Nếu gấp bản đồ Trung Quốc thành bốn thì địa phương ở trung tâm của nó chính là Vũ Hán, thủ phủ của tỉnh Hồ Bắc, tâm điểm của dịch virus corona gần đây. Nhà phân tích Ridvan Bari Urcosta trong bài “Hậu quả địa-chính trị của virus corona” trên The Diplomat đặt vấn đề, liệu Trung Quốc sẽ bị buộc phải “ngủ đông” về chính trị và kinh tế với nạn dịch này?

Dịch 2019-nCoV mới xuất hiện tại Vũ Hán ngay trước Tết, thời kỳ “xuân vận” với luồng người di chuyển đông đảo nhất trên trái đất. Nếu kịch bản tệ hại nhất trở thành sự thật, các biện pháp đối phó của cộng đồng quốc tế và Trung Quốc không ngăn chận nổi dịch bệnh thì sao? Đỉnh điểm của nạn dịch có thể vào tháng Hai tới, và như vậy cần suy nghĩ về các hậu quả địa-chính trị cũng như các ảnh hưởng đối với kinh tế của đại dịch này.

Vị trí trung tâm của Vũ Hán

2019-nCoV xảy ra vào lúc kinh tế Trung Quốc đang chậm lại, nợ công tăng lên, tiêu thụ nội địa chững lại, và chính sách thuế quan của Mỹ đè nặng. Tỉ lệ tăng trưởng 6,1% GDP của năm 2019 thuộc loại thấp nhất từ trước đến nay, và đã giảm mạnh so với 6,6% của năm trước. Vào ngày 15/01/2020, Trung Quốc và Hoa Kỳ đã ký thỏa thuận thương mại giai đoạn 1, bước đầu cho việc chấm dứt cuộc thương chiến Mỹ-Trung. Nhưng chưa kịp vui mừng thì chỉ vài ngày sau con virus corona bắt đầu cho thấy sự nghiêm trọng của nó.

Bài liên quan

Dịch viêm phổi Vũ Hán có ảnh hưởng đến giải đua xe F1 Việt Nam Grand Prix 2020?

Theo Nikkei Asian Review, Vũ Hán có tổng sản phẩm quốc nội đầu người lên tới 20.000 USD, cao hơn trung tâm kinh tế Thượng Hải và xấp xỉ với Bắc Kinh. Nhờ sự sung túc đó, 5 triệu cư dân Vũ Hán bay ra khắp Trung Quốc và toàn cầu trong dịp Tết Nguyên đán. Thực tế là rất nhiều người được phép rời đi, mặc dù lúc bấy giờ các quan chức ở Vũ Hán biết rằng một căn bệnh lạ giống như viêm phổi đang lan rộng trong thành phố, cho thấy sự thiếu chủ động của các quan chức địa phương.

Ngày 27/1, Thị trưởng Vũ Hán Zhou Xianwang đã bóng gió về vấn đề này trong một cuộc phỏng vấn trên truyền hình nhà nước. Ông cũng đã đề cập đến sự chậm trễ trong việc thông báo khả năng lây truyền từ người sang người, điều mà mãi gần đây mới được thừa nhận là một sai lầm nghiêm trọng. Sáu ngày sau đó, Thường vụ Bộ Chính trị Trung Quốc đã họp để thảo luận về sự bùng phát của virus corona và lần đầu thừa nhận "những thiếu sót và yếu kém" của Ủy ban Trung ương trong những phản ứng ban đầu.

Thị trường chứng khoán đã có phản ứng. Đầu tuần này, cổ phiếu Thượng Hải ghi nhận sự sụt giảm lịch sử, một phần là do tuyên bố của WHO về việc dịch bệnh này tạo thành "trường hợp khẩn cấp về sức khỏe toàn cầu". Vũ Hán nằm ở ngã ba quan trọng trong Sáng kiến Vành đai và Con đường của Trung Quốc, dự án cơ sở hạ tầng khổng lồ được thiết kế để khai thông thương mại và hậu cần giữa Trung Quốc và châu Âu. Các chuyến tàu chở hàng quốc tế chạy giữa Vũ Hán và thành phố hữu nghị lâu năm Duisburg, Đức. Nhưng dịch bệnh cũng sẽ tác động tiêu cực đến mạng lưới cơ sở hạ tầng.

