Sau 5 năm thực hiện Nghị quyết số 10-NQ/TW của Ban chấp hành Trung ương Đảng (tháng 6/2017), khu vực kinh tế tư nhân đã tăng trưởng nhanh về số lượng, chất lượng và quy mô, tiếp tục là động lực chính tăng trưởng kinh tế, tạo việc làm cho người lao động, huy động nguồn lực xã hội cho đầu tư phát triển, chuyển dịch cơ cấu kinh tế, tăng thu ngân sách, cải thiện đời sống nhân dân, góp phần đảm bảo an sinh xã hội. Tuy nhiên, quá trình phát triển kinh tế tư nhân đã nảy sinh một số vấn đề cần lưu ý và có giải pháp khắc phục.

Theo đánh giá của Công ty Tài chính quốc tế và Ngân hàng Thế giới, khu vực kinh tế tư nhân đóng vai trò tiên phong trong sự phát triển vượt bậc của kinh tế Việt Nam, duy trì tốc độ tăng trưởng cao; thu hút khoảng 85% lực lượng lao động xã hội, tỷ lệ doanh nghiệp đóng thuế thu nhập doanh ngh iệp chiếm khoảng 34,1% cao hơn 27,7% của doanh nghiệp nhà nước, tạo ra khoảng 40% GDP, 30% thu ngân sách nhà nước.

Trong bối cảnh đại dịch Covid-19, khu vực kinh tế tư nhân tiếp tục là nguồn vốn đầu tư quan trọng trong tổng vốn đầu tư của nền kinh tế. Trong 9 tháng năm 2021, vốn đầu tư toàn xã hội chỉ tăng 0,4% chủ yếu nhờ lực kéo từ khu vực tư nhân với vốn đầu tư 1.100,5 nghìn tỷ đồng, tăng 3,9% và là khu vực duy nhất có vốn đầu tư tăng THÀNH QUẢ THÀNH QUẢ trưởng dương so với cùng kỳ (khu vực nhà nước giảm 4,7% và khu vực FDI giảm 3,4%).

Đến cuối năm 2021, nước ta có trên 800 nghìn doanh nghiệp (DN) đang hoạt động, trong đó DN tư nhân chiếm khoảng 98%, hơn 97% là DN vừa và nhỏ (SME), gần 3% là doanh nghiệp quy mô lớn, đã hình thành hàng trăm tập đoàn kinh tế như Vingroup, Sungoup, Sovico, T&T Group, Hòa Phát, Trường Hải - Thaco, Vietjet, Vinamilk, TH Trumilk, Masan, Tân Hiệp Phát…; 29 doanh nghiệp tư nhân có giá trị vốn hóa trên thị trường chứng khoán trên 1 tỷ USD, nước ta đã có 6 tỷ phú đô la.

Hiện nay, doanh nghiệp tư nhân đã có thể làm được những việc mà trước đây chỉ DN nhà nước, DN FDI làm như xây dựng sân bay, cảng biển quốc tế, sản xuất ô tô, vận tải hàng không, thành lập trung tâm R&D, Trung tâm Đổi mới & Sáng tạo, đầu tư dự án quy mô lớn tạị một số nước phát triển. Ba ví dụ điển hình cho nhận định đó.

Thứ nhất, Nhà nước đã chủ trương xây dựng ngành công nghiệp ô tô từ cách đây bốn thập niên, nhưng chỉ từ khi đổi mới và hội nhập mới có một số tập đoàn kinh tế như Toyota, Honda, Ford xây dựng nhà máy tại Việt Nam, chủ yếu lắp ráp thành phẩm bán tại thị trường nội địa và xuất khẩu. Hiện nay Thaco, Hyundai Thành Công và VinFast đang biến khát vọng đó thành hiện thực.

Thứ hai, Sungroup xây dựng và quản lý Cảng hàng không quốc tế Vân Đồn được đánh giá là hiện đại nhất tại Việt Nam, công suất 2,5 triệu hành khách/ năm và 10 nghìn tấn hàng hóa/năm, Cảng biển tàu khách quốc tế Hạ Long tạo cơ hội phát triển du lịch, là công trình kiến trúc đẹp thu hút khách du lịch đến tham quan, Cao tốc Hạ Long – Vân Đồn - Móng Cái với nhiều cầu qua eo biển, cảnh quan thiên nhiên đẹp, kết nối với Cao tốc Hạ Long - Hải Phòng - Hà Nội, rút ngắn thời gian di chuyển từ thủ đô đến Móng Cái chỉ còn khoảng ba giờ.

