

Cải cách thể chế sẽ giúp thị trường bất động sản minh bạch và cạnh tranh hơn

Đại biểu Quốc hội: Phục hồi kinh tế, quan trọng nhất là cải cách thể chế

[Gặp gỡ thứ Tư] 'Cải cách thể chế là gói hỗ trợ có dư địa lớn nhất với kỳ vọng của doanh nghiệp'

TS. Võ Trí Thành: Nghịch lý trong tăng trưởng GDP và cải cách thể chế