Vị trí của Vũ Hán như trung tâm vận tải chiến lược đã phản tác dụng và trở thành yếu tố tiêu cực. Hôm 2/2, Ôn Châu, thành phố ven biển thuộc tỉnh Chiết Giang, ở phía đông của Hồ Bắc, bắt đầu giữ người dân ở trong nhà khi số ca nhiễm bệnh gia tăng. Làm thế nào dịch bệnh lan rộng ở Trùng Khánh, về phía tây, cũng là một mối quan tâm. Giống như Vũ Hán, siêu đô thị ở phía tây nam Trung Quốc đóng vai trò là bến cuối cho các chuyến tàu chở hàng quốc tế. Nó cũng đóng vai trò quan trọng trong chiến dịch Vành đai và Con đường. Trong bối cảnh hỗn loạn, những người ở tuyến đầu trong cuộc chiến chế ngự dịch virus corona đang căng thẳng hơn bao giờ hết.

Nhìn trên bản đồ, thành phố Vũ Hán  nằm ngay giữa trung tâm kỹ nghệ được giới hạn bởi Bắc Kinh/Thiên Tân, Thành Đô/Trùng Khánh, Macao/Hồng Kông và Thượng Hải. Tỉnh Hồ Bắc có 7 đặc khu kinh tế quan trọng: Khu phát triển kinh tế Hồ Bắc-Kinh Châu-Thành Nam, Khu phát triển công nghệ cao Vũ Hán - Đông Hồ, Khu phát triển kinh tế công nghệ Vũ Hán, Khu chế xuất Vũ Hán, Công viên phần mềm, Thung lũng quang học, Khu phát triển kỹ nghệ hi-tech Tương Dương. Đặc biệt Vũ Hán có cảng sông hàng đầu Trung Quốc và phi trường lớn nhất ở miền trung Trung Quốc.

Các công ty quốc tế nói gì?

Trong một kịch bản ít bi đát hơn, nếu Bắc Kinh sớm chiến thắng được con virus 1919-nCoV, thiệt hại có thể giảm đi. Chẳng hạn hồi dịch SARS năm 2003, tăng trưởng bán lẻ của Trung Quốc đã chạm đáy với 4,3%, nhưng sau đó nhanh chóng hồi phục lên mức 9,7%. Tương tự, vận chuyển hành khách giảm 42% vào tháng Năm, 22% vào tháng Sáu năm 2003 và tăng lên lại vào tháng Chín. Tuy nhiên hậu quả tiềm tàng của dịch bệnh với nền kinh tế Trung Quốc và thế giới là không nhỏ.

Tập đoàn Nissan của Nhật, PSA và Renault của Pháp nhấn mạnh sẽ ngừng sản xuất tại Trung Quốc và đưa nhân viên nước ngoài ra khỏi Hoa lục. Thị trường chứng khoán toàn cầu và giá dầu có phản ứng rất nhanh: chỉ số S&P 500, Nasdaq, Dow Jones đều sụt giảm, đặc biệt thị trường Thượng Hải giảm kỷ lục. Theo Andrew Milligan, phụ trách chiến lược toàn cầu của Aberdeen Standard Investments, ngay cả khi giả định là chính quyền chận được nạn dịch, vẫn có cú sốc kinh tế trong ngắn hạn. Nhiều chuyên gia tài chính cho rằng các nhà đầu tư ngắn hạn có thể bị tác động tiêu cực về chính trị và kinh tế từ virus corona.

Trường hợp tập đoàn Alibaba là một ví dụ điển hình. Alibaba là biểu tượng cho một Trung Quốc đương đại với tư cách siêu cường, tên của nó đồng nghĩa với sức mạnh kinh tế của Trung Quốc. Thật xui xẻo cho Alibaba, virus corona đang tấn công vào chính bản sắc của tập đoàn này. Tại nhiều nước, người mua chia sẻ sự sợ hãi khi nhận các kiện hàng từ Trung Quốc, trong đó có công ty nổi tiếng nhất là Alibaba. Cổ phiếu của tập đoàn bỗng xuống dốc không phanh.

The Economist Intelligence Unit (EIU) ước tính con virus của 1919-nCoV có thể làm GDP Trung Quốc giảm từ 0,5 đến 1%. Các nạn nhân đầu tiên là các công ty hàng không và du lịch, có thể bị thiệt hại nặng nhất. Tuy nhiên một số lãnh vực như dược phẩm, thương mại điện tử và tự động hóa có thể hưởng lợi. Theo EIU, nếu dịch corona tương đương với SARS, tốc độ tăng trưởng GDP Trung Quốc có thể còn 4,9%. Cần nhớ rằng hồi năm 2003 GDP Trung Quốc chỉ mới là 1,6 ngàn tỉ USD la so với 14,3 ngàn tỉ của năm 2019.