Thứ ba, Tập đoàn Đèo Cả đã trở thành “Vua hầm” tại Việt Nam xây dựng nhiều hầm đường bộ xuyên núi chất lượng cao – điều mà trước đây phải dựa vào nước ngoài mới làm được.

Thành quả

Sự trỗi dậy của khu vực kinh tế tư nhân trong 5 năm qua là rất đáng khích lệ. Tuy nhiên, quá trình phát triển kinh tế tư nhân đã nảy sinh một số vấn đề cần được lưu ý:

Thứ nhất, quy mô còn nhỏ, năng suất lao động còn thấp, chỉ bằng khoảng 69% của doanh nghiệp FDI. Năng lực khoa học công nghệ còn hạn chế, đầu tư đổi mới công nghệ chỉ chiếm khoảng 0,3% doanh thu, thấp hơn nhiều so với các nước như Ấn Độ (5%), Hàn Quốc (10%); chưa chú trọng liên kết theo chuỗi giá trị khu vực và toàn cầu, chỉ có khoảng 21% SME tham gia một phần chuỗi cung ứng sản phẩm, khoảng 14% DN thành công trong liên kết với DN FDI.

Thứ hai, trình độ quản trị của doanh nghiệp nhất là SME còn thấp, thiếu chiến lược phát triển dài hạn, không có đủ năng lực nghiên cứu thị trường, tham dự các hội chợ, triển lãm quốc tế, thu thập thông tin về công nghệ, đối tác, năng lực cạnh tranh thấp, lợi nhuận chưa nhiều nên khả năng tích lũy vốn để mở rộng quy mô, hình thành thương hiệu khá hạn chế.

Những năm gần đây tuy đã có tiến bộ đáng khích lệ, nhưng vẫn còn một số doanh nghiệp làm ăn theo lối chụp giật, thậm chí thành lập doanh nghiệp “ma” lợi dụng kẽ hở của luật pháp, làm ăn bất chính như làm hóa đơn giả để được hoàn thuế VAT, rồi biến mất khỏi thị trường; một số tập đoàn vi phạm pháp luật, bị khởi tố hình sự.

Thứ ba, đại bộ phận SME, luôn trong tình trạng thiếu vốn và dòng tiền kinh doanh, thậm chí không có tiền để trả lương đúng hạn, có DN phải vay nặng lãi để trang trải chi phí. Nhiều chủ doanh nghiệp cho biết, họ rất khó tiếp cận gói chính sách hỗ trợ giảm lãi suất ngân hàng và giãn thời gian trả nợ.

Những vấn đề trên đây đã được phát hiện nhưng chưa được giải quyết thấu đáo trước hết do cơ chế, chính sách về phát triển kinh tế tư nhân còn thiếu đồng bộ, chưa sát thực tế, môi trường đầu tư kinh doanh tuy đã được cải thiện nhưng thực thi pháp luật chưa nghiêm, thủ tục hành chính chậm được công khai, minh bạch, một bộ phận không nhỏ công chức nhà nước còn sách nhiễu gây phiền hà cho doanh nghiệp, việc tiếp cận cơ hội kinh doanh, nguồn lực phát triển chưa thực sự bình đẳng, phát sinh nhiều chi phí trung gian và không chính thức.

Cũng có nguyên nhân khách quan gắn liền với tác động tiêu cực của dịch Covid-19 kéo dài, khả năng chống chịu của các doanh nghiệp nói chung và doanh nghiệp tư nhân nói riêng suy giảm.

Định hướng và Giải pháp

Đại hội Đảng lần thứ XIII quyết định: phát triển mạnh mẽ khu vực kinh tế tư nhân cả về số lượng, chất lượng, hiệu quả, thực sự trở thành một động lực quan trọng trong phát triển kinh tế; hoàn thiện cơ chế, chính sách khuyến khích tạo thuận lợi phát triển kinh tế tư nhân, khuyến khích hình thành các tập đoàn kinh tế tư nhân đa sở hữu; hoàn thiện pháp luật, cơ chế, chính sách để doanh nghiệp tư nhân tiếp cận bình đẳng mọi cơ hội, các nguồn lực, nhất là về vốn, đất đai, tài nguyên... góp phần xây dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ, tự cường, có sức chống chịu cao.

Chiến lược phát triển kinh tế xã hội 2021-2030 nêu rõ: Phát triển nhanh, hài hòa các khu vực kinh tế và các loại hình doanh nghiệp; phát triển kinh tế tư nhân thực sự là một động lực quan trọng của nền kinh tế.

