Cho thuê tài chính: Doanh nghiệp không mặn mà!

Quá nhỏ so với tiềm năng

Theo Hiệp hội Cho thuê tài chính (CTTC) Việt Nam (VILEA), kể từ khi công ty CTTC đầu tiên được thành lập vào năm 1992, đến nay cả nước chỉ còn 9 công ty, trong đó 8 công ty đang hoạt động, 1 công ty đang dừng hoạt động để tái cơ cấu (ALC1), 2 công ty đã phá sản (ALC2 và Công ty CTTC Tàu thủy).

So sánh trong tương quan với các ngân hàng thương mại (NHTM) thì sự chênh lệch này là quá lớn.

Việt Nam hiện có 49 ngân hàng sau khi loại trừ 2 ngân hàng chính sách là VDB và VBSP còn lại là 47 NHTM. Theo tổng kết kinh nghiệm từ chuyên gia Tập đoàn Tài chính Quốc tế (IFC), số công ty CTTC ở Việt Nam cần có khoảng 470 công ty. Như vậy số công ty CTTC hiện tại chỉ bằng 1,5% so nhu cầu.

CTTC là hình thức cấp tín dụng trung, dài hạn thông qua tài sản, nhưng nhiều năm qua số dư nợ CTTC và phần nhỏ cho vay vốn lưu động của các công ty CTTC trên thị trường Việt Nam ước tính chỉ khoảng 47 ngàn tỷ đồng, chỉ chiếm 0,28% tổng dư nợ tín dụng đối với nền kinh tế.

“Rõ ràng tỷ lệ này chưa san sẻ gánh nặng vốn trung, dài hạn của NHTM (đến cuối thắng 7/2027 tỷ lệ cho vay vốn trung, dài hạn của hệ thống ngân hàng khoảng 46% tổng dư nợ); Tỷ lệ thâm nhập vào doanh nghiệp (DN) đối với loại hình dịch vụ CTTC ở Việt Nam là quá nhỏ bé, với số lượng hợp đồng cho thuê khoảng 15 ngàn hợp đồng từ 8 công ty. Giả định mỗi khách hàng là một hợp đồng thì tỷ lệ này trên gần 1 triệu DN mới chỉ đạt 1,5%, nếu tính thêm cả 5,2 triệu hộ kinh doanh có nhu cầu thuê tài chính, Con số này là rất nhỏ bé so tiềm năng của thị trường…”- Ông Phạm Xuân Hòe, Tổng Thư ký VILEA phân tích.

Với mức vốn pháp định yêu cầu hiện tại tối thiểu 150 tỷ đồng/công ty CTTC, theo đại diện VILEA, điều này thực sự không khó cho việc ra đời nhiều công ty CTTC để cung ứng vốn trung dài hạn đối với các DN nhỏ và vừa (SMEs) và hộ kinh doanh.

Nhiều vướng mắc, bất cập

Theo Tổng thư ký VILEA Phạm Xuân Hòe, mặc dù trong Luật các Tổ chức tín dụng 2010 nay là Luật các Tổ chức tín dụng 2024, các văn bản quy phạm pháp luật (VBQPPL) hướng dẫn dưới luật đã bước đầu tạo ra môi trường pháp lý để CTTC có “đất dụng võ”. Nhưng ở nhiều VBQPPL khác về đăng ký tài sản, về thuế phí, về ưu đãi mà đúng ra khách hàng sử dụng tài sản của bên CTTC được hưởng lại bị “quên lãng”, bị thẳng thừng từ chối.

Cụ thể, theo Thông tư 32/2024/TT-BGTVT quy định về quản lý giá dịch vụ sử dụng đường bộ của các dự án đầu tư xây dựng đường bộ để kinh doanh, do trung ương quản lý, trường hợp xe đi thuê tài chính thì bên CTTC không phải đối tượng sử dụng xe trên đường mà bên thuê tài chính mới là người sử dụng xe trên đường, một số chủ đầu tư cầu, đường có chính sách giảm giá tiền dịch vụ sử dụng đường bộ, tuy nhiên, vì giấy chứng nhận đăng ký xe do các công ty CTTC đứng tên chủ sở hữu nên nhiều trường hợp bên thuê tài chính không được hưởng ưu đãi này, mặc dù bên thuê tài chính là bên trả tiền dịch vụ sử dụng đường bộ.

Theo phản ảnh lên VILEA, có DN sở hữu tới 70 xe, với tiền dịch vụ sử dụng đường bộ vào khoảng 3 triệu đồng/chiếc/tháng thì tính tổng cộng chi phí phải trả hàng tháng của DN này sẽ là rất lớn nhưng không nhận được chính sách ưu đãi về phí theo như quy định.

Hay theo Nghị định 90/2023/NĐ-CP quy định mức thu, chế độ thu, nộp, miễn, quản lý và sử dụng phí đường bộ, trường hợp xe bị tịch thu, thu hồi phát mại, thanh lý thì chỉ phải nộp phí đường bộ từ thời điểm mang xe đi kiểm định để lưu hành. Vì “bỏ sót” bên CTTC mà Nghị định chỉ nhắc đến xe từ ngân hàng nên các loại xe thu hồi phát mại từ bên CTTC phải quay lại nộp phí đường bộ kể từ khi bên thuê tài chính không nộp làm gia tăng chi phí và không công bằng với DN.

