Vì sao cổ phiếu VEAM nằm ngoài sóng tăng của thị trường?

Trong 5 tháng qua, thị trường chứng khoán ghi nhận sóng tăng mạnh mẽ khi VN-Index phục hồi từ vùng 1.090 điểm lên sát vùng 1.700 điểm, tương ứng mức tăng hơn 600 điểm. Hàng loạt cổ phiếu có mức tăng giá tính bằng lần.

Song, trong bức tranh tươi sáng ấy, cổ phiếu VEA của Tổng công ty Máy động lực và Máy nông nghiệp Việt Nam – VEAM lại chỉ đi ngang quanh vùng giá 39.000 đồng/cp.

VEAM hoạt động chủ yếu trong lĩnh vực sản xuất cơ khí, động cơ, phụ tùng, ôtô và máy nông nghiệp. Điểm nổi bật được giới đầu tư nhớ nhất khi nhắc đến VEAM là sở hữu vốn cổ phần những đơn vị liên doanh, liên kết được mệnh danh “gà đẻ trứng vàng” như Honda Việt Nam, Ôtô Toyota Việt Nam và Ford Việt Nam.

Mỗi năm, các công ty liên doanh, liên kết mang về cho tổng công ty 5.000 – 7.000 tỷ đồng, riêng Honda Việt Nam là 4.500 – 6.000 tỷ đồng. Trong khi hoạt động kinh doanh chính lợi nhuận thấp, thậm chí thua lỗ.

Trong nửa đầu năm nay, hoạt động chính chỉ mang về 291 tỷ đồng lãi gộp, giảm 4% so với cùng kỳ năm trước. Ngược lại, lãi từ hoạt động liên doanh liên kết ghi nhận 3.069 tỷ đồng, tăng 7%. Nhờ vậy, lãi sau thuế VEAM đạt 3.410 tỷ đồng, tăng gần 5% so với cùng kỳ.

Chính nhờ việc tạo ra lợi nhuận đều đặn 6.000 – 7.000 tỷ đồng mỗi năm, công ty đảm bảo chia cổ tức tỷ lệ 40% - 50% cho cổ đông và cũng tích lũy được khoản tiền gửi khủng.

Tính đến cuối quý II, VEAM có 16,261 tỷ đồng khoản đầu tư tài chính ngắn hạn, chiếm 52,7% tổng tài sản. Tổng công ty chủ yếu đem gửi BIDV (8.179 tỷ đồng) và VietinBank (6.285 tỷ đồng). Việc này mang lại doanh thu tài chính lớn khoảng 1.000 tỷ đồng mỗi năm cho doanh nghiệp nhờ lãi tiền gửi. Riêng nửa đầu năm nay, lãi tiền gửi đạt 413 tỷ đồng, giảm so với mức 433 tỷ cùng kỳ do môi trường lãi suất huy động duy trì mức thấp.

Lo ngại về triển vọng dài hạn

Dù vẫn ghi nhận kết quả kinh doanh tăng trưởng nhưng triển vọng dài hạn của tổng công ty đang bị đe dọa. Do thị trường xe máy Việt Nam đối mặt với những thay đổi lớn. Sau Chỉ thị số 20 của Thủ tướng ban hành vào tháng 7/2025, Hà Nội và TP.HCM đang thúc đẩy kế hoạch hạn chế xe máy chạy xăng tại các khu vực phát thải thấp, sớm nhất vào giữa năm 2026, và áp dụng với xe ôtô vào tháng 1/2028.

Theo SSI Research, thực tế năm 2017, đề xuất tương tự đã được đưa ra nhưng chưa thành hiện thực do còn hạn chế về hạ tầng cũng như các phương tiện công cộng. Tuy nhiên, việc triển khai lần này có vẻ khẩn trương hơn khi các chính sách được lồng ghép vào mục tiêu lớn hơn về giảm phát thải và ô nhiễm. Với khoảng 14,5 triệu xe máy đang lưu hành và khoảng 200.000 xe mới mỗi năm cho cả hai thành phố lớn (khoảng 10% doanh số xe máy hàng năm của Honda), tác động của quy định này sẽ rất lớn. VEAM - công ty sở hữu cổ phần tại Honda Việt Nam – cũng không tránh khỏi bị ảnh hưởng.