Xóa bỏ mọi rào cản, định kiến, tạo mọi điều kiện thuận lợi để phát triển kinh tế tư nhân. Hỗ trợ kinh tế tư nhân đổi mới sáng tạo, hiện đại hóa công nghệ và phát triển nguồn nhân lực, nâng cao năng suất lao động. Khuyến khích hình thành, phát triển những tập đoàn kinh tế tư nhân lớn, tiềm lực mạnh, có khả năng cạnh tranh khu vực, quốc tế. Phấn đấu đến năm 2030, có ít nhất 2 triệu doanh nghiệp với tỷ trọng đóng góp của khu vực kinh tế tư nhân vào GDP đạt 60 - 65%.

Từ năm đầu của Chiến lược phát triển mới, nước ta chủ động chuyển đổi sang kinh tế số, doanh nghiệp số, xã hội số; thực hiện các cam kết quốc tế như Coop 26 về giảm thiểu khí phát thải nhà kính với mục tiêu nhiệt độ trái đất chỉ tăng 1,5oC vào năm 2050, tham gia Quy tắc thuế tối thiểu toàn cầu, các FTA thế hệ mới về xanh hóa sản xuất, xanh hóa tiêu dùng bằng cách chuyển sang kinh tế tuần hoàn, nông nghiệp hữu cơ, chống cưỡng bức lao động, bảo đảm quyền lợi chính đáng của người lao động về giờ làm việc, tiền lương, tiền thưởng, thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp.

Những định hướng đó đòi hỏi chủ doanh nghiệp, trong đó có doanh nghiệp tư nhân ý thức đầy đủ cơ hội và thách thức để chủ động tìm nguồn lực về tài chính, tín dụng, nhân lực chất lượng cao, đổi mới, sáng tạo trong quá trình chuyển đổi phương thức sản xuất và logictics theo hướng xanh hóa, nâng cao trình độ quản trị doanh nghiệp đáp ứng đòi hỏi của doanh nghiệp số, chính phủ số, liên kết với các doanh nghiệp, nhất là các tập đoàn kinh tế theo chuỗi cung ứng sản phẩm đề sản xuất nhiều hơn với chất lượng tốt hơn và hiệu quả cao hơn.

Đại bộ phận SME đang phải khắc phục hậu quả của dịch Covid-19, phải lựa chọn thứ tự ưu tiên cho mục tiêu trước mắt là khôi phục sản xuất kinh doanh như trước dịch, tìm kiếm đối tác mới để mở rộng thị trường, hoặc đồng thời tìm hiểu phương thức sản xuất, kinh doanh, quản trị doanh nghiệp mới, tiếp cận các chính sách ưu đãi tài chính, tín dụng, sự hỗ trợ của doanh nghiệp lớn để nhanh chóng đáp ứng đòi hỏi của quá trình đổi mới mô hình tăng trưởng. Nếu chỉ thiên về mục tiêu trước mắt, không chú ý đến mục tiêu lâu dài thì lợi bất cập hại, doanh nghiệp khó chống chịu được va đập trên thị trường, khó duy trì lâu dài, thậm chí lâm vào trạng thái ngừng hoạt động, phá sản.

Nhà nước đã ban hành nhiều chính sách có liên quan đến doanh nghiệp tư nhân, đã được thể chế hóa bằng luật, nghị định, do đó đã tháo gỡ một số khó khăn cho doanh nghiệp, tạo điều kiện để thực hiện các mục tiêu của nền kinh tế, trong đó có tăng số lượng, chất lượng và hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp.

Để thực hiện những mục tiêu của Kế hoạch 5 năm 2021- 2025 và Chiến lược 10 năm 2021- 2030 cần tiếp tục hoàn thiện pháp luật nhanh hơn và đồng bộ hơn nữa để tạo khung pháp lý cho đổi mới sáng tạo trong nền kinh tế, thúc đẩy doanh nghiệp chuyển dịch sang kinh tế tuần hoàn, doanh nghiệp số, cần rà soát các quy định về thuế, tài chính, tín dụng, đất đai để khắc phục các bất cập đang cản trở sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp.

Cần hoàn thiện hệ thống thông tin về doanh nghiệp, công khai, minh bạch, cơ chế tiếp cận để mọi doanh nghiệp, người dân, nhà nghiên cứu, cơ quan nhà nước dễ dàng trong khi tiếp cận thông tin.

Ba vấn đề đang đòi hỏi phải nhanh chóng luật hóa là giảm khí phát thải, tăng trưởng xanh theo Coop 26, thuế tối thiểu toàn cầu 15% và quy định của FTAs thế hệ mới cần được tích hợp thành những nội dụng sửa đổi, bổ sung trong nhiều luạt có liên quan.

