Trong năm nay, ba thành phố giàu có trên thế giới đã bị ngập trong biểu tình và tình trạng náo động. Paris phải đối mặt với làn sóng biểu tình và bạo động kể từ tháng 11/2018, ngay sau khi Tổng thống Pháp Emmanuel Macron tăng thuế nhiên liệu. Hồng Kông thì lâm vào cơn chấn động kể từ tháng 3 năm nay, sau khi Đặc khu trưởng Carrie Lam đưa ra dự luật dẫn dộ tội phạm sang Trung Quốc đại lục.

Còn trong tháng này, Santiago bùng nổ trong hỗn loạn sau khi Tổng thống Sebastian Piñera ra lệnh tăng giá metro. Mỗi cuộc biểu tình có yếu tố địa phương riêng. Nhưng cùng nhau, chúng tạo ra một câu chuyện lớn hơn về điều gì có thể xảy ra khi cảm giác bất công kết hợp với nhận thức đang lan rộng về sự dịch chuyển xã hội đang ở mức thấp.

Với đo lường phổ thông về GDP trên đầu người, ba thành phố trên là mẫu mực cho thành công về mặt kinh tế. Thu nhập theo đầu người vào khoảng 40.000 USD tại Hồng Kông, hơn 60.000 USD tại Paris và khoảng 18.000 USD tại Santiago - một thành phố giàu có nhất khu vực Châu Mỹ Latinh. Trong Báo cáo Cạnh tranh Toàn cầu 2019 của Diễn đàn Kinh tế Thế giới, Hồng Kông đứng thứ 3, Pháp đứng thứ 15 còn Chi-lê đứng thứ 33.

Trong khi những thành phố này thật sự giàu có và có sức cạnh tranh theo những tiêu chuẩn quy ước, dân số của họ không hài lòng với những khía cạnh chính trong đời sống của mình. Theo Báo cáo về Hạnh phúc Thế giới năm 2019, công dân của Hồng Kông, Pháp và Chi-lê cảm thấy rằng cuộc sống của họ đang bị mắc kẹt theo nhiều cách nghiêm trọng.

Mỗi năm, thăm dò quần chúng của Gallup đưa ra câu hỏi cho mọi người trên khắp thế giới: "Bạn hài lòng hay không thỏa mãn với sự tự do để lựa chọn những gì bạn làm với cuộc đời mình?" Trong khi, Hồng Kông đứng thứ 9 toàn cầu về GDP trên đầu người, xếp hạng của họ thấp hơn nhiều - đứng thứ 66 ở mặt nhận thức của công chúng về tự do cá nhân để lựa chọn phương thức sống. Sự khác biệt này cũng tồn tại ở Pháp (thứ 25 theo GDP trên đầu người, nhưng xếp hạng thứ 69 về lựa chọn tự do) và Chi-lê (đứng thứ 48 và 98).

Trớ trêu là cả Tổ chức Heritage và Viện Fraser đều đánh giá Hồng Kông có tự do nhất trên thế giới về mặt kinh tế, những công dân Hồng Kông thất vọng về sự tự do lựa chọn những gì được làm với cuộc sống của mình. Trong cả 3 nơi, các công dân trẻ thành thị sinh ra không giàu có, thất vọng về cơ hội tìm kiếm nhà ở và công việc phù hợp.

Tại Hồng Kông, giá nhà tương quan với mức thu nhập trung bình đang cao nhất trên thế giới. Chi-lê có mức thu nhập không đồng đều cao nhất trong Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế OECD, câu lạc bộ của những nước có thu nhập cao trên thế giới. Tại Pháp, lớp trẻ thuộc những gia đình tinh hoa có lợi thế hơn nhiều trong cuộc đời mình.

Bởi mức giá nhà rất cao, hầu hết mọi người đều bị đẩy ra khỏi những quận kinh thương trung tâm và phải dựa vào các phương tiện cá nhân hay phương tiện vận tải hành khách công cộng để đi làm. Hầu hết công chúng đều đặc biệt nhạy cảm với việc thay đổi giá vận tải như những vụ biểu tình bùng phát tại Paris và Santiago.