SSI Research cho rằng điều này khiến nhà đầu tư lo ngại về lợi thế trong dài hạn của VEAM. Ngay cả khi quá trình chuyển đổi diễn ra chậm, tâm lý thị trường vẫn có thể bị ảnh hưởng, đặc biệt khi các doanh nghiệp sản xuất Trung Quốc đang mở rộng dòng xe điện với mức giá hấp dẫn. Trong khi đó, đề xuất của Bộ Công Thương về việc bắt buộc sử dụng nhiên liệu sinh học E10 trên toàn quốc từ năm 2026 cũng tạo ra lo ngại về khả năng tương thích giữa xăng E10 và các xe máy cũ và có thể thúc đẩy nhu cầu chuyển sang xe điện sớm hơn.

Mặt khác, sự thay đổi cũng mang đến cơ hội. Honda đã giới thiệu hai mẫu xe điện tại Việt Nam trong chiến lược điện hóa toàn cầu (Honda đã ra mắt 13 mẫu xe ở các thị trường nước ngoài và hướng tới 30 mẫu vào năm 2030). Với 80% thị phần xe máy tại Việt Nam, Honda có thể là lựa chọn của phần lớn người dân khi quy định được siết chặt. Các mẫu xe ôtô hybrid của Toyota cũng đang ghi nhận mức tăng trưởng mạnh (+72% từ đầu năm, dù số lượng còn thấp). Những thay đổi này có thể giúp VEAM có thêm nguồn thu, nhưng chưa chắc bù đắp hoàn toàn rủi ro liên quan đến việc cấm xe máy chạy xăng.

Dù vậy, SSI Research cũng nhấn mạnh rủi ro từ quy định mới hiện hữu, song chưa quá ảnh hưởng tới kết quả kinh doanh của VEAM. Tổng công ty vẫn có thể duy trì chính sách trả cổ tức cao cho đến ít nhất 2027.

Hàng loạt ý kiến ngoại trừ và nhấn mạnh cần xử lý

VEAM đưa cổ phiếu lên giao dịch tại UPCoM từ 2018 và việc niêm yết cổ phiếu được cổ đông khá mong mỏi. Ban lãnh đạo công ty cũng đã đưa ra kế hoạch niêm yết cổ phiếu nhưng chưa thực hiện được.

Tại kỳ họp ĐHĐCĐ thường niên năm nay, ông Ngô Quang Trung, Thành viên HĐQT bày bỏ do BCTC của tổng công ty vẫn còn ý kiến ngoại trừ. Các nội dung này liên quan đến tồn tại phát sinh từ nhiều năm trước, cần có thời gian để xử lý, giải quyết, đảm bảo chặt chẽ, đúng quy định.

Ban lãnh đạo xác định việc niêm yết cổ phiếu là mục tiêu cần kiên trì theo đuổi, sẽ tập trung từng bước xử lý, giải quyết các ý kiến ngoại trừ, nâng cao năng lực, hiệu quả công tác quản trị, điều hành, kiểm soát để không phát sinh ý kiến ngoại trừ mới, hoàn thành kế hoạch.

Tại BCTC bán niên soát xét 2025, đơn vị kiểm toán vẫn nêu nhiều cơ sở đưa ra kết luận ngoại trừ về các khoản công nợ, hàng tồn kho đã phát sinh lâu ngày đưa đánh giá khả năng thu hồi là cơ sở trích lập đầy đủ dự phòng. Ví dụ như khoản ứng trước chi nhánh Công ty TNHH Mekong Auto số tiền 135 tỷ đồng, hay công ty trích lập dự phòng giảm giá hàng tồn kho đối với một số mã hàng chậm luân chuyển và có dấu hiệu suy giảm giá trị nhưng cơ sở áp dụng để xác định giá trị chưa phù hợp…

Ngoài ra, đơn vị kiểm toán còn nhấn mạnh một loạt vấn đề, bao gồm chưa trích lập khoản phải thu đã quá hạn thanh toán, dự phòng giảm giá hàng tồn kho, khoản chi phí treo chờ xử lý của nhà máy sắp xốp ngừng hoạt động từ 2015; công nợ phải thu các cá nhân liên quan phải thi hành án; cơ quan thẩm quyền chưa phê duyệt quyết toán cổ phần hóa;…