[Café Cuối tuần] Cơ chế mua bán điện trực tiếp: Việc lợi cho dân sao thực hiện quá chậm?

Giữa những ngày hè rực lửa năm ngoái phụ tải sử dụng điện ở miền Bắc tăng mạnh mà thiếu nguồn bù đắp dẫn tới hiện tượng "tiết giảm điện" trên diện rộng. Yên Định là một huyện vùng sâu Thanh Hoá nên cũng không thoát, có tháng huyện này cắt điện đến cả chục ngày.

Ấy thế mà một anh bạn trong nhóm chơi chung ngày nào cũng xoay xở được một xô đá để giải khát khiến tất cả phục lăn. Sau cuối anh tiết lộ do gia đình nhận nấu cơm dịch vụ cho nhóm chuyên gia của Vinamilk (công tác gần đó) nên có nhờ vả họ "gửi tủ lạnh" các khay đá do nơi họ làm việc "tự sản xuất ra điện", không bị ảnh hưởng gì trước chiến dịch "tiết giảm điện" lan rộng và kéo dài…

Thì ra từ mấy năm trước, Vinamilk, một trong những doanh nghiệp sữa lớn của Việt Nam, đã tiến hành lắp đặt hệ thống điện mặt trời trên mái nhà tại 12 trang trại bò sữa của mình (còn gọi mô hình Vinamilk Green Farm). Cụ thể, Vinamilk đã lắp đặt hệ thống điện mặt trời tại các Green Farm trải dài ở những vùng heo hút trên khắp Việt Nam, với ứng dụng công nghệ 4.0.

Theo báo cáo từ Vinamilk, hệ thống điện mặt trời ở các Farm có tổng công suất 3,39 MWp, sử dụng 7.542 tấm pin năng lượng mặt trời hiệu suất cao đã giúp các trang trại giữ được nhiệt độ không quá 28 độ C cho bò, giúp chạy các thiết bị chế biến thức ăn, xử lý môi trường và thắp sáng. Bên cạnh việc tự chủ về nguồn điện, việc sử dụng điện áp mái tại các trang trại Green Farm còn tiết kiệm rất nhiều chi phí. Thuyết minh với khách ghé thăm, lãnh đạo Farm nói việc này còn thể hiện cam kết môi trường một cách thực tế khi mà hệ thống điện mặt trời với công suất 3,39 MWp này, theo tính toán, "đã giúp giảm 62,341 tấn CO2 mỗi năm, tương đương với việc trồng thêm 3,4 triệu cây xanh".

Trong một hội thảo quốc tế hai năm trước, mô hình Vinamilk Green Farm này được trình diễn như việc tiên phong sử dụng "điện sạch" trong sản xuất, khiến cho các đối tác nhập khẩu nhìn nhận Vinamilk như một nhà xuất khẩu cạnh tranh khi vào EU và các thị trường khó tính khác, nhờ vào việc đáp ứng các tiêu chuẩn môi trường nghiêm ngặt.

Câu chuyện thực hành của một doanh nghiệp thuần Việt như Vinamilk lại là hành trình vận động không mệt mỏi của một doanh nghiệp FDI là Samsung Vina. Công ty này từ lâu đã đề xuất mô hình mua bán điện trực tiếp (DPPA), thay vì tự lắp để xài họ đề xuất cho phép họ mua điện trực tiếp từ các nhà sản xuất năng lượng tái tạo, như các công ty lắp đặt điện mặt trời trên mái nhà xưởng. Thế nhưng dù được đánh giá đã đóng góp khoảng 20% GDP của Việt Nam nhưng gần đây doanh nghiệp này mới nhận được sự "gật đầu" về nguyên tắc của Bộ quản lý, nghĩa là sẽ vào shortlist các đơn vị "được thí điểm".

Sau khi Hiệp định Thương mại với EU (EVFTA) được thông qua, không chỉ Samsung, các doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam ngày một thể hiện sự quan tâm đến việc sử dụng năng lượng sạch để có được tín chỉ xanh, một yếu tố quan trọng để tiếp cận các thị trường xuất khẩu. Sở dĩ cần "chứng chỉ xanh" vì hàng hóa sản xuất bằng điện sạch mới được nhiều thị trường quốc tế, đặc biệt là Liên minh Châu Âu (EU), chấp thuận bởi họ bắt đầu áp dụng các biện pháp để giảm thiểu rủi ro về "rò rỉ carbon".