Hồng Kông, Pháp và Chi-lê không phải là những nơi duy nhất phải đối mặt với khủng hoảng của sự dịch chuyển xã hội và những mối bất bình do sự thiếu bình đẳng tạo ra. Mỹ cũng đang phải trải qua một tỷ lệ tự sát tăng cao và các dấu hiệu khác về việc xã hội đang túng quẫn, như các vụ xả súng hàng loạt - vào thời điểm mà xã hội xuất hiện sự bất bình đẳng chưa từng có và sự sụp đổ niềm tin của công chúng vào chính phủ. Mỹ sẽ còn phải chứng kiến nhiều vụ bùng nổ xã hội nữa nếu tiếp tục trạng thái kinh tế và chính trị như hiện tại.

Nếu muốn ngăn chặn hậu quả này, Mỹ phải đưa ra được một số bài học từ 3 trường hợp vừa qua. Cả 3 chính phủ đều bị sốc bởi những cuộc biểu tình. Không nắm bắt được quan điểm của công chúng, các quan chức tại Paris, Hồng Kông và Santiago đã thất bại trong việc lường trước được những chính sách có vẻ bình thường (tăng thuế nhiên liệu, luật dẫn độ, tăng giá vé metro), từng thứ một đã gây ra sự bùng phát lớn trong xã hội.

Có lẽ, điều quan trọng nhất và ít gây ngạc nhiên nhất trong  những phép đo lường phổ thông trong kinh tế về hạnh phúc hoàn toàn không đủ để đánh giá cảm xúc thật sự của công chúng. GDP trên đầu người đo lường thu nhập bình quân về kinh tế nhưng không đề cập tới việc phân bổ chúng ra sao, nhận thức của con người về sự công bằng hay bất công, cảm xúc của công chúng về tổn thất tài chính hay các điều kiện khác (như niềm tin với chính phủ), có sức nặng đối với chất lượng sống về mặt tổng thể.

Xếp hạng theo Chỉ số Cạnh Tranh Toàn Cầu của Diễn đàn Kinh tế thế giới, Chỉ số Tự do Kinh tế của Tổ chức Heritage, và Sự Tự do Kinh tế trên Thế giới của Viện Fraser, cũng chỉ nắm được rất ít về những cảm xúc của công chúng đối với công bằng, tự do để lựa chọn cuộc sống, tính trung thực của chính phủ, và nhận thức tin cậy của những công dân thành viên.

Để hiểu về những cảm xúc trên, cần thiết phải hỏi trực tiếp công chúng về mức độ hài lòng với cuộc sống, cảm quan về tự do cá nhân, niềm tin vào chính phủ và đồng bào, và về các mặt khác trong đời sống xã hội - có liên quan mạnh mẽ tới chất lượng cuộc sống và sự thay đổi đột ngột của những viễn cảnh xã hội. Phương thức này được điều tra thường niên của Gallup áp dụng để tính chỉ số hạnh phúc.

Ý tưởng về phát triển bền vững được phản ánh trong 17 mục tiêu phát triển bền vững (SDG) được các chính phủ trên thế giới áp dụng từ năm 2015, để chuyển từ các phương thức đánh giá truyền thống như tăng trưởng GDP hay thu nhập trên đầu người, sang một loạt các phép đo phong phú hơn, bao gồm công bằng xã hội, niềm tin và môi trường bền vững. SDG đưa ra sự chú ý đặc biệt không chỉ ở sự bất bình đẳng về thu nhập (SDG 10) mà còn tới các phép đo lường bao quát hơn về phúc lợi (SDG 3).

Mọi xã hội hiện hữu cần lắng nghe nhịp đập của dân số và chú ý tới nguồn gốc của sự khốn khó và mất niềm tin trong xã hội. Tăng trưởng kinh tế mà không có công bằng và môi trường bền vững là nguồn cơn của sự hỗn loạn chứ không phải là hạnh phúc. Chúng ta cần sự dự phòng lớn hơn đối với các dịch vụ công, tái phân phối nhiều hơn thu nhập từ người giàu sang người nghèo, và đầu tư công nhiều hơn để đạt được môi trường bền vững.

Những chính sách nhạy cảm như chấm dứt trợ cấp về nhiên liệu, tăng giá metro để giảm chi phí có thể dẫn tới những biến động đột ngột nếu bỏ qua những điều kiện về sự thiếu niềm tin trong xã hội, bất bình đẳng cao và cảm giác bị đối xử bất công lan rộng.

Bài liên quan

Kinh tế Hong Kong thiệt hại thế nào vì biểu tình?

Kinh tế Hong Kong nguy cơ suy thoái vì biểu tình

Ảnh hưởng của biểu tình, tạm ngừng khai thác chuyến bay đến và đi Hong Kong

Hủy nhiều chuyến bay vì biểu tình ở Hồng Kông