[Cafe Cuối tuần] Nhà ở xã hội: Cơ hội thực - Thể chế mới

TS. NGUYỄN SĨ DŨNG
10:30 07/06/2025

Trong suốt nhiều năm qua, phát triển nhà ở xã hội luôn là một chủ trương đúng, mang đậm tính nhân văn, nhưng lại triển khai rất chật vật. Nguyên nhân không chỉ nằm ở thiếu vốn hay vướng mắc về quỹ đất, mà sâu xa hơn là thiếu một thể chế đủ cởi mở, đủ khích lệ để khu vực tư nhân thật sự nhập cuộc.

Khu nhà ở xã hội Green House Thủ Thiêm. Ảnh: V.P.

Nghị quyết 201/2024/QH15 của Quốc hội về cơ chế đặc thù phát triển nhà ở xã hội – với tinh thần cải cách thực chất – đã khơi thông hai điểm nghẽn quan trọng:

1. Không bắt buộc đấu thầu để lựa chọn nhà đầu tư đối với dự án nhà ở xã hội, và

2. Cho phép nhà đầu tư tự xác định giá bán, giá cho thuê – với điều kiện kiểm soát hậu kiểm chặt chẽ.

Hai chính sách này không chỉ gỡ rối cho doanh nghiệp, mà còn mở đường cho một mô hình đầu tư nhà ở xã hội thực sự bền vững, minh bạch và hấp dẫn.

Chủ động lựa chọn nhà đầu tư – Linh hoạt để hiệu quả hơn

Trong mô hình cũ, việc triển khai các dự án nhà ở xã hội phần lớn bị ràng buộc bởi quy trình đấu thầu bắt buộc. Về nguyên tắc, đấu thầu nhằm bảo đảm tính minh bạch, cạnh tranh và hiệu quả trong sử dụng nguồn lực. Tuy nhiên, trong thực tiễn triển khai, nguyên tắc ấy lại thường mâu thuẫn với chính thực tế thị trường – nhất là trong lĩnh vực đặc thù như nhà ở xã hội, nơi lợi nhuận thấp và thủ tục cao khiến doanh nghiệp ngần ngại.

Ở nhiều địa phương, đấu thầu nhà ở xã hội chỉ còn là hình thức. Các gói thầu bị "ế", hoặc nếu có người tham gia thì chủ yếu là các nhà đầu tư không đủ năng lực triển khai, dẫn tới dự án chậm, dở dang hoặc thất bại. Trong khi đó, những nhà đầu tư có tiềm lực thực sự lại ngần ngại nhập cuộc, vì không thể chủ động đề xuất, bị kéo vào vòng luẩn quẩn của hồ sơ, thẩm định, xét chọn kéo dài – trong khi cơ hội kinh doanh, dòng vốn, mặt bằng giá cả đều liên tục biến động.

Chính trong bối cảnh đó, Nghị quyết 201 đã đưa ra một điều chỉnh táo bạo nhưng hợp lý: không bắt buộc phải đấu thầu đối với các dự án nhà ở xã hội, nếu nhà đầu tư đề xuất đáp ứng đủ các điều kiện pháp lý và năng lực cụ thể – như: Có năng lực tài chính vững vàng, được xác thực minh bạch; Có quỹ đất sạch hợp pháp phù hợp quy hoạch; Có kinh nghiệm triển khai các dự án nhà ở quy mô tương đương; Có cam kết tiến độ, phương án tài chính, thiết kế kỹ thuật rõ ràng.

Đây là sự thay đổi mang tính thể chế, không đơn thuần là linh hoạt kỹ thuật. Nó thừa nhận tính chủ động của nhà đầu tư như một đối tác bình đẳng, chứ không chỉ là người đi "xin giao dự án".

Chính sách mới này đã tạo ra 3 thay đổi rất căn bản:

1. Rút ngắn thời gian chuẩn bị đầu tư: Không còn phải mất 12–18 tháng cho các vòng đấu thầu, thẩm định hồ sơ, xét chọn theo thủ tục hành chính. Nhà đầu tư có thể triển khai dự án ngay sau khi được chấp thuận, giảm thiểu đáng kể chi phí cơ hội và rủi ro trượt sóng thị trường.

2. Khuyến khích các đề xuất chủ động, sáng tạo: Cơ chế mới tạo điều kiện để doanh nghiệp chủ động đề xuất ý tưởng, thiết kế, tài chính, vị trí triển khai. Những nhà đầu tư có tầm nhìn dài hạn và tâm huyết với phân khúc nhà ở xã hội sẽ có "cửa" để biến sáng kiến thành hiện thực, không bị gạt ra bởi các rào cản hồ sơ hình thức.

