Sâm Ngọc Linh, sâm Lai Châu và câu chuyện thương hiệu sâm Việt Nam

Sâm quý bán thô…

Thông tin tại Tọa đàm phát triển sâm Việt Nam, do Bộ NN&PTNT tổ chức hôm 15/08, đại diện Cục Lâm nghiệp cho biết, hiện cả nước có khoảng 3.000 ha trồng sâm Ngọc Linh (Quảng Nam, Kom Tum), 55 ha sâm Lai Châu (Lai Châu).

Sâm chủ yếu được trồng dưới tán rừng với diện tích 3.050 ha, sản lượng khoảng vài tấn/năm. Trong khi đó sâm trồng trong nhà lưới, nhà màng trên đất nông nghiệp chỉ khoảng 5ha, chủ yếu tại tỉnh Lai Châu, sản lượng không đáng kể do mới trồng.

Theo đại diện Cục Lâm nghiệp, nghiên cứu khoa học cho thấy sâm Việt Nam tốt không kém sâm Hàn Quốc.

Cụ thể, trong sâm Ngọc Linh có tới 52 loại Saponin, 19 Saponin Dammaran, 17 acid amin, 20 chất khoáng vi lượng… có tác dụng hỗ trợ phòng bệnh ung thư, chống trầm cảm, tăng cường sức đề kháng, chống lão hoá…

Trong khi đó, sâm Hàn Quốc chỉ có 24 loại Saponin, sâm Trung Quốc có 15 loại Saponin, sâm Mỹ có 14 loại Saponin…

Mặc dù vậy, sâm Việt Nam đến nay chủ yếu được sơ chế, dùng thô như ngâm rượu, ngâm mật ong, sấy khô.

Những năm gần đây công nghệ chế biến được đầu tư hơn, đã tạo ra được một số sản phẩm như nước giải khát, mỹ phẩm, thực phẩm chức năng, thuốc…

Thị trường của sâm Việt Nam tiêu thụ chủ yếu trong nước, hầu như chưa xuất khẩu được.

Ông Ngô Tân Hưng, Phó chủ tịch Hiệp hội sâm Lai Châu chia sẻ, Lai Châu định hướng trồng sâm dưới tán lá rừng (tạo sinh kế cho bà con vùng dân tộc thiểu số) và trồng nhà màng (để có sản lượng lớn).

Tuy nhiên, dù trồng dưới tán là rừng hay nhà màng thì DN vẫn là “đầu tàu” nhưng không DN nào muốn đầu tư vì chưa có quy định cho thuê dịch vụ môi trường rừng phát triển dược liệu, chưa kể có nhiều trở ngại khi hợp tác với bà con dân tộc thiểu số.

Cùng với đó, do sâm trồng bán hoang dã, bị dịch bệnh chết rất nhiều trong khi chưa có thuốc chữa nên DN, người dân cũng không mặn mà…

“Hiện sản lượng sâm Lai Châu cũng đã có. Tuy nhiên, muốn chế biến sâu là chưa có cơ sở. Khi trình sản phẩm lên cơ quan có thẩm quyền không được phê duyệt bởi hiện mới có nghiên cứu về sâm Ngọc Linh, chưa có nghiên cứu về sâm Lai Châu. Nếu không chế biến sâu thì 5 năm nữa sâm củ không bán được cho ai, cũng chẳng DN nào đầu tư, cam kết tiêu thụ củ sâm cho bà con…", ông Hưng nói.

Đồng thời kiến nghị bộ ngành liên quan cần có nghiên cứu về sâm Lai Châu (công dụng, liều dùng), hoặc cần có quy định liên tịch công nhận sâm Ngọc Linh, sâm Lai Châu đều là sâm Việt Nam để phát triển chế biến sâu.

Sâm Ngọc Linh hay sâm Lai Châu?

Theo đại diện Hiệp hội sâm Lai Châu, mặc dù cùng một loài, nhưng hiện mới có nghiên cứu về sâm Ngọc Linh và đang có truyền thông rằng sâm Ngọc Linh tốt hơn sâm Lai Châu.

"Nếu chúng ta cứ làm thế này thì không bao giờ xây dựng được thương hiệu sâm Việt Nam. Người Nhật, Hàn Quốc đến Lai Châu thăm vườn sâm, họ không hiểu là sâm Ngọc Linh và sâm Lai Châu có phải là 2 loại hoàn toàn khác nhau không? Và đâu là sâm Việt Nam chính thống?", Phó Chủ tịch Hiệp hội sâm Lai Châu Ngô Tân Hưng phản ánh.

Theo ông Trần Quang Bảo, Cục trưởng Cục Lâm nghiệp, ở Hàn Quốc có rất nhiều loại sâm khác nhau nhưng gọi chung là sâm Hàn Quốc. Đây là thương hiệu của Chính phủ, còn các vùng trồng có chỉ dẫn địa lý khác nhau, tuổi đời và giá thành khác nhau.