Ấy vậy nhưng hồi 2003, nền kinh tế Trung Quốc mới đứng thứ bảy thế giới, còn nay thứ nhì, có vai trò lớn hơn trong thị trường toàn cầu. Năm 2004, một năm sau dịch SARS, Viện hàn lâm khoa học quốc gia Hoa Kỳ công bố báo cáo ước lượng kinh tế thế giới bị thiệt hại 40 tỉ USD trong năm 2003 vì SARS. Cũng đừng quên rằng trong dịp Tết 2019 tại Trung Quốc, lợi nhuận từ bán lẻ và kinh doanh ăn uống đã vượt quá 148 tỉ đô la, du lịch vượt 76 tỉ đô la. Còn cái Tết cô lập năm nay, thiệt hại là bao nhiêu?

Ý nghĩa địa-chính trị

Như đã nói ở trên, virus corona lan tràn trong bối cảnh thương chiến Mỹ-Trung và nền kinh tế Trung Quốc đang đi xuống. Để đối phó với thách thức lớn như thế, Trung Quốc cần huy động nguồn lực của toàn quốc và 1,4 tỉ công dân. Nay phải tập trung nguồn lực vào việc chống dịch bệnh, kinh tế Trung Quốc có thể đành phải «ngủ đông», thậm chí tạm thời rút khỏi kinh tế - chính trị thế giới nếu cần thiết. Hậu quả về địa chính trị và kinh tế là rất lớn trong tương lai gần, nếu Bắc Kinh xác định rằng, với tình hình bi đát như thế, tạm thời ẩn dật có thể là biện pháp tốt nhất.

Hoa Kỳ sẽ là nước hưởng lợi nhiều nhất. Kinh tế Trung Quốc tiếp tục đi xuống, tác động của cuộc khủng hoảng hiện nay đến cỡ nào vẫn chưa rõ. Tạm thời, cán cân sức mạnh nghiêng về phía Mỹ. Hiện tại, các nhóm nước có chính sách đối ngoại độc lập vốn thường đối nghịch với quan điểm của Hoa Kỳ, đặc biệt là Iran, Trung Quốc, Nga và nay là Thổ Nhĩ Kỳ chắc chắn rằng khi họ tham gia một «trục», thì tất cả thành viên phải có khả năng kháng cự lại Mỹ và phương Tây nói chung. Nhưng nếu một nước đứng ra bên ngoài, nhất là từ trục Trung-Nga-Iran, cán cân quyền lực toàn cầu sẽ nghiêng về phương Tây. Như vậy việc Trung Quốc "quy ẩn giang hồ" sẽ là ác mộng cho Nga và Iran.

Tuy vậy, Trung Quốc cũng có thể có được một ít tác động tích cực từ khủng hoảng, vì các cuộc biểu tình đông đảo ở Hồng Kông luôn gây khó chịu có Bắc Kinh từ mùa hè 2019 có thể ngưng lại vì sự nguy hiểm của virus corona. Dù đã có 10 trường hợp nhiễm bệnh, tất cả đều từ Hoa lục sang, người dân vẫn biểu tình đòi đóng cửa toàn bộ biên giới, và mới đây các nhân viên y tế đã đình công để hỗ trợ.

Dịch corona đã gây ra tình huống bi hài là năm 2019 chính quyền Hồng Kông cố gắng cấm mang khẩu trang ở nơi công cộng, còn bây giờ thì phải kêu gọi người dân trang bị để tránh virus lây lan...

Tóm lại, không ai vô sự khi nền kinh tế thứ nhì thế giới đi xuống. Ngay cả khi phần còn lại của thế giới thành công trong việc chận lại con virus corona, kinh tế toàn cầu cũng cùng bị “ho và khó thở” với Trung Quốc.

Bài liên quan

Virus corona 'ăn mòn' ngành hàng không

Cơ hội nào cho kinh tế Việt Nam trong dịch virus Corona?

Miễn thuế khẩu trang y tế, nước sát trùng để phòng chống virus Corona

Đồng tiền mạnh nhất châu Á thành yếu nhất vì virus corona