3. Chọn đúng người – đúng việc – đúng lúc:Nhà nước có thể chủ động lựa chọn đối tác có năng lực phù hợp với từng địa phương, từng nhóm dân cư, thay vì trông chờ vào kết quả đấu thầu nhiều khi không phản ánh đúng năng lực thực tiễn.

Điểm quan trọng nhất là: chính sách không từ bỏ nguyên tắc minh bạch, mà chuyển đổi hình thức minh bạch từ đấu thầu sang công khai tiêu chí lựa chọn – chịu trách nhiệm đến cùng. Tiêu chí lựa chọn nhà đầu tư được xác định rõ ràng ngay từ đầu và quá trình xét duyệt được công bố công khai – đảm bảo sự công bằng và kiểm soát được lợi ích nhóm, không tạo lỗ hổng cho tham nhũng hay "giao dự án theo quan hệ".

Thay vì "bảo thủ trong thủ tục" và rơi vào tình trạng "trúng thầu nhưng không trúng lòng tin", thì chính sách mới tạo ra một cơ chế kiến tạo hiệu quả, thực chất và phù hợp với tính chất đặc thù của nhà ở xã hội.

Về mặt dài hạn, nếu thực thi đúng và giám sát tốt, quy định bỏ đấu thầu bắt buộc không chỉ mở lối cho dòng vốn tư nhân chảy mạnh hơn vào lĩnh vực này, mà còn góp phần định hình một thị trường nhà ở xã hội chuyên nghiệp, có sức hút và bền vững.

Tự xác định giá – nhưng kiểm soát chặt chẽ bằng hậu kiểm và kiểm toán

Rào cản lớn thứ hai từng khiến nhiều nhà đầu tư quay lưng với nhà ở xã hội chính là cơ chế định giá quá cứng nhắc. Doanh nghiệp chỉ được tính lợi nhuận tối đa 10%, và mọi chi phí đầu vào đều phải kê khai, thẩm định từng bước. Trong khi đó, chi phí thực tế biến động liên tục, và doanh nghiệp khó lên kế hoạch tài chính dài hạn.

Nghị quyết 201 cho phép nhà đầu tư tự xác định giá bán và giá cho thuê, căn cứ vào chi phí đầu tư, chất lượng công trình và nhu cầu thị trường. Đây là một bước tiến quan trọng trong quản trị thể chế: giao quyền định giá cho người thực hiện, nhưng đi kèm với cơ chế kiểm tra chặt chẽ sau khi dự án hoàn thành.

Cụ thể: Giá do nhà đầu tư đề xuất sẽ không được mặc định là giá chính thức, mà chỉ được xác lập chính thức sau khi có kết quả kiểm toán độc lập; Nếu chi phí đầu tư thực tế bị "đội lên" bất hợp lý, hoặc có sai lệch lớn so với hồ sơ ban đầu, giá bán và giá thuê sẽ bị điều chỉnh; Trường hợp cố tình gian lận, nhà đầu tư có thể bị xử phạt, truy thu và mất quyền tham gia các dự án tiếp theo.

Như vậy, chính sách mới không "thả nổi" giá, mà chuyển từ tiền kiểm cứng nhắc sang hậu kiểm thông minh – vừa đảm bảo động lực thị trường, vừa bảo vệ lợi ích người dân và ngân sách.

Hai chính sách – Một thông điệp: Đồng hành thay vì kiểm soát

Cả hai chính sách nói trên – bỏ đấu thầu bắt buộc và tự xác định giá – đều thể hiện một chuyển đổi sâu sắc trong tư duy điều hành: từ kiểm soát sang kiến tạo, từ can thiệp hành chính sang điều tiết bằng luật lệ và trách nhiệm.

Nhà nước không còn đơn độc trong nhiệm vụ xây dựng nhà ở cho người nghèo. Thay vào đó, Nhà nước chủ động thiết kế thể chế để doanh nghiệp có thể tham gia một cách sòng phẳng, hiệu quả và bền vững.

Thể chế không còn là rào cản – mà trở thành đòn bẩy để khu vực tư nhân đóng vai trò kiến tạo trong một lĩnh vực mang đậm giá trị công ích.

Những ngôi nhà không tự mọc lên từ nghị quyết. Nhưng một nghị quyết tốt – với tư duy đổi mới và thiết kế thể chế phù hợp – có thể mở ra cả một hệ sinh thái đầu tư mới.

Nếu được thực thi quyết liệt, hai chính sách đột phá này sẽ không chỉ giúp hiện thực hóa mục tiêu 1 triệu căn nhà ở xã hội, mà còn xây dựng niềm tin: rằng Nhà nước có thể đồng hành cùng doanh nghiệp vì một xã hội bao trùm, nhân ái và phát triển bền vững.

