4 cuộc va chạm với nền kinh tế toàn cầu: Không nước nào muốn làm 'gà'

Vận mệnh của nền kinh tế toàn cầu đang đu đưa trên lưỡi dao khi xảy ra cuộc tranh chấp vô nghĩa giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump cùng Trung Quốc và Iran, chính sách bên "miệng hố chiến tranh" của Thủ tướng Anh quốc Boris Johnson với Nghị viện và Ủy ban châu Âu, việc Argentina có thể quay về với chủ nghĩa Peron theo đường hướng dân túy. Bất cứ điều gì trên đây xảy ra cũng dẫn tới một cuộc khủng hoảng với hiệu ứng lan rộng.

Trong trò chơi kinh điển "chicken" (Ai là gà?) trong lý thuyết trò chơi, 2 bên sẽ chạy theo hướng ngược nhau và người đầu tiên phải tránh đối thủ sẽ là kẻ thua. Nhưng nếu không ai tránh, cả 2 chắc chắn sẽ đều bỏ mạng. Trong quá khứ, những kịch bản như vậy đã được nghiên cứu để đánh giá rủi ro xảy ra giữa các cường quốc cạnh tranh.

Trong trường hợp khủng hoảng tên lửa Cuba, các lãnh đạo Mỹ và Liên Xô phải đương đầu với sự lựa chọn "mất mặt" hay rủi ro về việc xảy ra một cuộc đụng độ mang tính thảm họa. Câu hỏi đặt ra luôn là, liệu có một sự thỏa hiệp dành cho cả 2 bên để họ giữ được cả mạng sống lẫn uy tín của mình.

Hiện tại, có rất nhiều trò chơi địa kinh tế giống như "Ai là gà?". Trong mỗi trường hợp, sự thất bại trong việc thỏa hiệp sẽ dẫn tới một sự đụng độ, tạo ra một cơn suy thoái toàn cầu hay khủng hoảng tài chính.

Cuộc trạm chán đầu tiên và quan trọng nhất là cạnh tranh giữa Mỹ - Trung về vấn đề thương mại và công nghệ. Thứ 2 là va chạm đang nhen nhóm giữa Mỹ và Iran. Tại châu Âu, chính sách "bên miệng hố chiến tranh" đang leo thang giữa Thủ tướng Anh quốc cùng Ủy ban châu Âu về vấn đề Brexit. Cuối cùng là Argentina, nơi có thể xảy ra sự đụng độ với Quỹ Tiền tệ Quốc tế IMF sau khi ứng viên Tổng thống Alberto Fernández theo trường phái dân túy Peron, rất có khả năng đắc cử trong cuộc bầu cử vào tháng tới.

Trong trường hợp thứ 1, cuộc chiến toàn diện về thương mại, tiền tệ, công nghệ và chiến tranh lạnh giữa Mỹ và Trung Quốc có thể đẩy sự sụt giảm hiện tại trong sản xuất, thương mại và tài chính tiêu dùng vào lĩnh vực dịch vụ và tiêu dùng cá nhân, đưa Mỹ và những nền kinh tế toàn cầu vào suy thoái cao.

Tương tự, một cuộc xung đột quân sự giữa Mỹ và Iran có thể đẩy giá dầu lên trên mức 100 USD/thùng, châm ngòi cho suy thoái kèm lạm phát. Điều này, đã xảy ra vào năm 1973 sau cuộc chiến Yom Kippur và vào năm 1979 khi Cách mạng Iran nổ ra, và 1990 khi Iraq xâm lược Kuwait.

Khủng hoảng do Brexit có thể không tạo ra suy thoái toàn cầu nhưng chắc chắn sẽ châm ngòi cho suy thoái tại châu Âu và tràn sang các nền kinh tế khác. Theo suy nghĩ phổ thông thì việc Anh khó ra khỏi châu Âu sẽ dẫn tới một cơn suy thoái nghiêm trọng tại vương quốc này mà không phải tại châu Âu vì Anh quốc phụ thuộc nhiều hơn vào thương mại với châu Âu mà không phải ngược lại. Điều này là rất ngây thơ.

Khu vực Eurozone đã phải chịu thiệt hại bởi một cơn sụt giảm nghiêm trọng và đang gần bờ vực suy thoái về mặt sản xuất; và Hà Lan, Bỉ, Ireland và Đức đang gần suy thoái do thực tế phải dựa phần lớn vào thị trường xuất khẩu của Anh quốc.

Với sự sụt giảm niềm tin với công việc kinh doanh của khu vực Eurozone do hậu quả của căng thẳng thương mại Mỹ - Trung, sự hỗn loạn Brexit sẽ là "cú đòn nặng nhất". Hãy thử tưởng tượng hàng nghìn xe tải và xe hơi phải xếp hàng để điền những giấy tờ tại Dover và Calais (để thông quan).

Hơn nữa, sự suy thoái của châu Âu cũng sẽ gây ra những hiệu ứng liên hoàn, gây giảm tăng trưởng toàn cầu và có thể khơi mào cho một giai đoạn phát sinh tâm lý e sợ rủi ro cao. Nó cũng có thể dẫn tới những trận chiến tiền tệ mới nếu giá trị của đồng Euro hay đồng Bảng Anh rơi xuống ở mức thấp hơn nhiều so với những đồng tiền khác (chưa kể tới đồng USD).

Một cuộc khủng hoảng tại Argentina cũng gây ra những hậu quả toàn cầu. Nếu ông Alberto Fernández đánh bại tổng thống Mauricio Macri và loại bỏ chương trình 57 tỷ USD của IMF, Argentina có thể lại rơi vào cuộc khủng hoảng tiền tệ như năm 2001.