“Ở Việt Nam, nếu nói đến sâm quý thì là sâm Ngọc Linh, nhưng hiện có thêm sâm Lai Châu. Vậy chúng ta nên tiếp cận việc xây dựng thương hiệu sâm Việt Nam hay là theo hướng các thương hiệu khác nhau như sâm Ngọc Linh, sâm Lai Châu?", ông Bảo đặt vấn đề.

Chia sẻ bài học gì từ sâm Hàn Quốc, ông Nguyễn Quang Thái, Chủ tịch HĐQT Công ty Thái Minh cho biết, đó là bài học về thâm canh, năng suất cao, bởi nếu không có năng suất cao thì sâm mãi chỉ là “quý” và không đại trà, ít người được tiếp cận.

Bài học thứ hai là dù Hàn Quốc có 6 giống sâm khác nhau nhưng họ chỉ có một thương hiệu duy nhất.

Xây dựng thương hiệu sâm Việt Nam

"Chúng ta hiện có hai loại sâm khác nhau, khi nghiên cứu thì đơn vị làm sâm Ngọc Linh sẽ tập trung nghiên cứu sâm Ngọc Linh, đơn vị làm sâm Lai Châu sẽ tập trung nghiên cứu sâm Lai Châu. Nếu không sớm thống nhất thì vài năm nữa chúng ta sẽ tốn rất nhiều tiền cho các nghiên cứu này nhưng lại không tận dụng được kết quả nghiên cứu của nhau, mất cơ hội phát triển..", ông Thái phân tích.

Đồng thời đề nghị cần bổ sung vào từ điển sâm Việt Nam (gồm sâm Ngọc Linh, sâm Lai Châu…), công bố tiêu chuẩn nào thì được gọi là sâm Việt Nam…

"Chúng ta đã có một viện nghiên cứu về sâm hiện đang nghiên cứu sâm Ngọc Linh. Các bên cần hy sinh quyền lợi một chút để có thương hiệu sâm Việt Nam…", đại diện Công ty Thái Minh đề xuất.

Cần thay đổi tư duy, cách tiếp cận để xây dựng thương hiệu sâm Việt Nam
Chia sẻ tại Tọa đàm Bộ trưởng Bộ NN&PTNT Lê Minh Hoan, cho biết, khi đến Bảo tàng sâm của Hàn Quốc được họ khen sâm Việt Nam tốt mà thấy buồn. Hàn Quốc làm thương hiện sâm rất tốt. Họ có rất nhiều loại sâm nhưng thương hiệu chung là sâm Hàn Quốc, trên bao bì còn có hình cờ Hàn Quốc hoặc kết hợp nhiều nhãn hiệu của tập đoàn nổi tiếng trên sản phẩm..
“Chúng ta cần xác định đây không phải câu chuyên của DN hay địa phương mà là câu chuyên quốc gia. Để chương trình phát triển sâm hiệu quả, bền vững hơn thì phải thay đổi tư duy, tiếp cận cây sâm theo chuỗi ngành hàng. Từ sâm có thể chế biến ra nhiều sản phẩm từ thực phẩm đến mỹ phẩm…”…”- Bộ trưởng gợi mở.
Nhắc lại câu chuyện chuyển từ giá trị nông nghiệp sang giá trị công nghiệp, Bộ trưởng cho rằng cần phải đa dạng hóa chế biến, đa dạng hóa sản phẩm để từ một sản phẩm nhiều tiền thành các sản phẩm giá rẻ nhiều người ai cũng có thể mua được, dùng được..
Từ bài học từ Hàn Quốc, Bộ trưởng đề nghị các DN phải có tinh thần dân tộc, tinh thần đất nước, để cùng nhau xây dựng sản phẩm, thương hiệu quốc gia mang biểu tượng của đất nước.
“Muốn làm được như vậy, chúng ta phải thay đổi tư duy. Trước tiên phải thống nhất gọi tên sản phẩm, thương hiệu là sâm Việt Nam. Sau đó mới truy xuất nguồn gốc về sâm Ngọc Linh hay sâm Lai Châu... đưa ra thị trường để khách hàng lựa chọn…”- Bộ trưởng Hoan nhấn mạnh.
Trước các vướng mắc nêu ra tại Tọa đàm, người đứng đầu ngành nông nghiệp cho biết, sắp tới Bộ sẽ ngồi lại với các bộ ngành liên quan (Bộ Khoa học và Công nghệ, Ngân hàng Nhà nước…) và các đơn vị trong Bộ cùng thảo luận để đề xuất các chính sách hỗ trợ người dân, DN trồng, chế biến sâm; cũng như các giải pháp để sớm xây dựng được thương hiệu cho sâm Việt Nam…