Nhà ở là quyền, không phải đặc ân. Chính sách đúng – thể chế thông – và thực thi tốt – sẽ biến giấc mơ tổ ấm thành hiện thực cho hàng triệu người dân

  • Cùng chuyên mục
Quảng Ninh có Phó Chủ tịch HĐND và 2 Phó Chủ tịch UBND mới

Quảng Ninh có Phó Chủ tịch HĐND và 2 Phó Chủ tịch UBND mới

Ngày 17/7, tại Kỳ họp thứ 29, HĐND tỉnh Quảng Ninh khóa XIV đã bầu các chức danh Phó Chủ tịch HĐND tỉnh và Phó Chủ tịch UBND tỉnh khóa XIV.

Sự kiện - 17/07/2025 13:10

Hà Nội dự kiến hỗ trợ 3 triệu đồng/người để đổi sang xe điện

Hà Nội dự kiến hỗ trợ 3 triệu đồng/người để đổi sang xe điện

Hà Nội hỗ trợ trực tiếp bằng tiền cho người dân có xe máy chạy xăng hoặc diesel (đăng ký trước thời điểm nghị quyết có hiệu lực) tại các vùng phát thải thấp, khi chuyển đổi sang phương tiện xanh (có giá trị từ 15 triệu đồng trở lên). Mức hỗ trợ 3 triệu đối với cá nhân, 4 triệu đối với hộ cận nghèo và 5 triệu đối với hộ nghèo.

Sự kiện - 17/07/2025 06:45

Tăng trưởng GDP 8,3-8,5% không phải là 'mục tiêu bất khả thi'

Tăng trưởng GDP 8,3-8,5% không phải là 'mục tiêu bất khả thi'

Thủ tướng Phạm Minh Chính nhấn mạnh, tăng trưởng kinh tế (GDP) từ 8,3-8,5% trong năm nay không phải là "mục tiêu bất khả thi" và cũng "không thể không làm".

Sự kiện - 16/07/2025 14:01

[Gặp gỡ thứ Tư]'Điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh và biểu thuế lũy tiến là thực sự cần thiết'

[Gặp gỡ thứ Tư]'Điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh và biểu thuế lũy tiến là thực sự cần thiết'

Giá cả các hàng hóa thiết yếu thực tế trong đời sống hàng ngày của người dân đã tăng mạnh, vượt xa mức tăng chỉ số giá tiêu dùng được công bố. Do đó, việc điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh và biểu thuế lũy tiến khi sửa Luật Thuế thu nhập cá nhân là thực sự cần thiết.

Sự kiện - 16/07/2025 11:03

Vừa sắp xếp lại giang sơn vừa đề ra các giải pháp thúc đẩy tăng trưởng

Vừa sắp xếp lại giang sơn vừa đề ra các giải pháp thúc đẩy tăng trưởng

Chiều 15/7, tại Nhà Quốc hội, Tổ công tác số 2090 và Tổ công tác số 2091 của Bộ Chính trị làm việc với Ban Thường vụ Đảng ủy Quốc hội và Ban Thường vụ Đảng ủy Chính phủ về việc thực hiện Nghị quyết Hội nghị lần thứ 11 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII (Nghị quyết số 60) gắn với việc xây dựng, hoàn thiện văn kiện, công tác nhân sự.

Sự kiện - 16/07/2025 08:52

Hải Phòng lập kỷ lục về thu hút đầu tư ngay sau sáp nhập với hơn 15,6 tỷ USD

Hải Phòng lập kỷ lục về thu hút đầu tư ngay sau sáp nhập với hơn 15,6 tỷ USD

Hơn 15,6 tỷ USD vốn cam kết đầu tư; hơn 1.000 đại biểu, trong đó có 250 lãnh đạo doanh nghiệp, tổ chức quốc tế đến từ 21 nền kinh tế APEC cùng hội tụ tại Hải Phòng.

Sự kiện - 15/07/2025 18:52

Bí thư Hà Nội: Phát triển kinh tế từ thực tiễn, tạo động lực mới

Bí thư Hà Nội: Phát triển kinh tế từ thực tiễn, tạo động lực mới

Bí thư Thành ủy Hà Nội Bùi Thị Minh Hoài yêu cầu thành phố phát triển kinh tế từ thực tiễn, lợi thế, tiềm năng của từng địa phương để đi đúng hướng, bền vững, tạo động lực mới, thành quả mới.

Sự kiện - 15/07/2025 16:03

Marubeni muốn mở rộng đầu tư tại Việt Nam

Marubeni muốn mở rộng đầu tư tại Việt Nam

"Tập đoàn Marubeni (Nhật Bản) coi Việt Nam là thị trường rất quan trọng về chiến lược và đang có kế hoạch mở rộng hoạt động đầu tư chất lượng cao tại đây", ông Masayuki Omoto, Tổng giám đốc Tập đoàn Marubeni cho biết.