Đến đây có lẽ cần nói rõ, "Rò rỉ carbon" là cụm từ chỉ việc sản xuất di chuyển từ các quốc gia có chính sách khí hậu nghiêm ngặt sang các quốc gia có chính sách ít nghiêm ngặt hơn, dẫn đến việc tăng lượng khí thải nhà kính toàn cầu. EU đã đề xuất Cơ chế Điều chỉnh Biên giới Carbon (CBAM), yêu cầu các công ty muốn nhập khẩu hàng hóa sản xuất bên ngoài EU phải mua chứng chỉ tương ứng với lượng khí thải phát sinh trong quá trình sản xuất. Điều này có nghĩa là các sản phẩm không tuân thủ các tiêu chuẩn về khí hậu của EU có thể phải đối mặt với một loại "thuế carbon" khi nhập khẩu vào EU dẫn tới giá bán hàng hoá buộc phải tăng cao lên. Ngoài EU, các thị trường khác cũng có thể sẽ áp dụng các tiêu chuẩn tương tự trong tương lai, như Mỹ, Nhật, Canada, Úc… bởi xu hướng toàn cầu hóa và cam kết giảm phát thải khí nhà kính, chống biến đổi khí hậu.

Vậy tại sao hành trình vận động của Samsung cho DPPA lại lâu dài như vậy?

Trong cuộc họp mới đây (ngày 14/5), Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà nói rằng việc tạo thị trường điện cạnh tranh đã nêu trong Luật Điện lực, Quy hoạch Điện và các văn bản liên quan, nhưng khâu thực hiện quá chậm. Chậm là dù có chủ trương, quá trình soạn thảo đã đưa ra điều kiện kỹ thuật. Nay bản thiết kế DPPA đã "thông thoáng hơn", dự thảo mới nhất của Bộ Công Thương đã loại bỏ một số yêu cầu trước đây và đưa ra các tiêu chí cụ thể cho việc lựa chọn các bên tham gia vào chương trình thí điểm.

Ví dụ, người tiêu dùng không còn bị yêu cầu phải cam kết mua ít nhất 80% tổng lượng điện mà EVN cung cấp trong một năm từ nhà sản xuất trong 03 năm đầu sau khi tham gia chương trình thí điểm DPPA; Nhà sản xuất không cần phải cung cấp bảo lãnh ngân hàng/ tổ chức tín dụng đảm bảo nghĩa vụ hoàn thành xây dựng nhà máy điện; người tiêu dùng cũng không cần phải cung cấp bảo lãnh ngân hàng/ tổ chức tín dụng đảm bảo nghĩa vụ thanh toán theo thỏa thuận mua bán điện trực tiếp của họ; Yêu cầu về thời hạn hợp đồng tương lai (hợp đồng chênh lệch - CfD) phải từ 10 đến 20 năm kể từ ngày vận hành thương mại (COD) đã được loại bỏ. Ngoài ra, một bản dự thảo nghị định khác sắp được trình sẽ không đặt ra hạn chế về công suất, mức điện áp kết nối và mục đích sử dụng cụ thể. Tuy nhiên, việc mua bán điện dù có thể được thực hiện khá cởi mở thông qua mạng lưới truyền tải riêng nhưng vẫn phải tuân thủ các quy định hiện hành về quy hoạch, đầu tư, an toàn vận hành điện và phòng cháy chữa cháy cũng như các quy định liên quan khác.

Điều nữa khiến các nhà đầu tư và người tiêu dùng quan tâm, là cơ chế sẽ tích hợp các tiêu chuẩn quốc tế về quyền can thiệp, giải quyết tranh chấp và chấm dứt để làm cho thỏa thuận mua bán điện trực tiếp có thể được ngân hàng chấp nhận. Một DPPA có thể ngân hàng chấp nhận sẽ đặt nhà đầu tư vào lợi thế khi tìm kiếm hỗ trợ tài chính cho dự án từ các ngân hàng và tổ chức tín dụng khác, do nhiều định chế tài chính lớn đang và sẽ áp dụng các chuẩn mực ESG cho các khoản vay. Chính sách tốt về năng lượng tái tạo và mô hình mua bán điện trực tiếp sẽ không chỉ giúp Việt Nam tiết kiệm chi phí và tăng cường lợi thế xuất khẩu mà còn tạo ra sự phát triển bền vững cho số đông, đồng thời góp phần vào nỗ lực toàn cầu trong việc giảm thiểu biến đổi khí hậu.

Mùa hè năm nay dù mới bắt đầu nhưng đã có nhiều đe dọa về sự thiếu điện. Một số cuộc vui ở đô thị có thể sẽ thiếu đá lạnh và quạt mát, song ở một số nơi gọi là "vùng sâu, vùng xa" người dân vẫn có thể tự giải tỏa được cơn khát do đã "đi tắt, đón đầu" như Vinamilk.

Bác Hồ dạy "việc gì có lợi cho dân thì phải hết sức làm, việc gì có hại cho dân phải hết sức tránh". Một DPPA cởi mở sớm được ban hành là cách tốt nhất hưởng ứng yêu cầu đó…

Bài liên quan

Đến 15/6, đơn vị nào mua bán vàng không có hóa đơn điện tử sẽ bị rút giấy phép

Thủy điện Nước Trong - Quảng Ngãi đang làm ăn ra sao?

Đằng sau phán quyết cuối cùng của tòa án Mỹ đối với các tỷ phú tiền điện tử (P.2)

Tiết kiệm điện là trách nhiệm của toàn dân