Điều này có thể dẫn tới việc chạy vốn khỏi các thị trường mới nổi, và có khả năng tạo ra khủng hoảng ở những nước đang có nợ cao như Thổ Nhĩ Kỳ, Venezuela, Pakistan và Lebanon, rồi sau đó gây nên những vấn đề phức tạp cho Ấn Độ, Nam Phi, Trung Quốc, Brazil, Mexico và Ecuador.

Trong cả 4 kịch bản, các phe đều muốn giữ mặt mũi. Tổng thống Mỹ Donald Trump muốn đạt được một thỏa thuận với Trung Quốc nhằm ổn định nền kinh tế và các thị trường trước bầu cử tổng thống vào năm 2020. Ông Tập Cận Bình cũng muốn có một thỏa thuận để dừng sự chậm tăng trưởng của nền kinh tế Trung Quốc.

Nhưng không ai muốn làm "gà". Bởi điều này sẽ làm giảm vị thế chính trị nội địa của họ, đồng thời tăng uy tín cho phe đối lập. Nhưng, nếu tới cuối năm mà không đạt được thỏa thuận nào, chắc rằng sẽ có một sự xung đột. Thời điểm càng tới gần, kết quả xấu càng trở nên rõ ràng.

Tương tự, ông Trump nghĩ rằng ông có thể "bắt nạt" Iran bằng cách rút khỏi Hiệp định Hạt nhân Iran và lại áp các lệnh trừng phạt với Tehran. Nhưng người Iran đã đáp trả bằng cách leo thang các hành động gây hấn trong khu vực khi biết rõ ông Trump không thể khai mào một cuộc chiến toàn diện và giá dầu sẽ tăng rất cao khi ông làm điều này.

Hơn nữa, Iran không muốn bắt tay vào một cuộc đàm phán sẽ tạo nên hình ảnh tốt đẹp cho ông Trump cho tới khi những lệnh trừng phạt bị dỡ bỏ. Khi cả 2 phe đều muốn lờ bỏ vấn đề, và khi Arab Saudi cùng Israel đều đang thúc ép chính quyền của ông Trump, rủi ro xảy ra tai nạn đang lên cao.

Có lẽ được truyền cảm hứng từ ông Trump, Thủ tướng Anh Boris Johnson đã ngây thơ nghĩ rằng ông có thể dùng mối đe dọa của việc sử dụng "Brexit không có thỏa thuận" nhằm bắt nạt EU, với mục đích có được một thỏa thuận tốt hơn người tiền nhiệm của ông đã bảo đảm.

Nhưng hiện tại Nghị viện Anh đã thông qua đạo luật ngăn chặt một Brexit không có thỏa thuận như vậy. Và, ông Johnson đang chơi 2 trò "Ai là gà?" cùng 1 lúc. Sự thỏa hiệp với EU về quy chế duy trì đường biên giới mở tại Bắc Ireland vẫn còn có khả năng thực thi trước hạn cuối là ngày 31.10, nhưng xác suất xảy ra kịch bản "Brexit không thỏa thuận" vẫn đang tăng cao.

Tại Argentina, cả 2 phe đều đang diễn kịch. Ông Fernández có chiến dịch ứng cử dựa trên thông điệp Macri và IMF gây ra tất cả các vấn đề cho đất nước. Ảnh hưởng của IMF rất rõ ràng: nếu tổ chức này từ chối khoản cho vay 5,4 tỷ USD tiếp theo và chấm dứt chương trình cứu trợ, Argentina sẽ phải gánh chịu sự sụp đổ thị trường tài chính một lần nữa.

Nhưng ông Fernández cũng có lợi thế bởi một khoản nợ trị giá 57 tỷ USD là một vấn đề đối với bất cứ chủ nợ nào. Năng lực của IMF để giúp đỡ những nền kinh tế đang khó khăn sẽ bị ngăn lại nếu nền kinh tế Argentina sụp đổ. Một sự thỏa hiệp giữ được mặt mũi sẽ tốt hơn cho tất cả, nhưng không thể loại trừ trường hợp sẽ có xung đột và khủng hoảng tài chính.

Vấn đề là sự thỏa hiệp cần tất cả các bên phải xuống thang, còn logic chiến thuật trong trò chơi "gà" là phần thưởng sẽ thuộc về phe có hành vi điên cuồn. Giống như một phe bỏ đi bánh lái, phe còn lại không còn sự lựa chọn nào khác là phải tránh đường. Nhưng nếu cả 2 phía đều vứt bỏ bánh lái của mình, sẽ không thể tránh một cuộc va chạm xảy ra.

Điều tốt là trong cả 4 kịch bản trên, các bên đều vẫn đang đối thoại với nhau hoặc là mở ra kênh đối thoại dưới những điều kiện giữ được mặt mũi cho nhau. Tin xấu là tất cả mọi phe đều vẫn không đạt được một thỏa thuận nào. Tệ hơn, nhiều phía vẫn có cái tôi quá lớn, và đôi khi họ muốn sự đụng độ hơn để bị coi là "gà". Tương lai của nền kinh tế toàn cầu đang phụ thuộc vào 4 trò chơi phiêu lưu này.

Bài liên quan

Mỹ lên kế hoạch gạt công ty Trung Quốc khỏi sàn giao dịch, căng thẳng leo thang

Mỹ tuyên bố không muốn chiến tranh với Iran

Sự độc lập về năng lượng của Mỹ chỉ là 'chém gió'

Mỹ phải làm gì để đánh bại Trung Quốc?