Sự kiện - 15/07/2025 09:59

Hà Nội có tân Phó Trưởng ban Tổ chức Thành ủy

Hà Nội có tân Phó Trưởng ban Tổ chức Thành ủy

Ông Lê Trung Kiên, nguyên Bí thư huyện ủy, Chủ tịch HĐND huyện Đông Anh được phân công, bổ nhiệm giữ chức vụ Phó Trưởng ban Tổ chức Thành ủy Hà Nội.

Sự kiện - 15/07/2025 08:53

Cấm xe máy xăng từ Vành đai 1: Phép thử với Hà Nội

Cấm xe máy xăng từ Vành đai 1: Phép thử với Hà Nội

Việc cấm xe máy chạy xăng tại Vành đai 1 từ 1/7/2026 là phép thử lớn với Hà Nội trong hành trình chuyển đổi xanh. Tuy nhiên, để chính sách khả thi, thành phố cần đi kèm các chính sách đồng bộ.

Sự kiện - 15/07/2025 07:48

Ông Đỗ Văn Trường giữ chức Chánh Văn phòng Đoàn ĐBQH và HĐND TP. Hà Nội

Ông Đỗ Văn Trường giữ chức Chánh Văn phòng Đoàn ĐBQH và HĐND TP. Hà Nội

Chiều 14/7, Thường trực HĐND TP. Hà Nội đã tổ chức hội nghị công bố các quyết định và nghị quyết về công tác cán bộ của HĐND thành phố.

Sự kiện - 15/07/2025 06:45

Hà Nội khai mạc giải bóng rổ GMB League 2025

Hà Nội khai mạc giải bóng rổ GMB League 2025

Sáng 14/7, "Giải Bóng rổ Học sinh - Sinh viên: Cúp Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam & MVP Academy" 2025 đã khai mạc tại Cung Thiếu nhi Hà Nội.

Sự kiện - 14/07/2025 20:01

Động lực và 'điểm nghẽn' cần khắc phục để đạt mục tiêu tăng trưởng GDP 2 con số

Động lực và 'điểm nghẽn' cần khắc phục để đạt mục tiêu tăng trưởng GDP 2 con số

Tiếp tục duy trì động lực tăng trưởng hay bổ sung thêm động lực tăng trưởng? Có cần tăng trưởng GDP 2 con số để đạt mục tiêu trở thành nước phát triển và thu nhập cao vào năm 2045? Đâu là "điểm nghẽn" cần tháo gỡ…? Nhadautu.vn đã ghi nhận ý kiến của các chuyên gian về vấn đề đang được quan tâm bàn thảo hiện nay.

Sự kiện - 14/07/2025 15:22

Bệnh viện Ung bướu Cần Thơ 1.727 tỷ phải hoàn thành năm 2026

Bệnh viện Ung bướu Cần Thơ 1.727 tỷ phải hoàn thành năm 2026

Thủ tướng Phạm Minh Chính yêu cầu phải hoàn thành dự án Bệnh viện Ung bướu Cần Thơ trong năm 2026. Ngoài ra, các địa phương khu vực ĐBSCL phải củng cố, tăng cường đoàn kết, thống nhất hơn nữa, tăng tốc, bứt phá, thần tốc hơn nữa để vượt qua chính mình, hoàn thành mục tiêu 2025.

Sự kiện - 13/07/2025 16:30

Hà Nội cấm xe máy xăng vào vành đai 1 từ 7/2026: Nhanh chóng hỗ trợ người dân đổi xe

Hà Nội cấm xe máy xăng vào vành đai 1 từ 7/2026: Nhanh chóng hỗ trợ người dân đổi xe

Theo chỉ thị mới của Thủ tướng, Hà Nội sẽ cấm xe máy chạy xăng trong khu vực vành đai 1 từ ngày 1/7/2026. Trước lộ trình này, chuyên gia cho rằng thành phố cần sớm có chính sách hỗ trợ người dân sớm chuyển đổi phương tiện.

Sự kiện - 13/07/2025 09:01

Nới lỏng điều kiện cho nhà đầu tư, doanh nhân nước ngoài nhập tịch Việt Nam

Nới lỏng điều kiện cho nhà đầu tư, doanh nhân nước ngoài nhập tịch Việt Nam

Doanh nhân, nhà đầu tư nước ngoài là cá nhân có hoạt động kinh doanh, đầu tư tại Việt Nam khi được xác nhận có đóng góp tích cực, lâu dài cho sự phát triển của Việt Nam sẽ được nhập quốc tịch Việt Nam.

Sự kiện - 12/07/2025 17:17