Liên quan đến thuế, phí, do chưa có hướng dẫn cụ thể về trường hợp công ty CTTC mua máy móc thiết bị sản xuất trong nước cho thuê DN hoạt động trong khu chế xuất cũng giống xuất khẩu ra nước ngoài thì được hoàn thuế VAT. Điều này dẫn tới sự không nhất quán và cách hiểu cũng như thực thi chính sách hoàn thuế VAT,, có địa phương được hoàn, có địa phương không được hoàn. Hiện tại có công ty CTTC phát sinh thương vụ này đã treo khoản thuế VAT 3,2 tỷ đồng vẫn chưa được xử lý.

Theo quy định tại Thông tư 301/2016/TT-BTC hướng dẫn về lệ phí trước bạ (LPTB), trường hợp công ty CTTC mua tài sản của đơn vị có tài sản đã nộp LPTB sau đó cho chính đơn vị bán tài sản thuê lại thì công ty CTTC được miễn LPTB khi đăng ký quyền sở hữu, quyền sử dụng với cơ quan Nhà nước có thẩm quyền.

Tuy nhiên, thực tế một số công ty CTTC mua tài sản là xe ô tô cá nhân và cho chính cá nhân đó thuê lại nhưng không được cơ quan thuế ở một số địa phương miễn LPTB, vì  cho rằng cụm từ “đơn vị” ở đây chỉ được hiểu là tổ chức, không được hiểu là cá nhân.

Không chỉ bên thuê tài chính vướng mà bản thân các công ty CTTC cũng vướng vì nhiều quy định của pháp luật thường “quên” và không tính đến tính đặc thù của ngành CTTC,

“Có thể nói môi trường kinh doanh của ngành CTTC ở Việt Nam bị bó hẹp, hạn chế đi sự phát triển và vai trò của nó chủ yếu đến từ sự không đầy đủ, không tính đến yếu tố đặc thù ngành nghề trong các VBQPL hoặc khi có thì chưa được xem là ngành có rủi ro cao hơn so ngân hàng nên quy định quá khắt khe…”- Tổng thư ký VILEA nhận định.

Cần đột phá chính sách

Ông Nguyễn Thiều Sơn – Tổng giám đốc Công ty CTTC TNHH BIDV – SuMi TRUST dẫn kết quả khảo sát của công ty năm 2023 cho biết, chưa đến 10% DN,, nhà đầu tư được hỏi có câu trả lời là đã từng hoặc đang sử dụng dịch vụ CTTC;

“Rõ ràng tiềm năng của hoạt động CTTC còn rất lớn. Tốc độ tăng trưởng bình quân giai đoạn 2021–2024 đạt 14,6%/năm, phản ánh dư địa phát triển lớn nếu có chính sách phù hợp…”- ông Sơn quả quyết.

Đề cập đến Nghị quyết 68/NQ-TW của Bộ Chính trị về phát triến kinh tế tư nhân, Tổng thư ký VILEA Phạm Xuân Hòe cho rằng đây là lần đầu tiên một Nghị quyết của Đảng đã mở ra cơ hội chưa từng có đối với các tổ chức cho vay không nhận tiền gửi, trong đó có CTTC.

“Đây là Nghị quyết toàn diện, đầy đủ, chi tiết, mang tầm chiến lược mở ra thời kỳ mới chuyển mình của dân tộc trong phát triển kinh tế. Ở góc độ của những người làm trong lĩnh vực tài chính ngân hàng, chúng tôi cho rằng Nghị quyết có tầm nhìn toàn diện, chi tiết mở ra các kênh về tài chính giúp kinh tế tư nhân, nhất là SMEs, hộ kinh doanh tiếp cận vốn..."- Tổng thư ký VILEA đánh giá.

Theo ông JinChang Lai, Chuyên gia trưởng IFC, hỗ trợ SMEs là đúng nhưng như thế không đủ. “Một nhà hàng thuê bếp, sân bay thuê cơ sở vật chất, hay các hãng bay có tể vay vốn ngân hàng để mua máy bay mới, nhưng rõ ràng khoản vay này là rất lớn thì CTTC là một giải pháp. Hay như phát triển cảng biển, điện gió, đường sắt... đều có cơ hội CTTC..."- Chuyên gia IFC chỉ ra tiềm năng CTTC ở Việt Nam

“Tiềm năng là rất lớn, nhưng nếu không có thay đổi nền tảng và rộng lớn hơn mà chỉ có những quy định nhỏ lẻ của Ngân hàng nhà nước thì CTTC khó mà phát triển được”. Chuyên gia IFC quả quyết.

VILEA đề xuất 3 giải pháp “Thức tỉnh để phát triển” kênh CTTC ở Việt Nam
Một là, cần có quan điểm mở để thúc đẩy sự phát triển mạnh của kênh CTTC ở Việt Nam, cần nhìn nhận CTTC cũng có rủi ro cao hơn so tín dụng NHTM, vì đây là những định chế tài chính cho vay không nhận tiền gửi từ dân cư giống như các công ty tài chính chuyên ngành khác;
Cần đơn giản hóa cấp phép ra đời nhiều công ty CTTC và công ty tài chính tổng hợp gia tăng số lượng trên toàn thị trường tài chính, tận dụng tối đa nguồn lực tài chính từ tập đoàn lớn bản địa cũng như FDI.
Hai là, nghiên cứu xây dựng Luật CTTC/Luật các tổ chức cho vay không nhận tiền gửi, có chương riêng về CTTC.
Ba là, định kỳ rà soát, cập nhật, làm mới phần mềm xử lý thủ tục hành chính cần tính tới sự liên thông của bộ ngành, tối giản thủ tục, rút ngắn thời gian xử lý, thực hiện chấm điểm, xét KPI công chức, khen thưởng kỷ luật, minh bạch.