Đối với kinh tế tư nhân tuy đã có Luật khuyến khích SMEs và một số chính sách liên quan nhưng trên thực tế nhiều chính sách không được thực hiện như tín dụng ưu đãi đòi hỏi các điều kiện mà doanh nghiệp không đáp ứng được, các Quỹ hỗ trợ hàng nghìn tỷ đồng nhưng do thủ tục khá phiền hà, nên rất ít doanh nghiệp tiếp cận được. Nhà nước cần tạo môi trường cạnh tranh bình đẳng giữa tất cả các doanh nghiệp, tạo điều kiện thuận lợi để SMEs tiếp cận tài chính, tín dụng, dài hạn, đổi mới công nghệ và nâng cao trình độ nguồn nhân lực.

Đối với tập đoàn kinh tế tư nhân cần có quy định của Nhà nước, tốt nhất là luật về các loại mô hình tổ chức, quản lý, quan hệ giữa công ty mẹ - công ty con, chuyển vốn và tài sản nội bộ tập đoàn để khắc phục thực trạng quá đa dạng và khó quản lý, dễ bị thao túng như gần đây đã xảy ra một số vụ vi phạm pháp luật nghiêm trọng.

Kinh tế tư nhân cần được phát triển ở nhiều cấp độ để hình thành đội ngũ doanh nghiệp từng ngành, lĩnh vực có sự phân công và hợp tác trong khung khổ hiệp hội ngành nghề theo chuỗi cung ứng sản phẩm do các tập đoàn làm nòng cốt, hỗ trợ có hiệu quả doanh nghiệp khởi nghiệp và SMEs, để làm chủ thị trường trong nước, từng bước vươn ra thị trường khu vực và thế giới.

Chú trọng thực hiện phân bổ nguồn lực quốc gia có hiệu quả, đảm bảo kinh tế tư nhân được bình đẳng tiếp cận các nguồn lực phát triển; hình thành đồng bộ thị trường hàng hóa, thị trường vốn, thị trường lao động, thị trường khoa học, công nghệ với cơ chế mở theo hướng kinh tế số để doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp khởi nghiệp và SMEs tham gia nhằm đáp ứng nhu cầu vốn, lao động, công nghệ của họ.

Bên cạnh đó, cần tạo điều kiện thuận lợi để hơn 5 triệu hộ kinh doanh tự nguyện chuyển sang doanh nghiệp, liên kết hình thành các hình thức tổ chức hợp tác để hổ trợ lẫn nhau. Vấn đề này đã được bàn thảo khi sửa đổi, bổ sung Luật Doanh nghiệp, nhưng chưa có sự đồng thuận, do đó cần trao đổi thêm để có chủ trương dứt điểm.

Khuyến khích doanh nghiệp tư nhân góp vốn, mua cổ phần của doanh nghiệp nhà nước khi cổ phần hóa hoặc Nhà nước thoái vốn; đa dạng hóa hình thức liên kết sản xuất, kinh doanh, cung cấp hàng hóa, dịch vụ theo mạng sản xuất, chuỗi giá trị thị trường giữa kinh tế tư nhân với kinh tế nhà nước, kinh tế tập thể và doanh nghiệp FDI, nhằm tiếp nhận, chuyển giao, tạo sự lan tỏa rộng rãi về công nghệ tiên tiến và quản trị hiện đại, nâng cao giá trị gia tăng và mở rộng thị trường.

Trong kinh tế số, thông tin là tài nguyên rất quan trọng, không hao hụt, mất đi, mà trái lại còn gia tăng theo cấp số nhân do được sử dụng rộng rãi. Do vậy, doanh nghiệp cần có bộ phận thu thập và xử lý thông tin để giúp các nhà quản trị doanh nghiệp đưa ra quyết định đúng đắn đối với sản xuất, kinh doanh.

Bài liên quan

[Gặp gỡ thứ Tư] GS-TSKH. Nguyễn Mại: Thu hút FDI gặp thách thức lớn khi Fed tăng lãi suất

GS-TSKH. Nguyễn Mại: Quan hệ hợp tác Việt Nam - Ấn Độ sẽ có bước đột phá trong thời gian tới

GS. Nguyễn Mại: 'Đề xuất thành lập Tổ công tác nghiên cứu thu hút FDI'

GS.TSKH Nguyễn Mại nhận Huy hiệu 60 năm tuổi Đảng